ΕΛΛΗ ΑΛΕΞΙΟΥ (22-5-1894 - 28-9-1988) - Το αγωνιστικό της παράδειγμα, πρότυπο για την προοδευτική διανόηση

Η ζωή και το έργο της Ελλης Αλεξίου, της μεγάλης δημιουργού των Γραμμάτων, της φλογερής αγωνίστριας του σοσιαλισμού, που έθεσε το ταλέντο της στην υπηρεσία του λαϊκού κινήματος, αποτελούν φωτεινό υπόδειγμα και σημαντική παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.

Φέτος, συμπληρώθηκαν 33 χρόνια από το θάνατο (28/9/1988) της μεγάλης κομμουνίστριας, παιδαγωγού και πεζογράφου, η οποία μας κληροδότησε ένα σημαντικό έργο και ένα αγωνιστικό παράδειγμα ζωής, που θα αποτελεί πάντα πρότυπο για την προοδευτική διανόηση.

Παρακινημένη πάντα από μιαν έμφυτη, συναισθηματικά και συγκινησιακά φορτισμένη αίσθηση περί κοινωνικής δικαιοσύνης, η μεγάλη «δασκάλα του λαού», η κυρία των Ελληνικών Γραμμάτων, η Ελλη Αλεξίου, προβάλλει αδιαλείπτως το αίτημα για μια ανθρώπινη ζωή, καταγγέλλοντας και φέρνοντας στο φως περιπτώσεις κοινωνικής αδικίας. Μια μεγάλη ζεστή καρδιά, ένα από τα σταθερά και θεμελιακά στοιχεία του κόσμου μας. 

Η Ελλη Αλεξίου, έως τα βαθιά γεράματά της, κατάφερε να μείνει πνεύμα διαυγές και νεανικό, αφοσιωμένη στην τέχνη και την ιδεολογία της. 
Ολη της η ζωή ήταν γεμάτη δουλειά, δράση και προσφορά στα κοινά.

Η «δασκάλα του λαού» - όπως χαρακτηρίστηκε - γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης (22/5/1894), σε οικογένεια προοδευτικών διανοουμένων της πόλης. 

Τα αδέλφια της, Λευτέρης Αλεξίου και Γαλάτεια Αλεξίου - Καζαντζάκη, υπήρξαν επίσης σημαντικοί διανοούμενοι. 

Το 1911 έρχεται στην Αθήνα για σπουδές και, παράλληλα, αρχίζει το λογοτεχνικό της έργο. Οι λαϊκοί αγώνες και οι διώξεις όσων πρωτοστάτησαν στην εκπαιδευτική αναγέννηση την οδηγούν το 1928 στο ΚΚΕ, στο οποίο παρέμεινε αταλάντευτα μέχρι το τέλος της.

Ανήσυχη και ελεύθερη φύση, αν και νεαρή κοπέλα, τολμά να προσεγγίσει ένα λογοτεχνικό, πλην «ανδρικό» στέκι. Το καφενεδάκι στη «Δεξαμενή», στο Κολωνάκι. 

Στο φτωχικό καφενεδάκι συχνάζουν τα πιο ανήσυχα ιδεολογικά, πνευματικά και λογοτεχνικά ονόματα της εποχής. 

Εκεί, η Ελλη Αλεξίου γνωρίζεται και συνδέεται με τους λογοτέχνες Α. Καρκαβίτσα, Κ. Θεοτόκη, Ι. Κονδυλάκη, Ν. Καρβούνη, Σ. Μαυροειδή - Παπαδάκη, Μ. Αυγέρη και ιδιαιτέρως με τον Κώστα Βάρναλη. 

Εκεί στη μοιραία «Δεξαμενή» άνθισε ο έρωτάς της με τον Κ. Βάρναλη, που έγινε αρραβώνας για να διαλυθεί σύντομα, λόγω της άρνησης του πατέρα της να παντρευτεί τόσο μικρή, και πριν τελειώσει τις σπουδές της. 

Παρά τη διάλυση του αρραβώνα συνέχισε να πηγαίνει στο λογοτεχνικό στέκι, όπου αργότερα γνωρίστηκε και με τον συγγραφέα Β. Δασκαλάκη, τον οποίο τελικά παντρεύτηκε. Οπως η ίδια έλεγε για τη λογοτεχνική συντροφιά της «Δεξαμενής», «ήταν ένα μικρό δείγμα της συμμαχίας που άρχισε από τότε με τους αδύνατους και αδικημένους».

«Αγαπώ τη ζωή γιατί είμαι στο Κόμμα»...

Οι λαϊκοί αγώνες που δυναμώνουν, οι ιδεολογικές συζητήσεις που «φουντώνουν» στο καφενεδάκι, οι διώξεις όσων πρωτοστάτησαν στην εκπαιδευτική αναγέννηση όλου του λαού, που οραματίστηκε ο Δημήτρης Γληνός, οδηγούν την Ελλη Αλεξίου, όλο και πιο κοντά, όλο και πιο συνειδητά στις κομμουνιστικές ιδέες. 

Στα 1928 δίνει το βιογραφικό της στον Νίκο Πλουμπίδη και γίνεται μέλος του ΚΚΕ. 
Καθώς παράλληλα το λογοτεχνικό της έργο προκαλεί αίσθηση και επαινείται από την κριτική, το 1934 γίνεται μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών. 

Ενιωθε το γράψιμο «σαν αποκάλυψη μιας αδικίας, που όταν τη βλέπουμε, πρέπει να την καταγγέλλουμε». Οσο για τη στράτευσή της, ήταν επίσης ξεκάθαρη: 
«Αγαπώ τη ζωή γιατί είμαι στο Κόμμα». 

Καθώς δεν κρύβει τις ιδέες της, συλλαμβάνεται από την Ειδική Ασφάλεια του φασιστικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και ανακρίνεται. Στην περίοδο της Κατοχής η Ελλη Αλεξίου παίρνει ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του «ΕΑΜ Λογοτεχνών» και αναλαμβάνει τα σχολικά συσσίτια έως το 1945. 
Στο μεταξύ, στα 1944, ο σύντροφός της, Β. Δασκαλάκης, πεθαίνει.

Το 1945 φεύγει για σπουδές στη Σορβόνη. Παρακολουθεί μαθήματα ιστορίας και φωνητικής, αλλά της έχει ήδη αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια και της απαγορεύεται η επιστροφή στην πατρίδα. 

Το 1949 διορίζεται εκπαιδευτικός σύμβουλος για τα ελληνικά σχολεία των σοσιαλιστικών χωρών. Λόγω της τεράστιας εκπαιδευτικής και λογοτεχνικής προσφοράς της καλείται και συμμετέχει σε τρία Διεθνή Συνέδρια Ειρήνης. 

Η Ελλάδα όμως και γι' αυτό την τιμωρεί. Το 1952 δικάζεται ερήμην και εκδίδονται παραπεμπτικό βούλευμα και ένταλμα σύλληψής της. 

Το 1953 συμμετέχει στο Α' Παγκόσμιο Συνέδριο Δημοκρατικών Γυναικών στην Κοπεγχάγη και επισκέπτεται ύστερα από πρόσκληση της κυβέρνησης τη Σοβιετική Ενωση. 
Η επίσκεψη επαναλαμβάνεται το 1961, στις γιορτές για τον Ουκρανό ποιητή Ταράς Σεφτσένκο.

Μάθημα ζωής

Την ίδια χρονιά συναντιέται με την αδελφή της Γαλάτεια και τον σύζυγό της Μάρκο Αυγέρη. Την επόμενη χρονιά η Γαλάτεια σκοτώνεται σε αυτοκινητικό δυστύχημα και μόνο τότε παραχωρείται στην Ε. Αλεξίου ολιγοήμερη άδεια να επιστρέψει στην Ελλάδα, μόνο για να παραστεί στην κηδεία. 
Το 1965 επανακτά την ελληνική ιθαγένεια. 

Επιστρέφει το 1966, αλλά συλλαμβάνεται, κρατείται στις Φυλακές «Αβέρωφ» και δικάζεται για «αντεθνική δράση και προπαγάνδα». 

Τελικά απαλλάσσεται από την κατηγορία, ύστερα από την αντίδραση της κοινής γνώμης. Με την επιβολή της δικτατορίας απαγορεύονται τα βιβλία της και διατάσσεται να ζει υπό περιορισμό στο διαμέρισμά της. 

Από τη μεταπολίτευση και μετά συμμετέχει ενεργά, ως διακεκριμένο μέλος του ΚΚΕ, σε όλες τις πολιτικές και πνευματικές εκδηλώσεις του Κόμματος, το οποίο στις εκλογές του 1977 την τίμησε θέτοντάς την πρώτη στη λίστα των υποψήφιων βουλευτών Επικρατείας.

Αφησε πίσω της πλούσιο πεζογραφικό έργο («Γ΄ Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον», «Λούμπεν» κ.ά.), πολλά βιβλία για παιδιά, την κριτική μελέτη για τον Νίκο Καζαντζάκη «Για να γίνει μεγάλος» κ.ά. Πρωτοεμφανίστηκε στα Γράμματα με τη συλλογή διηγημάτων «Σκληροί αγώνες για τη μικρή ζωή» (1931). 

Πλούσιο είναι και το μεταφραστικό της έργο από τα ρωσικά και γαλλικά. Στην Εκπαίδευση εργάστηκε επί 42 χρόνια (25 χρόνια στην Ελλάδα και 17 στο εξωτερικό).

Σήμερα, που η Παιδεία γνωρίζει νέες, αντιδραστικότερες «αναπροσαρμογές», η μνήμη της Ελλης Αλεξίου δε «χωρά» στο «πολιτιστικό» πρόγραμμα της κυβέρνησης. 

Από μία άποψη είναι λογικό: Στην αντίθετη περίπτωση, το ίδιο το σύστημα θα αυτοαναιρούνταν. 

Επειδή η ζωή της Ελλης Αλεξίου αποτελεί επίσης «μάθημα», ας κλείσουμε αυτό το μικρό επετειακό αφιέρωμα με τον παρακάτω διάλογο που έκανε κάποτε στην Ασφάλεια η αλησμόνητη Ελλη, όπως αποδίδεται με σχετικό αφιέρωμα στη δικτυακή σελίδα του ΚΚΕ:

-- Να μας κάνετε μια έγγραφη δήλωση, να μας πείτε τη γνώμη σας για την ΕΔΑ και τον κομμουνισμό. 

Να καταδικάσετε τη δράση τους, να γράψετε ότι θα σεβαστείτε το καθεστώς, ότι δε θα το ενοχλήσετε για να μην σας ξαναενοχλήσουμε κι εμείς.

-- Δεν μπορώ. Σέβομαι την αξιοπρέπειά μου. Δε θα μπορούσα να ζήσω στην κοινωνία εξευτελισμένη.
-- Προτιμάτε τη Λέρο;
-- Μα, τι είναι η Λέρος μπροστά στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου; Δε λογαριάζω ούτε την εκτέλεση. Στην ηλικία που είμαι τι έχω να χάσω...

Σ. ΑΔΑΜΙΔΟΥ

ΠΗΓΗ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ