Ο Γαλιλαίος Γαλιλέι (Galileo Galilei), γνωστός ως Γαλιλαίος, ήταν Ιταλός φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιστημονική επανάσταση.
Γεννήθηκε στην Πίζα της Ιταλίας.
Σήμερα, συμπληρώνονται 382 χρόνια από το θάνατο του Γαλιλαίου στις 8 Γενάρη του 1642.
Το έργο του Γαλιλαίου (1564 - 1642) και κυρίως η πειραματική και μαθηματική μέθοδος που θεμελίωσε σηματοδοτούν την απαρχή μιας νέας εποχής για την επιστήμη.
Η εμβληματική του μορφή έχει κομβική θέση στην περίοδο που έχει επικρατήσει να λέγεται Επιστημονική Επανάσταση και συμβατικά οριοθετείται από την έκδοση του έργου του Κοπέρνικου (1543) και τα έργα του Νεύτωνα (1687 - 1704).
Οι έντονες διαμάχες, που διεξάγονταν γύρω από τις αντιλήψεις για τον κόσμο, αντανακλούν το σπαρτάρισμα μιας νέας ιστορικής εποχής. Εχει αρχίσει πλέον να παρουσιάζεται ως ενεργό ένα νέο ιστορικό υποκείμενο, η αστική τάξη.
Η ανάπτυξη της επιστήμης συνάδει με τις απαιτήσεις της νέας εποχής.
Το μοντέλο αυτό, που στο διάβα των χρόνων τελειοποιήθηκε με τη μορφή του πτολεμαϊκού γεωκεντρικού συστήματος, ήταν συμβατό με τις θέσεις της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, που είχε ενεργό και αποφασιστικό πολιτικό ρόλο σε όλη την περίοδο της φεουδαρχίας.
Κι αυτό γιατί η Γη θεωρούνταν ότι περιβάλλεται από ομόκεντρες κρυστάλλινες σφαίρες, οι οποίες ήταν άφθαρτες, αιώνιες και περιστρέφονταν πάνω από τον έναστρο ουρανό που βλέπουμε τη νύχτα.
Ετσι, η φθορά που κυριαρχεί στον κόσμο της εμπειρίας δεν άγγιζε την άφθαρτη τελειότητα του Θεού.
Η εκκλησία, ως αποκλειστικός ερμηνευτής της αλήθειας των λόγων του Θεού, συνεπικουρούμενη από τους πιστούς της φιλοσόφους στη μελέτη της φύσης, ήταν ο κριτής κάθε πνευματικής δημιουργίας.
Οποιος αμφισβητούσε το κύρος και τις διδαχές της, ερχόταν αντιμέτωπος με την φοβερή Ιερά Εξέταση και συχνά κατέληγε στην πυρά.
Το 1543 δημοσιεύεται το έργο του Κοπέρνικου «Περί των Περιφορών των Ουρανίων Σφαιρών».
Η Γη παραμερίζεται από το κέντρο του κόσμου, τη θέση της καταλαμβάνει ο Ηλιος, με τη Γη να περιστρέφεται γύρω του.
Ο Γαλιλαίος, με το έργο του «Διάλογος περί των δύο συστημάτων» (ενν. το πτολεμαϊκό και το κοπερνίκειο) δίνει τελειωτικό χτύπημα στο χρεοκοπημένο πλέον μοντέλο.
Προλογίζοντας το βιβλίου του Κοπέρνικου, ο φίλος του Αντρέας Οσιάντερ, μιλώντας για τις επιστημονικές αιτιάσεις που τίθενται, λέει:
«Δεν είναι ανάγκη οι υποθέσεις αυτές να είναι αληθείς. Δεν είναι ανάγκη καν να είναι αληθοφανείς. Το μόνο που χρειάζεται είναι το αποτέλεσμα του υπολογισμού στον οποίον καταλήγουν να συμφωνεί με τις παρατηρήσεις».
Σκοπός του ήταν να μετριάσει την αναμενόμενη οργίλη αντίδραση της εκκλησίας. Αναδεικνύεται ότι η τομή που αντικειμενικά επέρχεται μέσα από τέτοια κολοσσιαίας σημασίας έργα, προκύπτει από τα ίδια τα πράγματα, ανεξάρτητα ακόμα και από τις προθέσεις αυτών των διανοητών.
Τέτοια είναι και η περίπτωση του Γαλιλαίου.
Στο υπόβαθρο, υπέβοσκε η διαπάλη του ορμητικά αναδυόμενου νέου με τη λυσσώδη αντίδραση του παλιού.
Ο Γαλιλαίος δεν επιδίωξε τη σύγκρουση με την εκκλησία. Ισα - ίσα, σε όλη του τη διαδρομή πορεύτηκε μέσα από συμβιβασμούς, υπό την αιγίδα ισχυρών παραγόντων της εποχής, αποζητούσε ακόμα και την εύνοια των πιο υψηλόβαθμων κύκλων της εκκλησίας.
Δε θέλησε να συγκρουστεί ούτε την ύστατη στιγμή, για να υπερασπιστεί το έργο και το δίκιο του. Το περίφημο «και όμως, κινείται» που του αποδίδεται, δεν είναι κραυγή ηρωισμού, αλλά μάλλον απόδειξη τραγικότητας.
Η ματιά του Μπ. Μπρεχτ
Πρόκειται για ζητήματα, τα οποία παραμένουν επίκαιρα.
Σε σημειώσεις του για το έργο «Η ζωή του Γαλιλαίου» (1938), γράφει:
«Η αστική τάξη απομονώνει την επιστήμη στη συνείδηση του επιστήμονα, την παρουσιάζει σαν αυτάρκη νησίδα, για να μπορέσει πρακτικά να τη συνδέει με τη δική της πολιτική, τη δική της οικονομία, τη δική της ιδεολογία.
Ο στόχος του ερευνητή είναι μια "καθαρή" έρευνα, το προϊόν της έρευνας είναι λιγότερο καθαρό.
Ο τύπος Ε=mc2είναι προορισμένος για την αιωνιότητα, δεν συνδέεται με τίποτε.
Ετσι, άλλοι μπορούν ν' αναλάβουν τις συνδέσεις: η πόλη Χιροσίμα έγινε ξαφνικά βραχύβια».
Για τον Μπρεχτ, ο Γαλιλαίος δεν είναι ήρωας. Στο πρόσωπό του βλέπει τον μεγάλο, παθιασμένο με την έρευνά του επιστήμονα, ο οποίος «επινόησε την επαναστατική θεωρία, χωρίς όμως να τη βάλει σε εφαρμογή», αφού την αποκήρυξε μπροστά στο δικαστήριο.
Στο έργο, ο Γαλιλαίος, καταδικασμένος πια, συνομιλώντας με τον μαθητή του Σάρτι, παρουσιάζεται να ανατρέχει αυτοκριτικά στη διαδρομή του.
Στο απόσπασμα που παραθέτουμε, ο Μπρεχτ, μέσα από ένα μονόλογο του Γαλιλαίου, μιλά για το σκοπό της επιστήμης και το νόημα της επιστημονικής προόδου:
ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ: (...) Αγαπητέ μου Σάρτι, και στην παρούσα μου κατάσταση αισθάνομαι ακόμη ικανός να σας κάνω μερικές υποδείξεις για το τι ενδιαφέρει την επιστήμη, στην οποία έχετε αφιερωθεί.
Στις ελεύθερες ώρες μου, κι έχω πολλές, μελέτησα την περίπτωσή μου και σκέφτηκα πώς θα την κρίνει ο κόσμος της επιστήμης, στον οποίον εγώ πια δεν συγκαταλέγομαι.
Ακόμα κι ένας έμπορος μαλλιού πρέπει να ενδιαφέρεται, πέρα από το ν' αγοράσει φτηνά και να πουλά ακριβά, επίσης και για την ανεμπόδιστη διεξαγωγή του εμπορίου του μαλλιού.
Η παρακολούθηση της επιστήμης, μου φαίνεται, σε σχέση με αυτό, πως απαιτεί ιδιαίτερη γενναιότητα.
Ασχολείται με τη γνώση, που κερδίζεται από την αμφιβολία. Να κερδίσει γνώση πάν' από όλα για όλους, νοιάζεται, να γεννήσει την αμφιβολία σ' όλους.
Ομως το μεγάλο μέρος του πληθυσμού κρατιέται από τους πρίγκιπες, τους γαιοκτήμονες και τους ιερωμένους μέσα σε μια μαργαριταρένια ομίχλη δεισιδαιμονίας και αρχαίων λόγων που αποκρύπτει τις μηχανορραφίες των ανθρώπων.
Η δυστυχία των πολλών είναι παλιά σαν τα βουνά και την παρουσιάζουν από άμβωνος και από καθ' έδρας, για ακατάλυτη σαν τα βουνά.
Η καινούρια μας τέχνη της αμφιβολίας γοήτεψε το μεγάλο κοινό.
Μας πήρε το τηλεσκόπιο από τα χέρια και το κατεύθυνε πάνω στους βασανιστές του.
Αυτοί οι ιδιοτελείς και βίαιοι άνθρωποι, που εκμεταλλεύθηκαν λαίμαργα τους καρπούς της επιστήμης, ένιωσαν να κατευθύνεται ταυτόχρονα το ψυχρό μάτι της επιστήμης και πάνω στη χιλιόχρονη μα τεχνητή δυστυχία, που θα μπορούσε ολοφάνερα να παραμεριστεί, αν παραμεριστούν αυτοί.
Μας πλημμύρισαν με απειλές και δελεασμούς που δεν μπορούν να τους αντισταθούν οι αδύναμες ψυχές.
Ομως, μπορούμε να αρνηθούμε τον εαυτό μας στο πλήθος και εντούτοις να παραμείνουμε επιστήμονες; Αποκτήσαμε κάποια εποπτεία πάνω στις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, όμως έξω από κάθε υπολογισμό είναι ακόμα οι κινήσεις των Κυρίαρχων πάνω στους λαούς.
Ο αγώνας για την εκτίμηση του ουρανού κερδήθηκε με την αμφιβολία. Με την πίστη, ο αγώνας της Ρωμαίας νοικοκυράς για γάλα θα 'ναι και πάλι χαμένος. Η επιστήμη έχει να κάνει και με τους δύο αγώνες.
Μια ανθρωπότητα, που σκοντάφτει πάνω σε αυτήν τη μαργαριταρένια ομίχλη δεισιδαιμονίας και αρχαίων λόγων, που είναι πέρα για πέρα άμαθη για να ξεδιπλώσει τις δικές της δυνάμεις, δεν θα είναι ικανή για να ξεδιπλώσει τις δυνάμεις της φύσης που της αποκαλύπτονται.
Για ποιο σκοπό εργαζόσαστε; Θεωρώ πως ο μοναδικός σκοπός της επιστήμης έγκειται στο ξελάφρωμα της ανθρώπινης ύπαρξης από το μόχθο.
Οταν επιστήμονες τρομοκρατημένοι από ιδιοτελείς δυνάμεις αρκούνται να συγκεντρώνουν γνώσεις χάριν της γνώσεως, μπορεί η επιστήμη να καταντήσει σακάτης και οι καινούριες σας μηχανές να σημάνουν μονάχα καινούριες δυστυχίες.
Μπορεί να ανακαλύψετε με τον καιρό όλα όσα είναι δυνατόν να ανακαλυφθούν και η πρόοδός σας θα είναι μονάχα μια πορεία απομάκρυνσης από την ανθρωπότητα.
Το χάσμα ανάμεσα σε σας και σε αυτήν θα είναι τόσο μεγάλο, που η κραυγή του θριάμβου σας για μια καινούρια κατάκτηση να δεχτεί σαν απάντηση μια παγκόσμια κραυγή φρίκης.
Είχα σαν επιστήμονας μια μοναδική δυνατότητα. Στην εποχή μου κατάκτησε η αστρονομία τις αγορές.
Κάτω από αυτές τις εντελώς ξεχωριστές συνθήκες, η σταθερότητα ενός άντρα θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλα τραντάγματα.
Αν είχα αντισταθεί θα μπορούσαν οι φυσικοί επιστήμονες να φτάσουν σε κάτι ανάλογο με τον όρκο του Ιπποκράτη, των γιατρών, στην πανηγυρική υπόσχεση να χρησιμοποιούν τη γνώση τους μονάχα για το καλό της ανθρωπότητας!
Οπως είναι τώρα, το πιο πολύ που μπορεί κανείς να ελπίζει, είναι ένα γένος εφευρετικών νάνων, πρόθυμων να εκμισθώνονται για τα πάντα. Εφτασα ακόμα στην πεποίθηση πως ποτέ δε βρέθηκα σε πραγματικό κίνδυνο.
Για μερικά χρόνια ήμουνα το ίδιο ισχυρός όσο και η εξουσία. Και παράδωσα τη γνώση μου στους δυνάστες, να τη χρησιμοποιήσουν, να μην τη χρησιμοποιήσουν, να της κάνουν κακή χρήση εντελώς σύμφωνα με το πώς υπηρετούσε τους σκοπούς τους.
ΠΗΓΗ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου