Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί - Ο κομμουνιστής νομπελίστας Χημείας

Στις 14 Αυγούστου του 1958 πέθανε ο Φρεντερίκ Ζολιό-Κιουρί (Frederic Joliot-Curie), που βραβεύτηκε το 1935 με το βραβείο Νόμπελ Χημείας. 

Ο Κιουρί, πέρα από το επιστημονικό του κύρος, αποτελεί - όπως και η σύζυγός του Ιρέν - λαμπρό παράδειγμα κομμουνιστή επιστήμονα, που έθεσε τις επιστημονικές του γνώσεις στην υπηρεσία του λαού και δε δίστασε να αντιμετωπίσει θαρρετά τις συνέπειες που επέφερε στην ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία η στράτευσή του στο κομμουνιστικό κίνημα. 


Με αφορμή τη συμπλήρωση 57 χρόνων από το θάνατό του, αξίζει να αφιερώσουμε λίγες γραμμές σε αυτή τη σπουδαία προσωπικότητα.

Λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του

Ο Φρεντερίκ Ζολιό γεννήθηκε στο Παρίσι στις 19 Μάρτη του 1900. Φοίτησε στη Σχολή Χημείας και Φυσικής του Παρισιού και το 1925 έγινε βοηθός της Μαρί Κιουρί (της διάσημης Γαλλίδας, πολωνικής καταγωγής, φυσικού και χημικού, βραβευμένης με βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1903 και Χημείας το 1911, που σε συνεργασία με το σύζυγό της, Πιέρ Κιουρί, ανακάλυψαν το πολώνιο και το ράδιο και μελέτησαν το φαινόμενο της ραδιενέργειας) στο Ινστιτούτο Ραδιενέργειας. 

Εκεί γνώρισε την 28χρονη Ιρέν, κόρη της Κιουρί, με την οποία παντρεύτηκε ένα χρόνο μετά, το 1926 και αποφάσισαν να αλλάξουν και οι δύο το επίθετό τους σε Ζολιό-Κιουρί.

Οι επιστημονικές εργασίες του ζεύγους αποτέλεσαν κομβικά βήματα για την ανακάλυψη του νετρονίου (από τον Chadwick το 1932) και του ποζιτρονίου (από τον Anderson το 1932). Η σημαντικότερη συμβολή τους ήταν η ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας. 

«Βομβαρδίζοντας» πυρήνες βορίου, αλουμινίου και μαγνησίου με σωμάτια α (πυρήνες ηλίου), παρήγαγαν ραδιενεργά ισότοπα στοιχείων που, υπό κανονικές συνθήκες, δεν είναι ραδιενεργά. Γι' αυτή την ανακάλυψη βραβεύτηκαν το 1935 με το βραβείο Νόμπελ Χημείας.

Πορτρέτο του Ζολιό-Κιουρί από τον Πάμπλο Πικάσο (1959)

Αυτή η ανακάλυψη οδήγησε σε σημαντικές εφαρμογές σε διάφορες επιστημονικές περιοχές (π.χ. στην Ιατρική), αλλά είχε και τεράστιο ενδιαφέρον για τις προσπάθειες «τιθάσευσης» της ατομικής ενέργειας, που, μεταξύ άλλων, οδήγησαν και στη δημιουργία της ατομικής βόμβας. 

Από το 1935 ως το 1937, ο Φρεντερίκ ήταν λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Στη συνέχεια και ως το 1958, έγινε καθηγητής στο «College de France», ενώ το διάστημα 1956-1958, μετά το θάνατο της συζύγου του, πήρε την έδρα της στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού.

Μετά την εισβολή των ναζί στη Γαλλία, πήρε την απόφαση να διακόψει προσωρινά τις μελέτες του για τον πυρήνα του ατόμου και φυγάδευσε στην Αγγλία όλα τα ντοκουμέντα των εργασιών του και τα υλικά που χρησιμοποιούσε στις έρευνές του, για να μην πέσουν στα χέρια των ναζί.


Μετά την απελευθέρωση, έγινε διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών. 

Το 1945 εξουσιοδοτήθηκε να δημιουργήσει την Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας. Στις προσπάθειες αυτές συνέβαλε και η σύζυγός του, η οποία το 1946 ανέλαβε διευθύντρια του Ινστιτούτου Ραδίου. 

Ομως, το 1950, όταν ο αντικομμουνισμός και η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα έναντι της Σοβιετικής Ενωσης και των άλλων χωρών που είχαν μπει στην τροχιά της σοσιαλιστικής οικοδόμησης κορυφώνονταν, αποπέμφθηκε από τα καθήκοντά του, μετά την ομιλία του στο 12ο Συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ το 1950. Λίγους μήνες αργότερα, αποπέμφθηκε και η σύζυγός του.

Η ένταξη στο κομμουνιστικό κίνημα και η δράση του

Το 1934, ο Κιουρί έγινε μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, το 1935 της Επιτροπής Επαγρύπνησης Αντιφασιστών Διανοουμένων και το 1936 της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Από το 1937, οργάνωνε αποστολές οπλισμού και άλλων υλικών στον ένοπλο λαό της Ισπανίας, που στον εμφύλιο πόλεμο αντιμαχόταν τις φασιστικές δυνάμεις του Φράνκο.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Φρεντερίκ έμεινε στο Παρίσι (από το 1944, που τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του έφυγαν για την Ελβετία, χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο Jean-Pierre Gaumont). 

Πήρε μέρος στην Αντίσταση, αρχικά ως μέλος και αργότερα ως επικεφαλής του Εθνικού Μετώπου, του πολιτικού σκέλους της ένοπλης αντίστασης στην οποία ηγετικό ρόλο είχε το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Στις μάχες για την απελευθέρωση του Παρισιού, χρησιμοποιούσε το εργαστήριό του για να φτιάχνει εκρηκτικά για τις δυνάμεις της Αντίστασης.

Την άνοιξη του 1942 έγινε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και το 1956 εκλέχτηκε στην Κεντρική Επιτροπή.

Το 1946 συμμετείχε στην ίδρυση της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Εργατών της Επιστήμης και διετέλεσε πρόεδρός της μέχρι και το 1957. Το 1949 ήταν από τους πρωτεργάτες της ίδρυσης του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης και για τα επόμενα εννέα χρόνια διετέλεσε πρόεδρός του. 

Το 1950 τιμήθηκε από τη Σοβιετική Ενωση με το Διεθνές Βραβείο Στάλιν για την Ενίσχυση της Ειρήνης μεταξύ των Λαών (το οποίο μετά το 1956 μετονομάστηκε σε Διεθνές Βραβείο Ειρήνης Λένιν για την Ενίσχυση της Ειρήνης μεταξύ των Λαών).

Η σύζυγός του, αν και δεν έγινε μέλος του ΚΚ, συμμετείχε σε πολλές μετωπικές οργανώσεις στις οποίες δραστηριοποιούνταν οι κομμουνιστές, μεταξύ άλλων στο αντιπολεμικό-αντιιμπεριαλιστικό κίνημα και στους αγώνες για τα δικαιώματα των γυναικών. Μάλιστα, το 1936 έγινε η μία από τις τρεις γυναίκες που συμμετείχαν στην κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου.

«Οι προοδευτικοί επιστήμονες και οι κομμουνιστές επιστήμονες δεν πρέπει να προσφέρουν ούτε κόκκο της επιστήμης τους στον πόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ενωση (...) Πρέπει να είμαστε ακλόνητοι στην πεποίθησή μας ότι με αυτό τον τρόπο υπηρετούμε τη Γαλλία και ολόκληρη την ανθρωπότητα» (Από την ομιλία του Φρ. Ζολιό-Κιουρί στο 12ο Συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ, τον Απρίλη του 1950).

«Με κατηγορείτε ότι εκπορνεύω την επιστήμη, επειδή ξεσηκώνομαι ενάντια στην εγκληματική χρησιμοποίηση των ανακαλύψεων του μεγάλου Παστέρ και γιατί κάνω έκκληση στην κοινή γνώμη να εμποδίσει τη συνέχιση της ανάπτυξης του μικροβιολογικού πολέμου. 

Για μένα, αυτοί που εκπορνεύουν την επιστήμη είναι αυτοί που εγκαινίασαν τον ατομικό αιώνα με την εξαφάνιση 200.000 πολιτών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι». (Απάντηση του Φρ. Ζολιό-Κιουρί στον εκπρόσωπο των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, 1952)

    

Από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Γράμμα στον Ζολιό - Κιουρί»

Αη - Στράτης Νοέμβρης 1950

Αγαπημένε μου Ζολιό,
σου γράφω από τον Αη - Στράτη.
Βρισκόμαστε δω πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες
άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι
με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας
μ' ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ' ένα ξεροκόμματο φως στο ταγάρι μας
άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο
άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας
εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ
τη λευτεριά και την ειρήνη.

(...)

Ξεμάθαμε πολλά, Ζολιό,
ξεμάθαμε πώς γλιστράει το ψάρι της γαλήνης στα ρηχά της σιγαλιάς
πώς μπλέκονται οι γαλάζιες φλέβες στα χέρια της άνοιξης - ξεμάθαμε
μάθαμε τώρα κάτι πράματα απλά
πολύ απλά
πολύ σίγουρα
πως ο ουρανός αρχίζει απ' το ψωμί
πως δεν είναι δίκιο άλλοι να βγάζουν το ψωμί
κι άλλοι να τρώνε το ψωμί
πως δεν είναι δίκιο να φτιάχνουν κανόνια
και να λείπουν τ' αλέτρια, - απλά πράματα,
μπορεί κ' ένα παιδί να τα πει σε μια φυσαρμόνικα της τσέπης
μπορεί κ' ένας καλός φαντάρος που ονειρεύτηκε τη μάνα του
να τιναχτεί απ' τον ύπνο του και να τα πει σε μια σάλπιγγα
κ' οι νεκροί μας τα ξέρουν πιο καλά - κάθε νύχτα η σιωπή τους τα φωνάζει -
απλά πράματα
- δεν είμαστε σοφοί, Ζολιό,
απλά πράματα λέμε
πολύ απλά τα λέμε
πως αξίζει κανένας να ζει και να πεθαίνει
για τη λευτεριά και την ειρήνη.

(...)

Ζολιό, πες και στους άλλους αδελφούς μας
στον Ερεμπουργκ, στον Αραγκόν και στο Νερούντα,
στον Ελυάρ, στον Πικασσό και σ' όλα μας τ' αδέρφια
πως είμαστε δω πέρα τρεις χιλιάδες εξόριστοι
όχι για τίποτ' άλλο, αδέρφια μου,
παρά μονάχα, να, γιατί και 'μεις όπως και 'σεις
σηκώνουμε στη ράχη μας ένα αγκωνάρι απ' το καμένο σπίτι μας
να χτίσουμε για κείνους που θα 'ρθούν ένα καινούργιο σπίτι με πολλά παράθυρα
πολλά φαρδιά παράθυρα προς την ανατολή
να μη νυχτώνει από νωρίς η καρδιά των μανάδων
να μην κοιμούνται κάθε βράδυ τα παιδιά δίπλα στο θάνατο.

Και πού θα πάει, Ζολιό; - θα λιώσουμε μια μέρα τις οβίδες
να φτιάξουμε σφυριά κι αλέτρια και μπαλκόνια και φτερά
κ' ένα άγαλμα Αφτερης Χαράς στη στάση, εκεί, των λεωφορείων, στη φτωχογειτονιά μας
στη γειτονιά μας που θα μερμηγκιάζει απ' τα γιαπιά
κάτου απ' τ' ασίγαστο χωνί του χεροδύναμου μεγάφωνου των συνδικάτων
που όλο θα λέει, θα λέει σταράτα και με νούμερα
για τις τεράστιες καταχτήσεις των λαών στο πλάνο της ανοικοδόμησης
και θ' απαγγέλλει ποιήματα των νέων προλετάριων ποιητών
για το χαρούμενο έρωτα
για τους υδατοφράχτες
και για τον εξηλεκτρισμό του κόσμου.

Αχ, έτσι, αδέρφια μου, να μην υπάρχουν πια καμένα σπίτια
μα να 'ναι όλος ο κόσμος ένα σπίτι ασβεστωμένο με τη βούρτσα του ήλιου
κι αχ, έτσι, αδέρφια μου, τούτο το σπίτι να το συγυρνάει μονάχα
η μάνα μας η Λευτεριά κ' η πρωτοθυγατέρα της η Ειρήνη.

• Το 1990 απονεμήθηκε στον Ρίτσο το μετάλλιο «Ζολιό - Κιουρί», ανώτατη διάκριση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης.

ΠΗΓΗ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ