Κόνων - Ο θεμελιωτής των τειχών της πειραϊκής ακτής

Του Στέφανου Μίλεση

Τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα μέχρι σήμερα τείχη του Πειραιά είναι τα τείχη της Πειραϊκής ακτής, γνωστά και ως Κονώνεια Τείχη. Πέρα από του ότι φέρουν το όνομα του ανδρός που τα ανήγειρε, είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ο Κόνωνας και η ιστορία του, μνημονεύεται ελάχιστα, και πολύ λίγα έχουν γραφεί για την προσωπικότητά του. 

Μια εξήγηση που μπορεί να δοθεί είναι ότι δεν έδρασε την εποχή των ηρωικών και δοξασμένων Ελληνο-μηδικών πολέμων, αλλά στα σκοτεινά χρόνια του τρομερού Πελοποννησιακού πολέμου, που σήμανε την αρχή του τέλους για τον ελληνικό κόσμο, καθώς εξαντλημένος από τις κακουχίες και τα δεινά του εμφυλίου παρήκμαζε διαρκώς ακολουθώντας μια πτωτική πορεία και το χειρότερο εμπλέκοντας τους Πέρσες στα εσωτερικά της Ελλάδας.

Ο Κόνωνας αρχίζει να παίζει ουσιαστικό ρόλο στα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου όταν εμφανίζεται με το αξίωμα του Στρατηγού[1].

Ας δούμε όμως τα πράγματα πώς έχουν. 

Το 407 π.Χ. δύο στρατηγοί των Αθηναίων ορίζονται να αναμετρηθούν με τον Σπαρτιάτη Λύσανδρο. Ο ένας είναι ο Αλκιβιάδης και ο άλλος ο Θρασύβουλος. Όταν ο Λύσανδρος με τους Σπαρτιάτες του νικάει τον Αθηναϊκό στόλο, ο Θρασύβουλος είναι που ηττάται, ενώ ο Αλκιβιάδης την κρίσιμη εκείνη ώρα απουσιάζει και απομακρύνεται ως ακατάλληλος. 

Έτσι τη θέση ενός εκ των δέκα στρατηγών καταλαμβάνει ο Κόνωνας, που είναι ο μόνος που βρίσκεται στη Σάμο. Καλείται πλέον να διευθύνει τις τύχες των 115 πολεμικών πλοίων που έχει στη διάθεσή του με προσωρινό ναύσταθμο τη Σάμο. 

Τότε προβαίνει σε μια κίνηση που παραμένει μέχρι σήμερα στρατιωτικά αδικαιολόγητη. Στέλνει τα 40 καράβια προς παροπλισμό, ως ακατάλληλα πίσω στον Πειραιά. Μια πιθανή εξήγηση είναι η έλλειψη χρημάτων για την κίνηση και των 40 πολεμικών που παρόπλισε. 

Οι Σπαρτιάτες διαθέτουν την ίδια εποχή 140 πολεμικά. Ο Κόνων θέλοντας και μη, εμπλέκεται σε ναυμαχία μαζί τους στην οποία χάνει τα 30 από τα 40 καράβια ενώ με τα δέκα που του απομένουν βρίσκεται εγκλωβισμένος στη Μυτιλήνη. 

Η Αθήνα δε γνωρίζει τίποτα και έτσι κινδυνεύει και ο ίδιος να καταποντιστεί αβοήθητος και η πόλη αφού είναι απροστάτευτη. Πρέπει με κάθε θυσία να βρει τρόπο να την ειδοποιήσει. 

Επιλέγει τα δύο ταχύτερα καράβια από τα δέκα που του έχουν απομείνει και τους θέτει ως αποστολή να σπάσουν τον αποκλεισμό των Σπαρτιάτικων πλοίων και να καταπλεύσουν στον Πειραιά. Τα δύο καράβια πράγματι ξεκινούν ενώ πίσω τους κυνηγούν τα πλοία των Πελοποννησίων. 

Οι καλύτεροι ερέτες από τους νεώσοικους του Πειραιά και από την Ιπποδάμειο Αγορά επανδρώνουν το ένα από αυτά. Το ένα πλοίο τραβά δυτικά με εμφανή κίνηση προς τον Πειραιά, ενώ το άλλο βόρεια προς άγνωστη διεύθυνση. Οι Σπαρτιάτες επιλέγουν να κυνηγήσουν κύρια εκείνο που πάει δυτικά (δηλαδή προς Πειραιά) και πραγματικά ύστερα από ολοήμερη καταδίωξη το σταματούν. 

Ωστόσο το άλλο πλοίο ήταν εκείνο που διέθετε τους άριστους ερέτες. Ανεβαίνει προς τον Βορά ελεύθερο από τους διώκτες του και ύστερα μεταβάλλει τη ρότα του για νότο. Φτάνει στον Πειραιά όπου ανακοινώνει το μήνυμα του Κόνωνα.[2] 

Πανικός στην πόλη! Οι νεώσοικοι του Πειραιά είναι άδειοι από πλοία! Όχι όμως τελείως άδειοι. Υπάρχουν τα 40 πλοία τα «παροπλισμένα» που φυσικά δεν φτάνουν να αντιμετωπίσουν τους Σπαρτιάτες. Χρήματα δεν υπάρχουν και οι Αθηναίοι λιώνουν τα αναθήματα της Θεάς Αθηνάς που βρίσκονται στην Ακρόπολη. 

Με τα χρήματα που εξασφαλίζουν ξεκινούν τη ναυπήγηση κι άλλων νέων πολεμικών! Στα τρία λιμάνια του Πειραιά μόνιμοι και πρόχειροι ταρσανάδες παίρνουν στην κυριολεξία φωτιά. Η Αθηναϊκή δημοκρατία βρίσκεται χωρίς πλοία, η πόλη είναι απροστάτευτη. Και ξαφνικά εμφανίζονται 130 νέα καράβια! 

Αυτός ο νέος στόλος σπεύδει προς βοήθεια του αποκλεισμένου Κόνωνα. Συναντιέται με τον Σπαρτιάτικο στόλο στις Αργινούσες και τον καταστρέφει. Αντί περίλαμπρης νίκης και γιορτής όμως ακολουθούν εκτελέσεις! Εννιά Αθηναίοι στρατηγοί εκτελούνται καθώς δεν περισυνέλεξαν τους νεκρούς της ναυμαχίας. 

Ο δέκατος στρατηγός που σώζεται είναι ο Κόνωνας διότι απλά δεν έλαβε μέρος. Ήταν αποκλεισμένος στη Μυτιλήνη. Για δεύτερη φορά ο Κόνωνας σώζει τη ζωή και τη φήμη του από τύχη! Τον σώζει ο αποκλεισμός, καθώς εάν συμμετείχε μάλλον κι εκείνος θα είχε την τύχη των υπολοίπων. Και σα να μην φτάνει αυτό, η αδέξια κίνηση που είχε κάνει, να διώξει τα 40 «παροπλισμένα» για τον Πειραιά φαντάζει τώρα στους Αθηναίους ως δαιμονικό σχέδιο! 

Η μοίρα όμως του Πελοποννησιακού πολέμου φαίνεται πως έχει καθοριστεί, από τη στιγμή που οι Σπαρτιάτες έχουν αποκτήσει ναυτικό και μάχονται τους Αθηναίους στη θάλασσα. Το 405 π.Χ. σημαίνει την τέλεια καταστροφή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Και πάλι δέκα Αθηναίοι στρατηγοί, ανάμεσά τους και ο Κόνωνας, πέφτουν σε ένα θανάσιμο λάθος. Τραβούν τα πλοία τους στη στεριά και τα πληρώματά τους απομακρύνονται έως και δέκα χιλιόμετρα μακριά από αυτά για να βρουν να φάνε. 

Οι Σπαρτιάτες που βλέπουν τα καράβια άχρηστα (πλοίο που δεν πλέει είναι άχρηστο), επιτίθενται και τα καταστρέφουν. Πρόκειται για το γεγονός που η ιστορία κατέγραψε ως τη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς.  Αλλά και η ιστορία καμιά φορά κάνει λάθος, διότι ναυμαχία δεν υπήρξε. 

Διότι όταν βρίσκεις τραβηγμένα 150 πλοία στη στεριά και τα καταστρέφεις, αυτό δεν είναι ναυμαχία! Από τα 150 πλοία των Αθηναίων η τύχη του μιλά ξανά, αφού σώζονται μόνο οκτώ, που είναι τα δικά του πλοία, και η «Πάραλος» το ιερό πλοίο των Αθηναίων. Ο Κόνωνας καταφεύγει με τα οκτώ πλοία του στον Κύπριο βασιλιά Ευαγόρα, ενώ το «Πάραλος» αναγγέλλει την ήττα που επιφέρει και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Η Σπάρτη είναι η μόνη δύναμη πλέον στην ελληνική επικράτεια. 

Ο Κόνωνας τότε έρχεται σε επαφή με τους Πέρσες! Προσπαθεί να τους στρέψει κατά των Σπαρτιατών λέγοντάς τους ότι οι Σπαρτιάτες με το ισχυρό ναυτικό τους θα πάρουν περιοχές της Ιωνίας στην κατοχή τους. Πείθει στο παρασκήνιο τους Πέρσες που του δίνουν χρήματα για να αγοράσει αρχικά 40 πολεμικά κατασκευασμένα στην Κύπρο και στη Φοινίκη[3]. 

Σε σύντομο χρονικό διάστημα τα 40 γίνονται 160. Ο Κόνων είναι ξεκάθαρα και φανερά πλέον με τους Πέρσες. Ο Κόνων με αυτή τη δύναμη συγκρούεται το 349 π.Χ. με τους Σπαρτιάτες.  

 

Η σύγκρουση των στόλων έγινε κοντά στην Κνίδο· ο Πέρσης Φαρνάβαζος που ήταν ναύαρχος, είχε μαζί του τα φοινικικά πλοία, ενώ ο Κόνων με τα «ελληνικά» ήταν παραταγμένος μπροστά του.[4] Δε γνωρίζω βεβαίως τι εννοεί με τον όρο «ελληνικά» ο Ξενοφώντας. Ίσως ότι τα πλοία αποτελούνταν από πληρώματα Ελλήνων. 

Η εκδίκηση του Αθηναίου Κόνωνα έρχεται διαμέσου των Περσών, οι οποίοι αν και είναι οι απόλυτοι κύριοι του Αιγαίου, αφού η Αθήνα πλοία δικά της δεν διαθέτει ενώ η Σπάρτη μόλις τα απώλεσε. 

Αντί ο Πέρσης να κυριεύσει τη χώρα και να τελειώνει με αυτήν, πείθεται από τον Κόνωνα για την πολιτική της μη επέμβασης. Με λίγα λόγια λέει ο Κόνωνας στους Πέρσες, αν κατακτήσετε εσείς τα μέρη που απελευθερώσατε από τους Σπαρτιάτες, τότε αυτά θα στραφούν εναντίον σας. 

Εάν όμως βοηθήσετε την Αθήνα να ξανασταθεί στα πόδια της τότε θα είστε σίγουροι ότι η Σπάρτη δεν θα ξανασηκώσει κεφάλι ποτέ πια, ενώ εμείς οι Αθηναίοι δεν θα σας απασχολήσουμε γιατί θα σας χρωστάμε. Και οι Πέρσες δέχονται! Και όχι απλά συμφωνούν, αλλά βοηθούν έμπρακτα τον Κόνωνα να ξαναχτίσει τα Μακρά Τείχη που ενώνουν την Αθήνα με τον Πειραιά και να χτίσει επιπλέον και τα τείχη της Πειραϊκής ακτής. 

Το Κονώνειο Τείχος της Πειραϊκής ακτής στα τέλη του 19ου αιώνα

Όταν έφτασε στην Αθήνα, ο Κόνων, γράφει ο Ξενοφώντας, ξανάχτισε μέρος των Τειχών βάζοντας τα πληρώματά του να δουλέψουν, πληρώνοντας μεροκάματα σε μαραγκούς και χτίστες και ξοδεύοντας ό,τι άλλο χρειαζόταν.

Άλλα τμήματα των Τειχών, πάλι, τα έχτισαν οι ίδιοι οι Αθηναίοι, καθώς κι οι Βοιωτοί κι άλλες πόλεις που προσφέρθηκαν εθελοντικά.[5]  

Τα τείχη αυτά φτιάχτηκαν, δεν ξαναφτιάχτηκαν! Εννοώ ότι τα παλαιότερα τείχη του Θεμιστοκλή που προστάτευαν τον Πειραιά από τη θάλασσα βρίσκονταν περίπου στο κέντρο της έρημης χερσονήσου. Επέτρεπαν δηλαδή στον εχθρό να αποβιβαστεί στις απόκρημνες ακτές της Πειραϊκής για να τον ανακόψουν. 

Εκείνα τα «Μεσόγεια» τείχη τα είχαν καταστρέψει οι Σπαρτιάτες.[6] Τώρα ο Κόνωνας έφτιαχνε καινούργια εξ αρχής κατά μήκος της παραλίας. Είναι αυτά που σήμερα βλέπουμε και θαυμάζουμε. 

Σχέδιο που καταδεικνύει τη διαφορά του Κονώνειο τείχους σε σχέση με το παλαιό τείχος του Θεμιστοκλή που έκοβε στη μέση την Πειραϊκή Χερσόνησο. 

Αυτά τα Κονώνεια Τείχη είχαν για χορηγούς τους Πέρσες. Ο Κόνωνας φυσικά δεν τα ήθελε μόνο για τους Σπαρτιάτες αλλά και για τους ίδιους τους Πέρσες. Έτσι οι Πέρσες βρέθηκαν να χρηματοδοτούν την κατασκευή τειχών στον Πειραιά για τον προστατεύσουν από τους εαυτούς τους!  Τα νέα αυτά τείχη κατασκευάζονταν επί τρία ολόκληρα χρόνια. 

Ξεκίνησαν το 394 π.Χ. και τελείωσαν το 391π.Χ.[7] Τότε ήταν που οι Σπαρτιάτες αποδεχόμενοι την ήττα τους προσέφεραν στους Πέρσες συνθήκη ειρήνης με τον γιο του Ολυμπιονίκη Λέοντα τον Ανταλκίδα.

Κλείνοντας την αναφορά μας στον Κόνωνα να σημειώσουμε ότι οι Πέρσες μπορεί να πείσθηκαν από αυτόν και να τον βοήθησαν ωστόσο όταν σύναψαν τη συνθήκη ειρήνης με τους Σπαρτιάτες, θεώρησαν ότι ο Κόνωνας τους ήταν πλέον άχρηστος κι έτσι μια εκδοχή θέλει να τον σκότωσαν, ενώ άλλη θέλει να τον πήραν μαζί τους στα βάθη της αχανούς αυτοκρατορίας τους από όπου στη συνέχεια δραπέτευσε, διότι όταν πέθανε τάφηκε στο Δημόσιο Σήμα της Αθηνάς. [8]

---

[1] Ξενοφών, Ελληνικά, 1.5.17

[2] «Οδοιπόροι για τα Σούσα» του Άγγελου Βλάχου, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας»

[3] Διόδωρος Σικελιώτης, 14.39, 1-4

[4] Ξενοφών, Ελληνικά 4.3.12

[5] Ξενοφών, Ελληνικά, 4.8.10

[6] Ξενοφών, Ελληνικά, 2.2.20

[7] Ξενοφών, Ελληνικά, 4.8.10

[8] Παυσανίας, 1.29.15

ΠΗΓΗ. pireorama