Αιγάλεω - Ο ιστορικότερος δήμος της Αθήνας

Ο Δήμος Αιγάλεω είναι ένας από τους πιο φημισμένους δήμους της Αθήνας, καθώς μετρά την ύπαρξη του από την αρχαιότητα. Ο Δήμος εδρεύει στον Δυτικό Τομέα των Αθηνών και της περιφέρειας αυτής. 

Ο πληθυσμός της υπολογίζεται γύρω στους 70.000 κατοίκους. Ωστόσο, “γειτνιάζει” στα ανατολικά με τον Δήμο Αθηναίων, στα βόρεια με τους δήμους Περιστερίου και Χαϊδαρίου, δυτικά με τους δήμους Νίκαιας – Αγίου Ιωάννου Ρέντη και Αγ. Βαρβάρας και νότια με το δήμο Μοσχάτου – Ταύρου. 

Το ένα τέταρτο του δήμου είναι βιομηχανική περιοχή, ενώ το έδαφος του διασχίζουν πέντε μεγάλες οδικές αρτηρίες και συγκεκριμένα οι Λεωφόροι Κηφισσού, Αθηνών, Θηβών, Πέτρου Ράλλη και η Ιερά Οδός. 

Τα τελικά όρια του δήμου Αιγάλεω διαμορφώθηκαν με συνεχόμενες  προσθήκες και εντάξεις νέων συνοικιών στην αρχική οικιστική μονάδα η οποία περιοριζόταν στο στενό όριο της κοινότητας που είχε δημιουργηθεί με Προεδρικό διάταγμα της 18 Ιανουαρίου του 1934.

Λίγα χρόνια αργότερα, κατά το 1937 έγινε η πρώτη αλλαγή των ορίων της κοινότητας που το 1943 αναπτύχθηκε σε Δήμο. Στα 1952 προστέθηκε η Ανατολική πλευρά του “Μπαρουτάδικου“. Ακολούθησαν οι περιοχές της Οδού Κύπρου και του Ι.Ν. του Αγίου Κωνσταντίνου (1954), το λεγόμενο “Κάτω Κτήμα Λιούμη” (1955) και το “Άνω Κτήμα Λιούμη” μαζί με τα “Νταμαράκια“, στα 1967.

Ιστορικά στοιχεία

Αρχαιότητα

Η ονομασία του Αιγάλεω, υπάρχει μόλις από τα αρχαία χρόνια καθώς το αρχαιοελληνικό όνομα του σημαίνει “λαός κατσικιών”.

Η ονομασία του κυρίως προέρχεται από τα εξής συνθετικά: Αίγα= κατσίκα και λέω= λαός. Η λέξη αυτή λεώς είναι αττικόκλιτο της β’ κλίσης – όπως παρουσιάζεται στην κανονιστική αρχαία γραμματική-.

Η σημασία αυτής της λέξης προέρχεται μετά από αντέκταση της. Κατά μια άλλη ερμηνεία της ονομασίας αυτής αποδίδεται ως εξής: “αίγες” (= κύματα) και “λάας” (= λίθος, βράχος), οπότε ο όρος Αιγάλεω αποδίδεται ως «ο βράχος στον οποίο σπάζουν τα κύματα». 

Μια άλλη εικασία, της ονομασίας ήταν Μπαστάρδι  που παραπέμπει στην ιταλική γλώσσα. Σύμφωνα με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής και χάριν των ιστορικών στοιχείων και ευρέσεων η περιοχή του Αιγάλεω διαθέτει τεράστια ιστορική πορεία μόλις από την εποχή του Ξέρξη.

Έτσι, πολλοί ιστορικοί και συγγραφείς της εποχής υποστηρίζουν πως  στο όρος Αιγάλεω είχε την έδρα του ο βασιλιάς των Περσών, Ξέρξης με σκοπό να παρακολουθεί την εξέλιξη της ναυμαχίας στον κόλπο της Σαλαμίνας, το 480 π.Χ.

Το βουνό, δεν ανήκει στο δήμο Αιγάλεω, καθώς τα όρια του δήμου εκτείνονται σε πολύ μικρή απόσταση από αυτό, προς την πλευρά του κέντρου της Αθήνας. Ωστόσο, αξίζει να σημειώσουμε το γεγονός πως το κέντρο του Αιγάλεω διασχίζεται από την Ιερά Οδό όπου  βρίσκεται στην ίδια θέση από την εποχή του Θησέως (και της οποίας αχνάρι έχει αποκαλυφθεί πρόσφατα, πάνω από τον σταθμό του Μετρό και εκτίθεται σε δημόσια θέα), επί της οποίας λάμβανε χώρα η λατρευτική πομπή των Ελευσινείων Μυστηρίων, που ξεκινούσε από τον Κεραμεικό και κατέληγε στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας.

Εντούτοις, τέλη του 19ου αιώνα στη σημερινή τοποθεσία του Δήμου Αιγάλεω δεν υπήρχε κάποιος οικισμός. Η έκταση γης κατά το παρελθόν είχε καλλιεργηθεί από Ελληνικής καταγωγής κατοίκους της Αθήνας και εν συνεχεία από διάφορους άλλους λαούς όπως: Φράγκους, Τούρκους, Καταλανούς αλλά και Φλωρεντίνους.

Ο πιο γνωστός ποταμός των Αθηνών, ο Κηφισός, στην αρχαιότητα λατρεύονταν από τους Αθηναίους ως ένας ξεχωριστός θεός. Με βάση την ακρόπολη χαράχθηκαν και οι βασικοί οδικοί (ιππήλατοι) άξονες της περιοχής, βάσει της εδαφικής διαμόρφωσης. Στον Ελαιώνα υπήρχαν εκτεταμένα δάση από πεύκα και ευκαλύπτους, καθώς και οπωρώνες, αμπέλια, αγροί και περιβόλια. 

Αιγάλεω επί τον 19ο αιώνα

Στα νεότερα χρόνια ο δήμος Αιγάλεω και στη κοντινότερη περιοχή αυτού υπήρχαν αρκετά τσιφλίκια γαιοκτημόνων με τις εγκαταστάσεις τους να βρίσκονται σε μια χαώδη κατάσταση, καθώς ήταν διασκορπισμένα σε μια πευκόφυτη περιοχή γύρω, κυρίως του ποταμού Κηφισού, μαζί με διάσπαρτες στάνες, στάβλους αλλά και καμίνια. 

Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα δημιουργήθηκε από τους αδελφούς Μαλτσινιώτη, στη θέση που σήμερα εκτείνεται το δημοτικό άλσος το γνωστό εργοστάσιο πυρίτιδας (μετέπειτα του βιομηχάνου Πρόδρομου Μποδοσάκη) με συνέπεια πολλοί εργάτες από διάφορα σημεία της Αθήνας να μετακομίσουν εδώ. Μεταξύ τους ήταν και πολλοί Μανιάτες από τον Πειραιά. 

Στη συνέχεια ιδρύθηκαν και κατασκευάστηκαν και κάποιες ακόμη περισσότερες βιομηχανίες όπως λόγου χάριν κλωστουφαντουργίες Λαναρά, Πεταλούδα-Μουζάκης, Εριουργεία Κ. Σιγάρα, Γιούλα, Ζέφυρος Α.Ε., Standard-Hellas, Βιομηχανία Πορσελάνης κ.ά.), ενώ σταδιακά οι οικισμοί εργατών και καλλιεργητών γης πολλαπλασιάστηκαν. 

Η περιοχή ονομαζόταν πλέον Μπαρουτάδικο και διοικητικά υπαγόταν στο Δήμο Αθηναίων.

Εγκατάσταση Μικρασιατών

Στη διάρκεια του ξεριζωμού πολλών ανθρώπων της Μικράς Ασίας, το 1920, πολλοί έφυγαν από αρκετές περιοχές της Μικράς Ασίας όπως λόγου χάριν το Αϊβαλί, τη Σμύρνη, τη Πέργαμο, τη Φιλαδέλφεια, το Φανάρι και πολλές ακόμη περιοχές. 

Δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο τους πρώτους κοινωνικά και πολιτιστικά αυτόνομους πυρήνες, αφού έως εκείνη την περίοδο οι μοναδικοί κάτοικοι ήταν μερικοί εκατοντάδες εργάτες του τοπικού πυριτιδοποιείου και ορισμένοι καλλιεργητές γης, από τα κτήματα του Βοτανικού. 

Στην τοποθεσία, που στη συνέχεια αναγορεύθηκε ως κοινότητα, δόθηκε τότε η συμβολική ονομασία Συνοικισμός Αγίου Σάββα-Νέες Κυδωνίες σε ανάμνηση των Κυδωνιών της Μικράς Ασίας από όπου προέρχονταν πολλοί από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί. 

Από τότε μοιράσθηκαν στους πρόσφυγες και τα πρώτα οικόπεδα, γύρω από την Ιερά Οδό, αλλά και τριγύρω από τον σημερινό ναό του Αγ. Σπυρίδωνα. Ο νέος οικισμός αυτός διέθετε έκταση μόλις 139 οικοδομικών τετραγώνων. 

Δημιουργήθηκαν τελικά (σύμφωνα με αυτά από  της 7 Μαρτίου 1932 σχεδιαγράμματα του πολιτικού μηχανικού Δημ. Κηλαηδόνη) 1.301 άρτια και οικοδομήσιμα οικόπεδα, στα οποία αρχικά δημιουργήθηκαν  378 κατοικίες (των 36 τ.μ. η κάθε μία), που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες, “έναντι της απολεσθείσας περιουσίας τους στη Μικρά Ασία” και με αξία τιμήματος 60.000 δραχμών στη κάθε μία ξεχωριστά.

 

Εν συνεχεία ο δήμος Αιγάλεω, όλα αυτά τα χρόνια παρουσίας του αποτελεί ο δημοφιλέστερος δήμος λόγω της πολύχρονης ιστορικής υπόστασής του, αλλά της αστέρευτης  ομορφιάς του, καθώς σήμερα συνδυάζει την ιστορία με τον τουρισμό αλλά και την διασκέδαση. Στο πιο κεντρικό σημείο του δήμου όπου εδρεύει η γνωστότερη πλατεία του δήμου, η Πλατεία Ελευθερίας -εκτείνεται μεταξύ της Ιεράς οδού και Θηβών- η οποία καθημερινά γεμίζει από κόσμο κάθε λογής. 

Εξίσου σημαντική ήταν και η δημιουργία του ΜΕΤΡΟ στην πλατεία αυτή, καθώς αποτελεί κεντρικό άξονα, που την επισκέπτονται καθημερινά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τόσο γηγενείς όσο και επισκέπτες της Αθήνας, για να απολαύσουν το μεγαλείο του δήμου.

Κατά την περίοδο της κατοχής - χρονολογείται περίπου στις 7 Νοεμβρίου 1941- ορισμένα από τα μέλη των αντιστασιακών οργανώσεων του Αιγάλεω οργανώνουν σαμποτάζ κατά των αρχών της κατοχής κατακερματίζοντας έτσι καλώδια επικοινωνιακών γραμμών, που βρίσκονται στο όρος Αιγάλεω. 

Τον πρώτο αντιστασιακό πυρήνα του ΕΑΜ Αιγάλεω αποτέλεσαν οι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού Σταύρος Μαυροθαλασσίτης, Στέλιος Τριανταφυλλίδης, Γιάννης Πασχαλίδης και Στέφανος Μιχιώτης, καθώς και οι Φ. Γεωργαντάς, Ι. Κιθαρατζής, Αθ. Μαυράκης, Β. Μίλησης, Γ. Μουτάφης, Γ. Χονδρόπουλος, Ι. Χυτόπουλος, Κ. Μπόζεμπεργκ, Τ. Παπαεμμανουήλ, Στ. Κυπραίος και μια γυναίκα, η οδοντίατρος Νίνα. 

Με το ΦΕΚ υπ’ αριθμόν 22 Α’ της 29 Ιανουαρίου 1943) η κοινότητα Αιγάλεω αναβαθμίσθηκε σε δήμο. Την άνοιξη του 1944 η τοπική οργάνωση του ΕΛΑΣ κατάφερε ένα αποφασιστικό κτύπημα στους Γερμανούς SS και τους εντόπιους συνεργάτες τους, όταν επιτέθηκε και αποδεκάτισε τις δυνάμεις τους, που έδρευαν στο Σωτηράκι. 

Το Αντιστασιακό κίνημα αναπτύχθηκε περαιτέρω, με ένοπλες περιπολίες τα βράδια στις γειτονιές. 

Όλο και περισσότεροι αξιωματικοί εντάχθηκαν σε διαφορετικές οργανώσεις με την πιο γνωστή αυτή του ΕΛΑΣ, ενώ τις πολιτικές οργανώσεις ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη, ΚΚΕ, πλαισιώνουν οι Στ. Ρουμελιώτης, Αναστασία Περηφανίδου, Σάββας Σταματιάδης, Άννα Μποσάτζη, Εμ. Κυπραίος, Ελ. Φραγκιαδάκη, Λ. Συμεωνίδου, αδελφές Μαυρίδου, Εμ. Πασχαλινόπουλος κ.ά. Από το 1941 έως το 1944 καταγράφηκαν στο Αιγάλεω 453 θάνατοι «εκ πείνας», κυρίως νέων ανδρών, που στερούνταν το φαγητό προκειμένου να θρέψουν τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών τους.

Το πιο σκληρό συμβάν από όλα ήταν το ολοκαύτωμα του 1944, το οποίο σημάδεψε όλους τους ανθρώπους και έμεινε χαραγμένο ανεξίτηλα στη μνήμη όλων και των παλαιότερων και νεότερων γενεών. Ωστόσο, έλαβε χώρα την 29η Σεπτεμβρίου του 1944 όπου η πόλη θρήνησε για αρκετό καιρό έναν τεράστιο αριθμό θυμάτων, που κυμαίνονταν γύρω στους 96 νεκρούς, αλλά σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις οι νεκροί έφθασαν στους 150. 

Τόσοι άνθρωποι χάθηκαν άδοξα και άοπλοι από την μανία των Γερμανικών κατοχικών δυνάμεων που δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια επιδρομής γερμανικού τάγματος στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου (τα περισσότερα σπίτια της οποίας παραδόθηκαν στις φλόγες), δίπλα στον ποταμό Κηφισό. 

Σύμφωνα με μεταγενέστερα στοιχεία συνολικά  137 κάτοικοι του Αιγάλεω εκτελέσθηκαν από τους ναζί κατά τη διάρκεια της κατοχής. 

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του αείμνηστου Αιγαλιώτη ζωγράφου Μάκη Κουμάτου, οι γερμανοί αποφάσισαν πριν εγκαταλείψουν την πόλη να ανατινάξουν τις εγκαταστάσεις του Πυριτιδοποιείου, αφού πρώτα ενημέρωσαν τον τοπικό πληθυσμό. 

Από την έκρηξη, ωστόσο, πολλοί τραυματίσθηκαν, καθώς τα θραύσματα εκσφενδονίζονταν πολύ μακριά. Κάποιοι κάτοικοι που θέλησαν να επωφεληθούν και να εισέλθουν στο χώρο μέσω ενός γκρεμισμένου τμήματος της μάντρας του εργοστασίου προκειμένου να αποσπάσουν μέρος του εξοπλισμού (μηχανήματα, εργαλεία, κλπ) είτε τραυματίσθηκαν, είτε βρήκαν το θάνατο από νάρκες. 

Κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών (1944) και σύμφωνα με μαρτυρία του Γιώργου Ζαμπέτα στο βιβλίο της Ιωάννας Κλειάσιου Βίος και Πολιτεία του Γιώργου Ζαμπέτα, εκδόσεις Ντέφι, εκτελέσθηκαν από τις πολιτοφυλακές του ΕΑΜ κάποιοι Αιγαλιώτες που θεωρούνταν “αντιδραστικοί”, όπως ο γηραιός φούρναρης Μανόλης Σίμος, που τουφεκίστηκε μαζί με άλλους σε μια χωματερή. 

Ο Ζαμπέτας επισημαίνει πάντως, ότι «… και οι άλλοι τα ίδια κάνανε, αλλά αυτοί νικήσανε και δε φανήκανε…» 

Στο Αιγάλεω έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του (1946 – 1963) ο Αντώνιος Πολίτης (Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος), πρόεδρος του ΕΑΜ Πελοποννήσου και αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η οικία του βρισκόταν επί της οδού Θεμιστοκλέους 3, όπου υπάρχει εντοιχισμένη αναμνηστική πλάκα. Επίσης, μια οδός της πόλης είναι αφιερωμένη στη μνήμη του.

Μεταβολές στη Διοίκηση του Δήμου

Κατά το 1949 οι περιφερειακοί οικισμοί του δήμου όπως: της Αγίας Βαρβάρας και της Αγίας Ελεούσας, που ενοποιήθηκαν μεταξύ τους δημιουργώντας ξεχωριστή κοινότητα, τον μετέπειτα Δήμο Αγίας Βαρβάρας. 

Τον Ιούλιο του 1949 με πρωτοβουλία της νέας κυβέρνησης Σοφούλη, απολύθηκαν όλοι οι δημ. σύμβουλοι που προέρχονταν από το Λαϊκό Κόμμα και αντικαταστάθηκαν από αντίστοιχους του Κόμματος των Φιλελευθέρων, παραμένοντος μόνο του (διορισμένου) δημάρχου.

Το Αιγάλεω κατά τον 20^ό αιώνα

Το Αιγάλεω στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα άρχιζε σιγά σιγά να οικοδομείται πλήρως, αφού προηγουμένως απόλεσε τον παλαιότερο χαρακτήρα του πευκόφυτου προαστίου- κατέφυγε πλήθος εσωτερικών μεταναστών που αναζητούσαν δουλειές, ενώ άνθηση γνώρισαν τα λαϊκά κέντρα της περιοχής με Ρεμπέτικη μουσική, τα οποία αποτέλεσαν πόλο έλξης και εκτόνωσης για την τοπική κοινωνία.

Ένα από τα σημαντικότερα «σήματα κατατεθέντα» της πόλης του μεταπολεμικού Αιγάλεω αποτελεί η μορφή του αείμνηστου μουσικοσυνθέτη Γιώργου Ζαμπέτα, που την αποκαλούσε Αιγάλεω Σίτι, όπως και εκείνη του αριστερού δημάρχου Στ. Μαυροθαλασσίτη, που αγωνίστηκε σκληρά να αναμορφώσει την πόλη τις δεκαετίες του ’50 και ’60. 

Σημεία αναφοράς της όμως, είναι τόσο η Ιερός Ναός Υψώσεως Τιμίου Σταυρού Αιγάλεω (“Εσταυρωμένος“) στην ομώνυμη πλατεία (με τις εκδηλώσεις πριν και ανήμερα της 14 Σεπτεμβρίου κάθε έτους), όσο και η εμβληματική καμινάδα του πάλαι ποτέ Πυριτιδοποιείου (του εργοστάσιου παρασκευής πυρίτιδας ιδιοκτησίας Μποδοσάκη, που έδρευε στο χώρο του σημερινού δημοτικού άλσους της πόλης), από το οποίο προήλθε και η προπολεμική ονομασία της περιοχής.

ΒΙΝΤΕΟ.

ΠΗΓΗ. maxmag.gr