Η ελληνική εκστρατεία στην Ουκρανία το 1919 - Μέσα από το βιβλίο του Κώστα Αυγητίδη: «Η επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα, 1918 - 1920», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 4-4-2014

Αν παρατηρήσει κανείς τα ονόματα των πόλεων που αναγράφονται στο μνημείο του άγνωστου στρατιώτη στην πλατεία Συντάγματος, ανάμεσά τους θα ξεχωρίσει τις πόλεις: Χερσών - Σέρμπκα - Οδησσός - Σεβαστούπολη. 

 

Γιατί, άραγε, ο ελληνικός στρατός «ανδραγάθησε» στις περιοχές αυτές της «Μεσημβρινής Ρωσίας», όπως καταγράφεται στα ντοκουμέντα της εποχής; 

Σε αυτές τις περιοχές ο ελληνικός στρατός βρέθηκε, για να καταπνίξει τη νεαρή σοβιετική εξουσία. 

 

Με αφορμή την επικαιρότητα, ο «Ριζοσπάστης» υπενθυμίζει το βιβλίο του Κώστα Αυγητίδη 

«Η επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία και η Ελλάδα, 1918 - 1920».

 

 

Εκείνη η επέμβαση δεν στρεφόταν απέναντι σε μια οποιαδήποτε χώρα, αλλά ενάντια στην πρώτη χώρα στην οποία η εργατική τάξη με την Οχτωβριανή Επανάσταση του 1917 κατέκτησε την εξουσία. Οπως αναφέρει και το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου: «Ολες οι προηγούμενες επαναστάσεις (εκτός από την κομμούνα του Παρισιού), παρά τις ιδιαιτερότητές τους όσον αφορά το εύρος και το βάθος, τη συμμετοχή σ' αυτές των διαφόρων τάξεων κ.λπ., είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα: 

τη διαφύλαξη της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή την αλλαγή μιας μορφής εκμετάλλευσης από άλλη, ...Σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες κοινωνικές επαναστάσεις, το περιεχόμενο της Οκτωβριανής Επανάστασης ήταν ευρύτερο και βαθύτερο: για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν άφησε πέτρα πάνω στην πέτρα του προαιώνιου εκμεταλλευτικού συστήματος».

Η Οκτωβριανή Επανάσταση συγκλόνισε συθέμελα τον παλιό κόσμο, γι' αυτό και υπήρξε διεθνές γεγονός, παράδειγμα για τους εργάτες και τους καταπιεσμένους όλου του κόσμου. Γι' αυτό και οι καπιταλιστές όλου του κόσμου συνασπίστηκαν να καταπνίξουν την επανάσταση που μόλις είχε νικήσει. 

Στην επέμβαση ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία πήραν μέρος 14 καπιταλιστικά κράτη, ανάμεσά τους και η καπιταλιστική Ελλάδα, υπό την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η Σοβιετική Εξουσία και ο απλός λαός της περιοχής αντιμετώπισαν τον εχθρικό Ελληνικό Στρατό, ταυτόχρονα και οι δύο. 

Εκαναν εκτεταμένη προσπάθεια να καταδείξουν και στις γραμμές και των ελληνικών στρατευμάτων, όπως και όλων των στρατών της επέμβασης, πως δεν είχαν κανένα συμφέρον να δολοφονούν τα ταξικά τους αδέρφια. Σχετική με το θέμα ήταν και η πρόσφατη έκδοση της Σύγχρονης Εποχής, το βιβλίο του Αντρέ Μαρτί: «Το έπος της Μαύρης Θάλασσας» που είχε παρουσιαστεί από το «Ριζοσπάστη» σε προηγούμενη Κυριακή.

Ουκρανοί δολοφονημένοι από το ελληνικό εκστρατευτικό Σώμα στην πόλη Νικολάγιεφ

Ο Κώστας Αυγητίδης, στο βιβλίο του, αξιοποίησε αρχεία, ντοκουμέντα της εποχής και πλούσια βιβλιογραφία. Καταγράφει το κλίμα της περιόδου, τις διεθνείς συνθήκες και τους υπολογισμούς της ελληνικής αστικής τάξης που έστειλε στρατεύματα ενάντια στην επαναστατική Ρωσία. 

 

Στο βιβλίο με ιδιαίτερη επιμέλεια έχουν ενταχθεί χάρτες των επιχειρήσεων του ελληνικού εκστρατευτικού Σώματος στην Κριμαία και τις άλλες περιοχές.

 

Οι επιδιώξεις και οι δραστηριότητες της ελληνικής αστικής τάξης

Είναι γνωστό πως οι στρατιωτικές επεμβάσεις ανά τον κόσμο δεν έχουν ως άμεσο ή μοναδικό επίδικο την κατοχή των συγκεκριμένων εδαφών, αλλά την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων. 

Για παράδειγμα, κατά την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Λένιν επεσήμανε πως η Γερμανία που κατέλαβε βελγικά εδάφη δεν είχε άμεσο στόχο την κατοχή των συγκεκριμένων εδαφών, αλλά την απόσπαση εδαφών στην Αφρική και αλλού.
Οπως αποτυπώνεται στη σχετική έκδοση του ΓΕΣ/ Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. 
«Η Ελληνική Κυβέρνησις, αποβλέπουσαν εις την εκπλήρωσιν των εθνικών διεκδικήσεων, ιδία εν Μικρά Ασία έχουσα δε ανάγκη της ηθικής συμπαραστάσεως των Συμμάχων προς υποστήριξιν αυτών, έκρινεν ότι έπρεπε να δεχτεί την συμμετοχήν του Ελληνικού Στρατού της εκστρατείας εις την Ρωσίαν».¹

Ο Κώστας Αυγητίδης παρουσιάζει τις δραστηριότητες της ελληνικής αστικής τάξης που είχε ιδιαίτερη δραστηριότητα στην περιοχή. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμπεριφορά της ελληνικής κυβέρνησης προσδιορίστηκε στο πλαίσιο της δράσης των Αγγλογάλλων συμμάχων της, αλλά καθορίστηκε και από το ρόλο που επεδίωκε η ίδια να παίξει. 
Τόσο όσον αφορούσε την παρουσία της στην περιοχή, όσο και για την εξασφάλιση πλεονεκτημάτων σε άλλες περιοχές. 
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως η «Μεγάλη Ιδέα» δεν είχε χρεοκοπήσει ακόμα. 
Παρά ορισμένες αντιφατικές εκτιμήσεις του συγγραφέα, είναι πλούσια τα στοιχεία που παραθέτει για τη συμπεριφορά της ελληνικής αστικής τάξης και του πολιτικού της προσωπικού. Με τη συμμετοχή της στην Ουκρανική Εκστρατεία επεδίωκε ανταλλάγματα που δεν αφορούσαν στενά την περιοχή. 

Είναι χαρακτηριστική η εκτίμηση του αστού στρατιωτικού και κεντρώου πολιτικού Νικολάου Πλαστήρα που είχε προθυμοποιηθεί οικειοθελώς να πάρει μέρος στην αντισοβιετική εκστρατεία. Ο Πλαστήρας υποστήριζε ότι «από τη συμμετοχή μας στην εκστρατεία έχουμε να ωφεληθούμε πολύ και ότι ο δρόμος για τη Θράκη και τη Μικρά Ασία περνάει από την Ρωσία» (σελ. 128). 

Τα ηττημένα από τον Κόκκινο Στρατό ελληνικά στρατεύματα εκδιώχτηκαν στη Ρουμανία και στη συνέχεια στάλθηκαν απευθείας στο σφαγείο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και καταστροφής. Η ελληνική αστική πολιτική ανέλαβε δραστήριο ρόλο και στο εθνικιστικό ανακάτεμα της περιοχής, με στόχο να πιέσει τη σοβιετική εξουσία και να προσποριστεί οφέλη. 

Για παράδειγμα, έστειλε στην περιοχή Κρητικούς και Μικρασιάτες πρόσφυγες να συνεργαστούν με τους Αρμένηδες, που ήταν όργανα των Γάλλων και των Αγγλων. Στις περιοχές που ήταν υπό την κατοχή του τσαρικού αξιωματικού Ντενίκιν, τον Ιούλη 1919 έστειλε ανώτερους κρατικούς υπαλλήλους εφοδιασμένους με χρηματικά ποσά. Ενώ τον Αύγουστο 1919 έστειλε ανθρώπους της για να οργανώσουν τη λεγόμενη «Ελληνοαρμενική Δημοκρατία του Πόντου», που θα υπήρχε υπό την εποπτεία της Κοινωνίας των Εθνών. 
Αυτά τα σχέδια τελικά δεν ευοδώθηκαν, δεδομένης και της εθνικιστικής φαγωμάρας μεταξύ Ελλήνων και Αρμενίων αντισοβιετικών αστών παραγόντων.

Ο προλεταριακός διεθνισμός στην πράξη

 

Το «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε!!» που είχε πρωτογραφτεί από τους Μαρξ και Ενγκελς στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» το 1848 δεν ήταν ένα σύνθημα, αλλά αναδείκνυε τη διεθνή διάσταση της πάλης της εργατικής τάξης, το γεγονός δηλαδή ότι οι εργάτες κάθε χώρας έχουν κάθε συμφέρον να ενωθούν με τα ταξικά τους αδέλφια άλλης χώρας για να πολεμήσουν τη δικιά τους αστική τάξη. 
Αυτό το σύνθημα καταπροδόθηκε από τον οπορτουνισμό της Β΄ Διεθνούς. 
Με την Οκτωβριανή Επανάσταση, το παράδειγμα και τη δράση των μπολσεβίκων, ο προλεταριακός διεθνισμός απέκτησε σάρκα και οστά, υλική υπόσταση με τη δράση χιλιάδων συνειδητών εργατών σε όλο τον κόσμο που εναντιώθηκαν στην αστική τάξη της χώρας τους που διεξήγαγε την επέμβαση ενάντια στη Σοβιετική Ρωσία.

Ξεχωριστή σημασία ως περιεχόμενο και ως συγκινησιακό φορτίο έχουν και μια σειρά προκηρύξεις των Ελλήνων κομμουνιστών της Οδησσού που μοιράζονταν στον πληθυσμό και στα ελληνικά στρατεύματα της επέμβασης και είναι ενταγμένες σε ειδική θήκη μέσα στο βιβλίο.

Μία από αυτές, γραμμένη τον Ιούνη 1919 από την Ελληνική Κομμουνιστική Ομάδα Οδησσού, που απευθύνεται στους Ελληνες στρατιώτες της επέμβασης, γράφει:

«Η νίκη των πολλών εναντίων των ολίγων είναι εξασφαλισμένη, αρκεί καθένας να κάμει το καθήκον του.
Αδέλφια!
Τα όπλα που κρατείτε στα χέρια σας μεταχειρισθήτε τα προς σωτηρίαν ειδικήν σας και των αδελφών σας και εναντίον του κοινού εχθρού όλων.
...
Αδέλφια!
Κάτω τα όπλα αν πρόκειται να μολυνθούν με αδελφικό αίμα. Ενωθείτε μαζί μας και με τον κόκκινο στρατό της επαναστατικής Ρωσία, που πολεμάει για την απελευθέρωσιν όλων των λαών του κόσμου.
Αν δεν θέλετε να λάβετε μέρος σ' αυτό το ηρωικό ένδοξο έργον τουλάχιστο μη βοηθήτε τους εχθρούς μας, εχθρούς όλων των εργατών.
Φύγετε στην πατρίδα και αφήστε μας μονάχους να κάμωμε το καθήκον και για σας.
Ζήτω η παγκόσμιος επανάστασις!
Ζήτω η διεθνής συναδέλφωσις της ανθρωπότητος!
Ζήτω ο παγκόσμιος κομμουνισμός!
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΟΜΑΣ ΟΔΗΣΣΟΥ»

Ο Στέφανος Σαράφης που, ως αξιωματικός του αστικού στρατού, είχε πάρει μέρος στην εκστρατεία, καταγράφει στις αναμνήσεις του μια χαρακτηριστική αντίδραση ενός συνάδελφου του λοχαγού Φλούλη: 

«Τον πλησιάζει μια Ρωσίδα και του λέει: - Ξέρεις Ρούσικα; - Οχι. - Ξέρεις Γερμανικά; - Μάλιστα. - Ελα μαζί μου. Πήρε ένα δεκανέα μαζί του και την ακολούθησε. Οταν πέρασαν αρκετούς δρόμους σταμάτησαν μπροστά σε ένα υπόγειο και κατέβηκαν. 
Κει μέσα ήταν ένα χαλασμένο τραπέζι, με δύο τρεις παλιές καρέκλες, ένα κομμάτι από σπασμένο καθρέφτη και σε μια γωνία ένας μπόγος από ρούχα. 
Βλέπεις του λέει τα χάλια μας. 
Εδώ μέσα κάθουμαι με τον άντρα μου και τα τρία παιδιά μου. Εδώ δεν υπάρχουν μέσες τάξεις παρά οι αρχοντάδες μας και μεις οι φτωχοί. 
Τι ήλθατε να κάνετε σεις και δεν μας αφήνετε να κάνουμε τη δουλειά μας;

Ο Φλούλης που το προηγούμενο βράδυ είχε δει την πολυτέλεια και το πλούσιο τραπέζι του ναυάρχου απάντησε - έχετε δίκιο. Δεν έχουμε δουλειά εμείς εδώ. Θα φύγουμε και θα σας αφήσουμε μόνους στον τόπο σας».²
Είναι και αυτό ένα μικρό δείγμα της δύναμης των γεγονότων που τροφοδότησε το παράδειγμα της εργατικής τάξης της Ρωσίας, που κάτω από την καθοδήγηση των μπολσεβίκων τσάκισε τον παλιό κρατικό μηχανισμό και έχτιζε τη δικιά του ζωή σε αντίξοες συνθήκες.

Παραπομπές:
1. Γενικόν Επιτελείον Στρατού/ Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού: «Το Ελληνικόν Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν (1919)» Εκδοσις ΔΙΣ, Αθήνα 1955, σελ. 26 - 27.
2. Στέφανου Σαράφη: «Ιστορικές Αναμνήσεις», τόμος Α΄, Εκδόσεις «Επικαιρότητα», σελ. 161-162.

ΠΗΓΗ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ