ΓΕΝΑΡΗΣ ή ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ο πρώτος μήνας του χρόνου .......... Ο χρόνος του Γενάρη-Παντελής Θαλασσινός

Πίνακας - Γ. Τσαρούχης 






 
Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
ψηλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή καλός μας χρόνος
εκκλησιά με τ' άγιο θρόνος.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός
άγιος και Πνευματικός,
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.

Αγιος Βασίλης έρχεται,
άρχοντες το κατέχετε (ή "και δε μας καταδέχεται"),
από την Καισαρεία,
συ' σαι αρχόντισσα κυρία.

Βαστά εικόνα και χαρτί,
Ζαχαροκάντιο ζυμωτή
χαρτί, χαρτί και καλαμάρι
δες και, δες και με το παλικάρι.

Το καλαμάρι έγραφε,
την μοίρα του την έλεγε
και το, και το χαρτί ωμίλει
Αγιε μου καλέ Βασίλη.
* * * *

Είναι ο πέμπτος μήνας του χριστιανικού έτους, του καλούμενου ενιαυτού, και άλλοτε ο ενδέκατος του ρωμαϊκού ημερολογίου, περιλαμβάνοντας 31 ημέρες (εικοσιτετράωρα) έχοντας κατά μέσον όρο χρόνο ημέρας 10 ώρες, και χρόνο νύκτας 14 ώρες.

Ο Ιανουάριος αντιστοιχεί κατά το πρώτο ήμισυ με τον Ποσειδεώνα και κατά το έτερο με τον Γαμηλιώνα του αρχαίου ελληνικού αττικού ημερολογίου, καθώς επίσης με τον Σαββάθ των Εβραίων και τον Τωβί των Αιγυπτίων.

Η πρώτη μέρα του μήνα και πρώτη ημέρα του χρόνου, είναι γνωστή ως Πρωτοχρονιά.

Ονομασίες

Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό, θεό κάθε αρχής στη ρωμαϊκή μυθολογία. 

Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνωστάκης:

…ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό, όσες οι μέρες του ενιαυτού. Εκκαλείτο δε και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος, επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους. 

Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, από το όνομα του πολεμικού θεού τους Mars-Martis (δηλαδή του Άρη των Ελλήνων). 

Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε να γιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν η αρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν πάτριον. 

Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήνας αργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο.

Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το Γενάρης επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». 

 

Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ήΜεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τον Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). 

 

Οι αλκυονίδες ημέρες τού έχουν δώσει και την ονομασία«γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». 

Άλλες ονομασίες: Γενολοήτης (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια),Κρυαρίτης γιατί είναι ο πιο «κρυουλιάρης».ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

 

Eugène Grasset : Janvier (January)

Ο χρόνος του Γενάρη-Παντελής Θαλασσινός

 Στίχοι:Ηλίας Κατσούλης
Μουσική: Παντελής Θαλασσινός

Οι νύχτες του Γενάρη έχουν στόμα

και λένε παραμύθια τις γιορτές

τσακίζουνε του μπουκαλιού το πώμα

και πίνουν να μεθάνε ποιητές

Οι μέρες του Γενάρη έχουν μάτια

που κλέβουνε το φως και το σκορπούν

τα δειλινά σε έρημα δωμάτια

εκείνων που θυμούνται κι αγαπούν

Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη

σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή

στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι

και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή

Ο χρόνος του Γενάρη γκρίζα δάφνη

παράθυρα της μνήμης ανοιχτά

αναπολεί τον ποιητή Καβάφη

την Αλεξάνδρεια αποχαιρετά.

Οι μέρες του Γενάρη έχουν μάτια

που κλέβουνε το φως και το σκορπούν

τα δειλινά σε έρημα δωμάτια

εκείνων που θυμούνται κι αγαπούν

Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη

σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή

στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι

και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή

Οι μέρες και οι νύχτες του Γενάρη

σα δέντρα κρεμασμένα στη βροχή

στιχάκια γράφουν σ' ένα καλαντάρι

και στης καρδιάς τα φύλλα μια ευχή

              Σπύρος Βασιλείου - Χαρακτικό

* * * *

Παροιμίες για το μήνα Ιανουάριο
*Σ' όσους μήνες έχουν «ρο», μπάνιο με ζεστό νερό.
*Χιόνισ' έβρεξ' ο Γενάρης, oλ' οι μύλοι μας θ' αλέθουν.
*Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην ξετάζει.
*Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές θα 'ν' τον αλωνάρη.
*Κόττα, πίτα το Γενάρη, κόκοτα τον Αλωνάρη.
*Κόψε ξύλο το Γενάρη και μη καρτερείς φεγγάρι.
*Γενάρη πίνουν το κρασί, το Θεριστή το ξύδι.
*Του Γενάρη το ζευγάρι διάβολος θε να το πάρει.
*Του Γενάρη το φεγγάρι παρά λίγο μέρας μοιάζει.
*Ο λαγός και το περδίκι κι ο καλός ο νοικοκύρης το Γενάρη χαίρονται.
*Εγέλασεν ο Γενάρης.
*Του Γεναριού το φεγγάρι είναι σαν του Αλωνάρη.
*Ο Γενάρης δε γεννά μήτε αυγά μήτε πουλιά, μόνο κρύο και νερά.
*Του Γενάρη το φεγγάρι την ημέρα σιγοντάρει.
*Οποιος θε να βαμπακώσει, τον Γενάρη θε ν' οργώσει.
*Κόψε ξύλο τον Γενάρη και μην καρτερείς φεγγάρι.
*Όποιος σπέρνει το Γενάρη, παίρνει την ανεμοζάλη.
*Του Γενάρη το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.
*Αρχιμηνιά, καλή χρονιά, με σύγκρυα και παγωνιά.
*Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
*Γενάρης χωρίς χιόνι, κακό μαντάτο.
*Τ' Αλωναριού τα μεσημέρια , και του Γεναριού οι νύχτες.
*Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην κοιτάζεις.
*Οι γεναριότικες νύχτες, για να περάσουν θέλουν συντροφιά και κουβέντα.
*Εκαμε κι ο Γενάρης ήλιο.
*Γενάρη, μήνα του Χριστού κι αρχιμηνιά του κόσμου.
*.Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και τη Λαμπρή βρεμένη.
*Γενάρη γέννα το παιδί, Φλεβάρη, φλέβισέ το.
*Κότα πίτα το Γενάρη, κόκορα τον Αλωνάρη.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΗΓΗ. homouniversalisgr