Στραντιβάριους - Τα βιολιά θρύλος

Τα βιολιά που βγήκαν από τα χέρια του Αντόνιο Στραντιβάρι τον 17o αιώνα και επιζούν ως τις ημέρες μας είναι πολύ λίγα και οικονομικά περισσότερο από δυσπρόσιτα. 

Ενα Στραντιβάριους γνωστό ως «Lady Blunt» πουλήθηκε 11,90 εκατ. ευρώ. 
Για αυτό και ανά τακτά χρονικά διαστήματα πολλοί ερευνητές προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν καθετί που σχετίζεται με αυτά τα περίφημα βιολιά. 
Ας δούμε παρακάτω ορισμένες από τις πιο ενδιαφέρουσες μελέτες.

To «μυκοξύλο»

Οι σημερινοί κατασκευαστές βιολιών είναι αδύνατον να βρουν το ξύλο που χρησιμοποιούσε ο Αντόνιο Στραντιβάρι, φαίνεται όμως ότι κάποιοι μύκητες μπορούν να τους βοηθήσουν. 
Η επεξεργασία του ξύλου με ειδικούς μύκητες αλλάζει τη δομή του και επιτρέπει την κατασκευή βιολιών της ίδιας τονικής ποιότητας, όπως επιβεβαιώνουν τα αφτιά των ειδικών. 
Ο Στραντιβάρι χρησιμοποιούσε ξύλο από δέντρα που μεγάλωναν την περίοδο 1645-1715, στο μέσον της λεγόμενης «Μικρής Εποχής των Παγετώνων», εξήγησαν ελβετοί ερευνητές σε συμπόσιο του Κέντρου Μοριακής Ιατρικής Max Delbrück στο Βερολίνο.

Στους παρατεταμένους χειμώνες και στα δροσερά καλοκαίρια αυτής της περιόδου το ξύλο μεγάλωνε ιδιαίτερα αργά και ομοιόμορφα, με αποτέλεσμα να έχει χαμηλή πυκνότητα και ελαστικότητα, ενώ παράλληλα προσέφερε υψηλή ταχύτητα μετάδοσης του ήχου (τα ηχητικά κύματα ταξιδεύουν ταχύτερα μέσα στα στερεά σώματα σε σχέση με τον αέρα).

Σήμερα οι κατασκευαστές βιολιών μπορούν μόνο να ονειρευτούν ξύλο αυτής της ποιότητας. Οπως φαίνεται, όμως, οι ερευνητές των Ελβετικών Ομοσπονδιακών Εργαστηρίων Επιστήμης και Τεχνολογίας Υλικών βρήκαν τη λύση. 
Η ομάδα του καθηγητή Φράνσις Σβαρτς εντόπισε δύο είδη μυκήτων που βελτιώνουν τις ακουστικές ιδιότητες του σφενδάμου, από τον οποίο κατασκευάζεται το κυρίως σώμα του βιολιού, και της ερυθρελάτης, από την οποία αποτελείται το καπάκι του οργάνου.

Οι ερευνητές εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός ότι οι μύκητες είναι οι μόνοι οργανισμοί που μπορούν να αποδομούν τα σκληρά συστατικά του ξύλου. 
«Κανονικά οι μύκητες μειώνουν την πυκνότητα του ξύλου, την ίδια στιγμή όμως μειώνουν και την ταχύτητα με την οποία ταξιδεύει ο ήχος μέσα στο ξύλο» εξηγεί ο δρ Σβαρτς.

Δύο είδη μυκήτων

Τα δύο είδη μυκήτων που εξέτασαν οι ελβετοί επιστήμονες, οι Physisporinus vitreus και Xylaria longipes, έχουν ιδιαίτερες ιδιότητες: 

«Το μοναδικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι σταδιακά αποδομούν τα κυτταρικά τοιχώματα προκαλώντας έτσι τη λέπτυνσή του. Ακόμη όμως και σε προχωρημένα στάδια αποσύνθεσης, μια δομή σαν σκληρή σκαλωσιά παραμένει στη θέση της, μέσω της οποίας μπορούν να ταξιδεύουν απευθείας τα ηχητικά κύματα». 

Επιπλέον, το ξύλο δεν χάνει την ακαμψία του, ένα επίσης σημαντικό χαρακτηριστικό στα βιολιά.
Οι ερευνητές άφησαν τους μύκητες να αναπτυχθούν στο ξύλο για εννέα μήνες, κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες, και στη συνέχεια τους σκότωσαν με αέριο οξειδίου του αιθυλενίου. 

Με τη βοήθεια δύο έμπειρων κατασκευαστών οργάνων η ερευνητική ομάδα δημιούργησε τα πρώτα βιολιά που αποτελούνται από αυτό το «μυκοξύλο». 
Ακολούθησε μια τυφλή δοκιμή, στην οποία ο ίδιος βιολιστής έπαιξε πίσω από μία κουρτίνα ένα νέο βιολί αλλά και ένα Στραντιβάριους του 1711. 

Σύμφωνα με τους ερευνητές, τόσο το απλό κοινό όσο και η κριτική επιτροπή ξεγελάστηκαν και πίστεψαν ότι το νέο βιολί ήταν το πραγματικό Στραντιβάριους.
Στόχος της ερευνητικής ομάδας είναι τώρα να κατασκευάσει ακόμη 30 βιολιά από «μυκοξύλο» και να αξιοποιήσει τους μύκητες για την παραγωγή βιολιών σε εμπορική κλίμακα.

Οπως όμως παραδέχεται ο δρ Σβαρτς, οι δοκιμές με τις οποίες εξετάζονται οι ακουστικές ιδιότητες των νέων βιολιών «είναι πάντα υποκειμενικές». «Δεν υπάρχει ξεκάθαρη επιστημονική μέθοδος για τη μέτρηση της τονικής ποιότητας» επισημαίνει.

Πιστά αντίγραφα

Ενα Στραντιβάριους, εκτός του ότι είναι σπάνιο, θεωρείται ανεπανάληπτο. 
Μια ομάδα αμερικανών ερευνητών διακηρύσσει ωστόσο ότι μπορεί να φτιάξει πιστά αντίγραφά του με τη βοήθεια αξονικού τομογράφου.

Οι τρισδιάστατες απεικονίσεις της δομής του αρχικού «μοντέλου» - ενός Στραντιβάριους που είναι γνωστό ως «Betts», κατασκευάστηκε το 1704 και ανήκει στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου - μαζί με τις λεπτομέρειες της μεθόδου αναπαραγωγής του παρουσιάστηκαν στο συνέδριο της Ακτινολογικής Εταιρείας της Βόρειας Αμερικής (RSNA) στο Σικάγο.

Οι τρεις ειδικοί που βρίσκονται πίσω από το εγχείρημα φιλοδοξούν κατά κάποιον τρόπο να «εκδημοκρατίσουν» τη μουσική. 
Υποστηρίζουν ότι η μέθοδός τους θα δώσει την ευκαιρία σε πολλούς επαγγελματίες αλλά και ερασιτέχνες μουσικούς να αποκτήσουν εύκολα πρόσβαση σε μια ποιότητα ήχου που σήμερα αποτελεί προνόμιο των πολύ λίγων.

Εξονυχιστική εξέταση

Ο ακτινολόγος Στίβεν Σερ και οι κατασκευαστές βιολιών Τζον Γουόντλ και Στιβ Ρόσοου συγκέντρωσαν περισσότερες από 1.000 απεικονίσεις της δομής του «Betts» περνώντας το πολύτιμο βιολί από αξονικό τομογράφο με στόχο να μελετήσουν την παραμικρή λεπτομέρεια στην κατασκευή του.

«Χρησιμοποιήσαμε τις αξονικές τομογραφίες για να προσδιορίσουμε την πυκνότητα των ξύλων από τα οποία αποτελείται το βιολί - ο μόνος άλλος τρόπος να το κάνουμε θα ήταν αν κόβαμε και μετρούσαμε το βιολί και φυσικά κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει» δήλωσε ο κ. Σερ.

Οι ειδικοί μετέτρεψαν τις αξονικές τομογραφίες σε αρχεία ενός προγράμματος σχεδιασμού στον ηλεκτρονικό υπολογιστή (CAD) και πέρασαν αυτά τα αρχεία σε ένα μηχάνημα ψηφιακού ελέγχου (CNC). 
Το μηχάνημα χρησιμοποίησε τα δεδομένα για να «σκαλίσει» τα διάφορα μέρη του βιολιού επιλέγοντας διάφορα είδη ξύλου ώστε να μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο με αυτά του πρωτοτύπου. 
Τα κομμάτια συναρμολογήθηκαν και γυαλίστηκαν με το χέρι.

Αντιγραφή με λεπτομέρεια

Η αναπαραγωγή του «Betts» έγινε λαμβάνοντας υπόψη την παραμικρή λεπτομέρεια.

 «Φτιάχνοντας το βιολί αντιγράφουμε τις μεταβολές που έχουν συντελεστεί επί 300 και πλέον χρόνια, συμπεριλαμβανομένων αυτών του ξύλου - μικρές παραμορφώσεις στο μπροστινό μέρος και στην πλάτη που σημειώνονται με τον χρόνο εξαιτίας των δυνάμεων των χορδών και των άλλων τμημάτων του βιολιού».

Ο ήχος των αντιγράφων, όπως λέει όχι μόνο ο κ. Σερ αλλά και άλλοι ειδικοί που τα άκουσαν, μοιάζει πολύ με αυτόν του πρωτοτύπου, δίνοντας τη δυνατότητα σε περισσότερους μουσικούς να παίξουν με ένα εξαιρετικής ποιότητας βιολί.


ΠΗΓΗ. sansimera