Το «βασανιστήριο της ασιτίας» των πολιτικών εξορίστων του Αη Στράτη

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10-2-2017

Μέσα από το βιβλίο του Γιώργη Καζάκου
«Αη Στράτης»

«Τι ωφελεί να γράψει κανείς κάτι θαρραλέο απ' όπου να βγαίνει πως η κατάσταση που βρισκόμαστε είναι βάρβαρη (που είναι αλήθεια) αν δε φαίνεται ξεκάθαρα για ποιο λόγο φτάσαμε σ' αυτή την κατάσταση; Πρέπει να πούμε ότι τα βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας. 

Φυσικά, λέγοντάς το αυτό χάνουμε πολλούς φίλους που είναι αντίθετοι στα βασανιστήρια, γιατί πιστεύουν πως οι σχέσεις ιδιοκτησίας θα μπορούσαν να διατηρηθούν και χωρίς αυτά (που δεν είναι αλήθεια)» 

(Μπέρτολτ Μπρεχτ, 1935, «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια»).

Η παραπάνω εύστοχη και ακριβής παρατήρηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ αποτελεί ένα ασφαλές κριτήριο για την αναζήτηση των βαθύτερων αιτιών που βρίσκονται πίσω από μια σειρά φρικαλεότητες που διαφορετικά φαίνονται ανεξήγητες - αναίτιες.

Ένα άγνωστο στο ευρύ κοινό γεγονός, την ηρωική μάχη με το βασανιστήριο της πείνας των κομμουνιστών πολιτικών εξορίστων, το χειμώνα 1941-1942 στο νησάκι του Αη Στράτη.

Η μάχη αυτή είναι ένα από τα πολλά γεγονότα που δείχνουν ότι η ταξική πάλη δεν σταμάτησε ούτε στιγμή σε συνθήκες ξένης κατοχής, ούτε φυσικά θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο. 

Είναι ένα χαρακτηριστικό γεγονός από τα πολλά που δείχνουν τη συνέχεια του ελληνικού αστικού κράτους, των μηχανισμών του, που συνέχισαν να δρουν και σε αυτές τις συνθήκες στην αποστολή στην οποία είχαν ταχθεί, ενάντια στο επαναστατικό εργατικό κίνημα, ενάντια στην οργανωμένη πρωτοπορία του, το ΚΚΕ. 

Ενα μέρος του κρατικού μηχανισμού (κυρίως στρατιωτικοί) ακολούθησε τη λεγόμενη εξόριστη βασιλική κυβέρνηση, τασσόμενο στο πλευρό της Βρετανίας. 

Ο βασικός κορμός παρέμεινε και συνεργάστηκε άψογα με το γερμανικό και ιταλικό φασισμό: Στρατός, Ασφάλεια, Χωροφυλακή, Αστυνομία, μηχανισμοί των υπουργείων, μέρος του κρατικοδίαιτου - εργοδοτικού συνδικαλισμού κ.ά.

Αλύγιστοι σε όλες τις συνθήκες

Οι εξόριστοι του Αη Στράτη ήταν εκτοπισμένοι από το ελληνικό αστικό κράτος κατά την περίοδο της δικτατορίας 4ης Αυγούστου και αρκετοί από νωρίτερα, αφού φυλακές και εξορίες ακόμα και δολοφονίες απεργών χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο από το καθεστώς της «βασιλομεταξικής» δικτατορίας της «4ης Αυγούστου», αλλά και νωρίτερα σε συνθήκες αβασίλευτης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας φιλελεύθερων - κεντρώων κυβερνήσεων. 

Κατά την κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα το αστικό κράτος όχι μόνο δεν ελευθέρωσε τους πολιτικούς κρατούμενους, αλλά τους μεταβίβασε με πρωτόκολλο στις νέες αρχές κατοχής. 

Η κράτησή τους συνέχισε να βρίσκεται στην ευθύνη των ελληνικών αρχών με τη βοήθεια και των κατοχικών. 

Οι εξόριστοι του Αη Στράτη συνέχισαν να κρατούνται από την Ελληνική Χωροφυλακή, η οποία δεν περιορίστηκε μόνο στη φύλαξή τους, αλλά ενέτεινε τις προσπάθειες να τους κάμψει, να τους οδηγήσει στην υπογραφή δηλώσεων μετανοίας - αποκήρυξης του ΚΚΕ. Μάλιστα, στον Αη Στράτη την περίοδο των γεγονότων υπήρχε μόνο Ελληνική Χωροφυλακή η οποία βοηθήθηκε και από τους παπάδες του νησιού.

Το χειμώνα του 1941-42 πείνα και θανάτους από πείνα γνώρισε όλη η χώρα - κυρίως η Αθήνα. 

Αυτό είχε τραγικές επιπτώσεις και στους πολιτικούς κρατούμενους, οι οποίοι οδηγήθηκαν σε μόνιμο υποσιτισμό, παρά τις προσπάθειες για βοήθεια και λαϊκή αλληλεγγύη. Πολύ δύσκολα πέρασαν οι φυλακισμένοι στην Ακροναυπλία, οι εξόριστοι της Ανάφης και αλλού.

Η περίπτωση του Αη Στράτη διαφέρει, γιατί εκεί δεν υπήρχε έλλειψη τροφίμων. Οπως αναδεικνύεται και από το ίδιο το βιβλίο, οι ίδιοι οι εξόριστοι εκείνη τη χρονιά, όπως και τις προηγούμενες, είχαν παράγει τρόφιμα σε επάρκεια με δικά τους μέσα.

Η Χωροφυλακή με δόλο τούς αφαίρεσε τα τρόφιμα, τάζοντάς τους ότι θα τους ελευθέρωνε και στη συνέχεια τους εξανάγκασε με τη βία στην πείνα.

Η πείνα και οι δεκάδες θάνατοι υπήρξαν αποτέλεσμα ενός οργανωμένου βασανιστηρίου στο οποίο οι εναπομείνασες ελληνικές κρατικές αρχές (Χωροφυλακή, Ασφάλεια) υπέβαλαν τους πολιτικούς κρατούμενους - υποχρεωτική ασιτία - προκειμένου να υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας», δηλαδή να αποκηρύξουν το ΚΚΕ.

Για το σκοπό αυτό σύντομα τους περιόρισαν σε ένα μεγάλο θάλαμο και απαγόρευσαν την έξοδο από αυτόν. Με τα ελάχιστα τρόφιμα που είχαν εκεί και δίχως καυσόξυλα, λίγο - λίγο εξαντλούνταν και πέθαιναν από την πείνα. 

Η ταφή των νεκρών ήταν άλλο ένα μαρτύριο, από ανθρώπους που δεν μπορούσαν να κρατηθούν καν στα πόδια τους. Οι μυστικές έξοδοι τη νύχτα 1-2 ατόμων για να εξασφαλίσουν ελάχιστα τρόφιμα ήταν ολόκληρη περιπέτεια, άλλοι δολοφονήθηκαν στην προσπάθειά να μαζέψουν λίγα χόρτα.

Οι πολιτικοί κρατούμενοι τελικά βγήκαν νικητές, αφήνοντας πίσω ηρωικούς νεκρούς λόγω της καταναγκαστικής ασιτίας, όμως στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν υποχώρησαν - δεν υπέγραψαν «δηλώσεις μετανοίας».

Το βασανιστήριο της πείνας, που είχε γίνει εν αγνοία των Γερμανών, έληξε με δικιά τους παρέμβαση και για τους δικούς τους λόγους, μετά από δύο μήνες. 

Αμεσα από την πείνα και τις δολοφονίες καταγράφονται πάνω από 40 νεκροί, ενώ και άλλοι πέθαναν τις επόμενες μέρες και μήνες από τις επιπτώσεις της ασιτίας. Αλλοι μεταφέρθηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα σε άλλα στρατόπεδα και εκτελέστηκαν. 

Οι τελευταίοι 61 κρατούμενοι απέδρασαν με καΐκι του ΕΛΑΝ τον Ιούνη 1943 και βγήκαν στα βουνά της Χαλκιδικής.

Μάρτυρας των γεγονότων

Ο συγγραφέας του βιβλίου έζησε άμεσα τα γεγονότα και το βιβλίο του αποτελεί αυθεντικό ντοκουμέντο που αποτυπώνει τη σκληρή σύγκρουση. 

Οπως αναφέρει και ο ίδιος, για διάφορα θέματα υπάρχουν και διαφορετικές εκτιμήσεις αγωνιστών που έζησαν αυτά τα γεγονότα, για παράδειγμα για το αν θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν τη φρουρά και να αποδράσουν ή για άλλα επιμέρους θέματα της καθημερινότητάς τους. 

Αυτά δεν μειώνουν καθόλου την αξία του βιβλίου ως αφηγηματικού ντοκουμέντου που αποτυπώνει την ουσία της σύγκρουσης.

Η αφήγηση των γεγονότων είναι δεμένη και με αρκετές σύντομες αναφορές στη διαδρομή της ζωής διάφορων πολιτικών εξορίστων, όπως σε δυο μικρά παιδάκια, έξι και τεσσάρων ετών, που επίσης πέρασαν τα ίδια βάσανα και επιβίωσαν, καθώς και σε αγωνιστές μεγάλης ηλικίας που στάθηκαν παλικαρίσια.

Οι σύντομες βιογραφικές αυτές αναφορές δίνουν με τον τρόπο τους το ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον της περιόδου. 

Χαρακτηριστική είναι η διαδρομή του Αναγνώστη Δεληγιάννη, ο οποίος είχε σταλεί και νωρίτερα στον Αη Στράτη και είχε αποδράσει το 1935, πήγε στην ΕΣΣΔ και από εκεί στην Ισπανία. 

Οπως γράφει ο συγγραφέας: «Ο Αναγνώστης Δεληγιάννης, παλιό στέλεχος του Κόμματος, πήρε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας ως διοικητής λόχου. Πολέμησε παλικαρίσια και μετά από την ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων της Ισπανίας πέρασε τα Πυρηναία, τον έπιασαν οι Γάλλοι και, προς αιώνιο στίγμα του Μπλουμ¹, τον παρέδωσαν στο φασιστικό καθεστώς του Μεταξά για να τον στείλει εξορία στον Αη Στράτη». 

 Από τη δεύτερη εξορία του στον Αη Στράτη, ο Δεληγιάννης, έχοντας αντέξει και επιβιώσει από το μαρτύριο της πείνας, δεν πρόλαβε να αποδράσει, οι Γερμανοί τον μετέφεραν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη όπου και εκτελέστηκε το 1944.

Δύο λόγια για το συγγραφέα του βιβλίου

Ο Γιώργης Καζάκος γεννήθηκε στη Μικρά Ασία το 1900. Κατά τη μικρασιατική εκστρατεία κατατάχτηκε στον Ελληνικό Στρατό. Εκεί ανέπτυξε δράση ως κομμουνιστής φαντάρος, πιάστηκε, καταδικάστηκε και στάλθηκε στην Ελλάδα, όπου κρατήθηκε στις φυλακές της Πύλου. 

Μετά την απελευθέρωσή του έζησε στην Περαία της Θεσσαλονίκης. 
Στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας στάλθηκε εξόριστος στον Αη Στράτη, όπου έμεινε ως το 1943, οπότε μαζί με άλλους εξόριστους απελευθερώθηκαν από το ΕΛΑΝ και πέρασαν στη Χαλκιδική. 

Το διάστημα ως την απελευθέρωση έδρασε παράνομος στη Θεσσαλονίκη. Από το 1947 έως την υποχώρηση του ΔΣΕ πολέμησε ως μαχητής του. Στη συνέχεια έζησε στην πολιτική προσφυγιά (Βουλγαρία, Ρουμανία και ξανά Βουλγαρία). 

Στην πολιτική προσφυγιά πρόσφερε στην κομματική δραστηριότητα και εργάστηκε σε εργοστάσια ξυλείας όπου και διακρίθηκε. 

Στην πολιτική προσφυγιά έγραψε και το βιβλίο «Αη Στράτης», το οποίο πρωτοεκδόθηκε από τη «Σύγχρονη Εποχή» το 1978. 

Ο Γιώργης Καζάκος μετά τον επαναπατρισμό του έζησε στη Θεσσαλονίκη, όπου και πέθανε το 1986.


1. Είναι ο πρωθυπουργός της δημοκρατικής κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου της Γαλλίας.



ΠΗΓΗ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ