"Μύθοι" πίσω από... τις συνοικίες της Αθήνας!

 Της Νίκης Παπάζογλου

Οι επικρατέστερες ιστορίες που κρύβονται πίσω από τα ονόματα διαφόρων συνοικιών της πρωτεύουσας Εξάρχεια, Πλάκα, Μετζ, Θησείο, Γκύζη ... σε μια προσπάθεια καταμέτρησης των πυκνοκατοικημένων σήμερα περιοχών της πρωτεύουσας πολλά ονόματα έρχονται στο νου, αυτό που παραμένει ίσως άγνωστο είναι η αφορμή της κάθε ονοματοδοσίας.

Ποιος ήταν ο Έξαρχος και γιατί ο Γύζης μετονομάστηκε σε Γκύζης, βρέθηκε πράγματι κάποια πλάκα που έδωσε το όνομά της στην ομώνυμη περιοχή και ποιοι αέρηδες φυσούσαν στην Πλάκα... 

Αν και οι εκδοχές για κάποιες από αυτές είναι αρκετές και αμφιλεγόμενες σε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε καλύτερα την πόλη θα καταγράψουμε τις επικρατέστερες εξ αυτών.


Κλαυθμώνος

Τα επίσημα ονόματά της, στο πέρασμα των χρόνων, ήταν πολλά: Πλατεία Αισχύλου, Πλατεία Νομισματοκοπείου, Πλατεία 25ης Μαρτίου, Πλατεία Δημοκρατίας, Πλατεία Εθνικής Συμφιλίωσης. 

Παρόλα αυτά η ανεπίσημη ονομασία της, που επικρατεί μέχρι και σήμερα ίσως αποτελεί μία από τις γνωστότερες ιστορίες ονοματοδοσίας. 

Την εποχή που η μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων ήταν άγνωστη λέξη, κάθε νέα κυβέρνηση συνήθιζε να απολύει τους προηγούμενους αντικαθιστώντας τους με νέους πιο έμπιστους... Έτσι σε κάθε αλλαγή, οι απολυμένοι ή αλλιώς Παυσανίες, περιφέρονταν στην γύρω περιοχή με κλαυθμούς και οδυρμούς με σκοπό την επαναπρόσληψή τους. 

Σε μια προσπάθεια περιγραφής της εν λόγω κατάστασης, ο δημοσιογράφος της Εστίας, Δημήτρης Καμπούρογλου, εμπνεύστηκε και έγραψε για πρώτη φορά το όνομα Πλατεία Κλαυθμώνος που από τότε συνοδεύει τόσο την πλατεία όσο και την περιοχή γύρω από αυτή.


Αιόλου - Αέρηδες

Όταν πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους έγινε η Αθήνα το 1905, ο πρώτος δρόμος που χαράχτηκε, ξεκινούσε από τους Αέρηδες, από το ηλιακό Ωρολόγιο του Κυρρήστου κάτω από την Ακρόπολη. 

Τα ανάγλυφα που υπάρχουν στις οκτώ μαρμάρινες πλευρές του, τα οποία απεικονίζουν τους οκτώ κύριους ανέμους που θαυμάζουμε μέχρι και σήμερα, ώθησαν τους μελετητές της εποχής να υποθέσουν εσφαλμένα πως επρόκειτο για Αρχαίο Ναό του Αιόλου. 

Αν και η προέλευση τόσο του ηλιακού ρολογιού όσο και του ανεμολογίου που βρισκόταν απ' έξω με τα χρόνια αποκαταστάθηκε, τα ονόματα Αέρηδες και Αιόλου διατηρήθηκαν, για την περιοχή και τον δρόμο αντίστοιχα μέχρι και σήμερα.


Σύνταγμα

Έως τις 3 Σεπτεμβρίου του σωτήριου έτους 1843, ήταν γνωστή με το όνομα πλατεία Ανακτόρων ενώ στο σχέδιο πόλεως αναφερόταν ως Πλατεία Θουκυδίδου. 

Παρόλα αυτά ο εξεγερμένος λαός- υποστηριζόμενος και από τον στρατό- που απαιτούσε «Σύνταγμα», βροντοφωνάζοντας τη μόνη αυτή λέξη έξω από το παλάτι του Όθωνα, αποτέλεσε την αιτία της ονομασίας της εν λόγω πλατείας και της γύρω περιοχής σε Συντάγματος.


Θησείο

Στο λόφο της αρχαίας αγοράς, χτίστηκε το 450 - 440 π. Χ. και διατηρείται μέχρι και σήμερα, ο ναός του Ηφαίστου. 
Παλαιότερα βέβαια ο ναός αυτός, της βορειοδυτικής πλευράς της Αρχαίας Αγοράς, είχε λανθασμένα ονομαστεί «Θησείο» λόγω των ανάγλυφων παραστάσεων στις μετώπες του, που σχετίστηκαν με τους άθλους του Θησέα.

Θησείο παρόλα αυτά υπήρξε.
Ήταν ένα ιερό που κτίσθηκε το 471-468 π.Χ. για να ταφούν τα οστά του θρυλικού βασιλιά της πόλης, Θησέα, που ο Κίμων έφερε από τη Σκύρο.
Αν και η ονομασία του ναού αποκαταστάθηκε, η περιοχή διατήρησε την τότε ονομασία της.


Ζωγράφου

Οι μεγάλες εκτάσεις που διέθετε στην περιοχή ο Ιωάννης Ζωγράφος φαίνεται πως έδωσαν το όνομα του στην περιοχή αυτή. 
Ο Ζωγράφος, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, μοίρασε και πούλησε σε 100 οικογένειες, τμήματα από τα κτήματά του που συνέστησαν στις αρχές του περασμένου αιώνα την κοινότητα Ζωγράφου. 

Οι τότε αναφορές κάνουν λόγο για κατοίκους που διαμένουν στα κτήματα του Ζωγράφου και παρόλο που οι κάτοικοι και οι ιδιοκτήτες των κτημάτων έχουν διαφοροποιηθεί, η περιοχή ακόμη και σήμερα φέρει το όνομά του.


Ψυρρή

Η ονομασία της περιοχής φαίνεται να προέρχεται από τα μεσαιωνικά χρόνια, από το επώνυμο Ψυρής, που έφερε κάποιος Αθηναίος, ο οποίος είχε κτίσει την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στο χώρο περίπου της σημερινής πλατείας Ηρώων. 

Η εκκλησία κατεδαφίστηκε, μαζί με άλλες μεσαιωνικές εκκλησίες των Αθηνών, το επώνυμο όμως Ψυρής, το οποίο σημαίνει Ψαριανός- καταγόμενος από το νησί Ψαρά- διατηρήθηκε ονοματοθετώντας την περιοχή. 

Βέβαια σύμφωνα με άλλη εκδοχή, η περιοχή πήρε το όνομά της από την αρβανίτικης προέλευσης λέξη ψερι που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει χώρος που μαζεύονται οκνηροί, υποδεικνύοντας έτσι τους κουτσαβάκηδες που συγκεντρώνονταν στην περιοχή.


Βαρβάκειος

Στα Ψαρά και στην Ήπειρο ζει ένα είδος γερακιού, με διαπεραστικό βλέμμα, το όποιο φέρει το όνομα «βαρβάκης». 
Παρομοιάζοντας οι συμμαθητές του το βλέμμα του γερακιού με αυτό του Ιωάννη Λεοντίδη, του έδωσαν το παρατσούκλι «βαρβάκη». 

Ο Λεοντίδης, πλοίαρχος, καταδρομέας κατά τον ρωσσοτουρκικό πόλεμο του 1770 και κατόπιν αυλικός σύμβουλος στην αυλή της Αικατερίνης της Ρωσίας, επιδόθηκε σε κοινωφελή έργα στην Ελλάδα και στη Ρωσία και δώρισε με τη διαθήκη του το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στο ελληνικό κράτος, για την ίδρυση μεταξύ άλλων του Βαρβάκειου Λυκείου. 

Το νεοκλασικό κτίριο του λυκείου ανεγέρθηκε το 1859, απέναντι από την Αγορά της οδού Αθηνάς, κάηκε το 1944 στα Δεκεμβριανά και κατεδαφίστηκε το 1956. 
Το μόνο που απέμεινε από αυτό είναι η αγορά απέναντί του που διατήρησε μέχρι και σήμερα το όνομά του.


Πλάκα

Όπως πληροφορούμαστε από το βιβλίο του Δ. Καμπούρογλου «Αι παλαιαί Αθήναι» στο σημείο που τέμνονταν οι οδοί Αδριανού και Τριπόδων υπήρχε τοποθετημένη στο έδαφος μια λευκή πλάκα μεγάλων διαστάσεων, η οποία και αποτέλεσε την ανάδοχο της ονομασίας της τοποθεσίας.

«Αλλά διατί Πλάκα; Εις το σημείον κατά το οποίον σήμερον η οδός Κυδαθηναίων τέμνεται δια των οδών Αδριανού και Τριπόδων υπήρχε στερεώς τοποθετημένη επί του εδάφους λευκωτάτη τις και μεγάλων διαστάσεων πλάξ. 
Ιδού η ανάδοχος ονομασία της τοποθεσίας».

Παρόλα αυτά πολλοί είναι εκείνοι που αμφισβητούν αυτή την εκδοχή θεωρώντας επικρατέστερη εκείνη της αρβανίτικης λέξης «πλιάκα», που σημαίνει παλιό, αρχαίο ή και γιαγιά. 

Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή λοιπόν, οι αρβανίτες και οι λοιποί μουσουλμάνοι μισθοφόροι, που εγκαταστάθηκαν τον 16ο αιωνα στην μέχρι τότε εγκαταλειμμένη περιοχή της Πλάκας, συνήθιζαν να την χαρακτηρίζουν ως παλιά Αθήνα, χρησιμοποιώντας το όνομα Πλιάκα που σιγά-σιγά μετατράπηκε στο σημερινό Πλάκα.


Γκύζη

Το 1901, το μικρό κάθετο δρομάκι στην Αλεξάνδρας πήρε το όνομα Γκύζη από τον μεγάλο ζωγράφο από την Τήνο Νικόλαο Γύζη. 

Η παράφραση του ονόματος του Γύζη σε Γκύζη οφείλεται στον τρόπο εκφοράς του ονόματος του ζωγράφου , κατά την περίοδο που διέμενε στην Γερμανία, όπου εξαιτίας των λατινικών χαρακτήρων από Γύζης μετατράπηκε σε Γκύζης. 

Όταν το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να τον τιμήσει μετά θάνατον επέλεξε την λανθασμένη εκφορά του ονόματος του κι έτσι η περιοχή που πήρε το όνομα του δρόμου εξακολούθησε να λέγεται Γκύζη.


Γουδή

Σε αναγνώριση της προσφοράς στον επαναστατικό αγώνα του 1821, της οικογένειας Γουδή των Σπετσών, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αποφάσισε να της παραχωρήσει εκτάσεις που κάλυπταν την σημερινή ομώνυμη περιοχή και άλλα τμήματα του Παπάγου και του Χολαργού. 

Έτσι η περιοχή βαφτίστηκε από τα «κτήματα του Γουδή» μόνο που για αρκετά χρόνια λόγω παρήχησης με το μαγειρικό σκεύος, από Γουδή μετατράπηκε σε Γουδί. 

Μετά από έρευνα κατοίκου της περιοχής τα αποτελέσματα της οποίας κατέθεσε στο ΥΠΕΧΩΔΕ, στο Υπουργείο Πολιτισμού και στον Δήμο Αθηναίων, δρομολογήθηκε η αντικατάσταση του ονόματος Γουδί με το σωστό Γουδή.


Αλεξάνδρας

Η γνωστή αθηναϊκή λεωφόρος, πήρε την ονομασία της από την ιδιαίτερα αγαπητή στον ελληνικό λαό, πριγκίπισσα Αλεξάνδρα, κόρη του Γεωργίου Α΄ και της Βασίλισσας Όλγας, μετά τον πρόωρο θάνατό της. 

Η Αλεξάνδρα που παντρεύτηκε το 1889 τον Μέγα Δούκα Παύλο Αλεξάντροβιτς, γιο του τσάρου Αλεξάνδρου Γ', πέθανε τρία χρόνια αργότερα, κατά τον δεύτερο τοκετό της. 

Έτσι το 1891 ο εξοχικός χωματόδρομος , που ένωνε την λεωφόρο Πατησίων με τους Αμπελόκηπους, αφού το Πεδίον του Άρεως δημιουργήθηκε πολύ αργότερα(1934), πήρε το όνομα της αδικοχαμένης πριγκίπισσας.


Ιερά Οδός

Η Ιερά Οδός ήταν ο δρόμος που διέσχιζε -για 22 χιλιόμετρα- η πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων. 

Ξεκινούσε από το Ιερό της Ελευσίνας και κατέληγε στην Ιερά Πύλη των Αθηνών, ερείπια της οποίας σώζονται σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, εκεί που καταλήγει και η σημερινή Ιερά Οδός. 

Αν και για ένα διάστημα, ο δρόμος μετονομάστηκε σε δρόμος του Μωρηά, όταν χαράχθηκε το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο της Αθήνας, από τους Κλεάνθη και Σάουμπερτ, στις αρχές του 19ου αιώνα, ξαναπήρε την αρχαία του ονομασία, αποτελώντας μέχρι και σήμερα ένα από τα λίγα ονόματα που άντεξαν στην Ιστορία, χωρίς να παραποιηθούν ή να «μετακινηθούν» γεωγραφικά.


Μετς

Το 1872 ο Κάρολος Φιξ , γιος του Ιωάννη Φιξ, ιδρυτή της γνωστής ζυθοποιϊας, άνοιξε στην περιοχή που εκτεινόταν γύρω από τον λόφο του Λογγίνου, την μπυραρία Μετς που αργότερα μετατράπηκε σε καφέ αμάν, σήμα κατατεθέν της περιοχής. 

Η έμπνευση για την ονομασία της τότε μπυραρίας Μετς, φαίνεται πως προήλθε από την γαλλική πόλη Metz, εκεί όπου δόθηκε η τελευταία μάχη του γαλλο-πρωσικού πολέμου το 1871.


Φιλοθέη

Η ιστορία της Φιλοθέης ξεκινά από τη δεκαετία του 1920, όταν η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος επέλεξε την περιοχή για να δημιουργήσει έναν οικισμό για να κατοικήσουν οι υπάλληλοί της. Το 1929, με την ίδρυση του Οικοδομικού Συνεταιρισμού των υπαλλήλων της Εθνικής Τραπέζης, προτάθηκε η κοινότητα να ονομαστεί Νέα Αλεξάνδρεια. Όμως κατά την διάρκεια των εργασιών αποκαλύφθηκε η κρύπτη όπου είχε καταφύγει και εξέπνευσε η Αγία Φιλοθέη κι έτσι προς τιμήν της, μετονομάστηκε σε κοινότητα Φιλοθέη.


Ψυχικό

Αν και αρκετές οι εκδοχές σύμφωνα με τις οποίες η περιοχή του Ψυχικού ονομάστηκε έτσι, θα αναφέρουμε τις επικρατέστερες. 

Μια παράδοση αναφέρει ότι στο σημείο αυτό στάθηκε να ανασάνει ο μαραθωνομάχος Φειδιππίδη που φτάνοντας ανήγγειλε στους Αθηναίους το περίφημο «νενικήκαμεν» και στη συνέχεια ξεψύχησε.... 

Άλλη εκδοχή υποστηρίζει πως η ονομασία προήλθε από το πηγάδι που άνοιξε εκεί η Αγία Φιλοθέη κατά το 16ο αιώνα, για να ξεδιψούν οι διαβάτες και οι γύρω αγρότες, ενώ σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή η περιοχή πήρε το όνομά της από ένα πηγάδι που είχε όμως ανοιχτεί στη νότια πλευρά του Γηροκομείου από τους ιδιοκτήτες του, το οποίο και καταργήθηκε το 19ο αιώνα, κατά τις εργασίες καθαρισμού και αποκατάστασης του κεντρικού αγωγού του Αδριάνειου Υδραγωγείου.


Εξάρχεια

Επικρατέστερη εκδοχή για την ονομασία των Εξαρχείων είναι αυτή που θέλει τον Έξαρχο, έναν Ηπειρώτη κάτοικο της περιοχής να διατηρεί το ξακουστό μπακάλικό του στη γωνία των οδών Σολωμού και Θεμιστοκλέους στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. 
Από το επίθετό του βαφτίστηκε η γειτονιά του, αρχικά προφορικά και εν συνεχεία και επίσημα.


Χαλάνδρι

Η περιοχή που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Φλύα, συνώνυμο της εύκαρπης γης, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή μετονομάστηκε σε Χαλανδρί χάρη στον Τούρκο μεγαλογαιοκτήμονα Χαλά Μπέη στον οποίο άνηκαν μεγάλες εκτάσεις γης κατά την τουρκοκρατία. 

Άλλοι πάλι θέλουν την λέξη να προέρχεται από τις λέξεις «χαλάν»+ «ντερέ» όπου ντερές ήταν ο αγάς που διοικούσε επί τουρκοκρατίας το χαλάν, δηλαδή το ρέμα.

Βέβαια υπάρχει και η θεωρία πως το Χαλάνδρι ονομάστηκε έτσι επειδή διέθετε χίλιους άνδρες (Χιλιάνδριον Χαλάνδριον) αλλά και εκείνη που θέλει το Χαλάνδρι να προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη «χαλούνδρα» που σημαίνει περιβόλι, απεικονίζοντας τα περιβόλια που παλαιότερα, με τη συμβολή του ρέματος, κατέκλυζαν την περιοχή.



ΠΗΓΗ. thesecretrealtruth.blogspot.com