H ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα, καθορίστηκε από την Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Βιθυνίας στη Νίκαια, το 325 μ. Χ. Αποφασίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας και μετά το Πάσχα των Ιουδαίων.
Σε πολλά μέρη της Ελλάδας την Κυριακή του Πάσχα ψήνουν το αρνί στη σούβλα, μαζί με το κοκορέτσι.
Το αρνί που τρώμε το Πάσχα συμβολίζει τον Χριστό που θυσιάστηκε σαν το αρνί για την σωτηρία όλης της ανθρωπότητας.
Το απόγευμα στην Εκκλησία γίνεται ο Εσπερινός της Αγάπης.
Οι Χριστιανοί ανταλλάσσουν αδελφικό ασπασμό διαβάζοντας το Ευαγγέλιο σε διάφορες σε διάφορες γλώσσες. Από την Κυριακή του Πάσχα και για 40 ημέρες οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί χαιρετούν ο ένας τον άλλον λέγοντας "Χριστός Ανέστη" και απαντώντας "Αληθώς Ανέστη".
ΚΑΘΑΓΙΑΣΜΟΣ ΑΜΝΟΥ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ
Την Κυριακή του Πάσχα εκτός απ' τα αυγά σε μερικά μέρη καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Αυτοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Αυτό είναι "το καταβόλι" των Κερκυραίων.
ΤΟ ΠΑΣΧΑΛΙΝΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Μετά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου και τις πρώτες πρωινές ώρες της
Κυριακής του Πάσχα οι πιστοί κατά παλιά συνήθεια, μόλις επιστρέψουν
από την Εκκλησία, παρακάθονται σε πρόγευμα και γεύονται κάποια
πατροπαράδοτα φαγητά: μαγειρίτσα και σαλάτα με σαρδέλες ή ψητό της
κατσαρόλας σε πολλά μέρη, τυρόπιτα και γαλατόπιτα στην Ήπειρο κ.α.
Σαν πρώτο όμως φαγητό τρώνε παντού κόκκινο αυγό, σύμφωνα με το τάμα που
έκαναν το βράδυ της Αποκριάς: "με τ' αυγό να τα' ανοίξω!".Είναι κοινή συνήθεια να τσουγκρίζουν τα αυγά, δηλ. να κτυπά ο ένας τ' αυγό του άλλου, μύτη με μύτη κ.λπ. Τότε παίρνουν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου και τοποθετούν ένα καινούργιο.
Στη Σινώπη "άμα τελείωνε η Ανάσταση, πήγαιναν σπίτι, έπαιρναν από το εικονοστάσι το κόκκινο αυγό του περασμένου χρόνου, κάθονταν στο τραπέζι, πάστρευαν το παλιό αυγό κι έτρωγε ο καθένας λίγο για χάρη τον Χριστού.
Κατόπιν έπαιρναν τα καινούργια, τα αυγά του Καλού Λόγου και έλεγαν το Χριστός Ανέστη (=τσουγκρίζανε) και τα έτρωγαν. Ένα από τα καινούργια αυγά του Καλού Λόγου έβαζαν πάλι στο εικονοστάσι".
Σε μερικούς τόπους το τραπέζι δεν το σηκώνουν επί τρεις ημέρες, τα δε ψίχουλα τα ρίχνουν στ' αμπέλια, για να μεταδοθεί σ' αυτά η αφθονία.
Αλλά το κύριο φαγητό του Πασχαλινού τραπεζιού είναι το αρνί, το οποίο ψήνουν στη σούβλα ή γεμιστό με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες στο φούρνο.
Σε πολλά μέρη το πασχαλινό αρνί αγιάζει ο παπάς, ο οποίος περιέρχεται από σπίτι σε σπίτι. Π.χ. "Κάθε Ροδίτης, φτωχός ή πλούσιος, το θεωρεί καλό στο σπιτικό του να σφάξει τη Λαμπρή ένα ρίφι η αρνί, που το λένε πασκάτη ή λαμπριώτη.
Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στο χερόμυλο) και βάλλοντάς το σε μια λεκάνη το ψήνουν στο φούρνο.
Μετά την απόλυση, στην πρώτη Ανάσταση ο παπάς του χωριού γυρίζει όλους τους φούρνους ευλογώντας όλες τις λεκάνες με την σχετική ευχή του ευχολογίου, παίρνει τον κόπο του, (ένα κομμάτι ψημένο κρέας και λίγη γέμιση)".
Ο χορός του Πάσχα, ο οποίος γίνεται μετά την απόλυση στον αυλόγυρο της Εκκλησίας ενέχει πολλή ιεροπρέπεια με τον ιερέα προεξάρχοντα του χορού και τους ενορίτες ακολουθώντας κατά ηλικία και τραγουδώντας ειδικά με την περίσταση τραγούδια.
Π.χ. Στη Σκυλόγιαννη της Εύβοιας "χορεύουν γύρω από την εκκλησία, τραγουδώντας:
Σήμερα Χριστός Ανέστη / και στους ουρανούς ευρέθη,
σήμερα τα παλληκάρια / στέκονται σαν τα βλαστάρια κ.τ.λ.
Στην Αργιθέα Αγράφων "Φυσικά το χορό θα σύρουν οι γεροντότεροι και συχνά γίνεται χωριστός αντρίκειος και χωριστός γυναικείος χορός...".
Στην Αμυγδαλιά Δωρίδας "Όταν βγαίνουν στο προαύλιο της Εκκλησίας... πιάνονται σε χορό οι άντρες μόνο και προπαντός οι πιο σεβάσμιοι. Το χορό παλιά ξεκινούσε πρώτα ο παπάς τραγουδώντας το τραγούδι "Σαράντα δυο Τουρκόπουλα..." και φέρνουν γύρω την εκκλησία τρεις φορές και μετά ξεκινούν χορεύοντας και κατεβαίνουν στην πλατεία".
Στην Αίγινα ο χορός ήταν κλειστός χωρίς χορηγό (πρωτοχορευτή), ο δε κύκλος του γινόταν τόσο μεγάλος, ώστε ο ναός, ο οποίος δεν είναι και πολύ μεγάλος, βρισκόταν στο κέντρο του κύκλου... Όταν δε επρόκειτο ν' αρχίσουν τον χορό, ο εκεί παραβρισκόμενος παπάς έβγαινε από την θύρα του ναού κι έψαλλε το "Χριστός Ανέστη".
Μετά κάποιος τραγουδιστής άρχιζε να τραγουδάει ένα απ' τα τραγούδι της γιορτής, οι δε χορευτές χόρευαν σύμφωνα με το τραγούδι.
Στην Κέρκυρα, στο χωριό Επίσκεψη, απαντάται ο χορός των Παπάδων. Το χορό τους συνοδεύουν με φωνητικό τραγούδι, ενώ πιο παλιά συμμετείχε και τσαμπούνα.
Στον Έμπονα της Ρόδου, γίνεται χαρακτηριστικό πασχαλινό πανηγύρι όπου οι Εμπονιότισσες με τις βαριές πολύχρωμες δωδεκανησιακές φορεσιές τους, χορεύουν χαρακτηριστικούς παραδοσιακούς χορούς και χτυπάνε με τις μπότες τους τη γη σαν να δηλώνουν σταθερά την παρουσία τους.
Στην Κύθνο το Πάσχα γίνεται μεγάλο λαϊκό γλέντι και συνήθως γάμοι με παλαιά γραφικότητα. Ακολουθεί γεύμα οπού σερβίρονται τα "αληφόνια", άγρια πικροράδικα και τα περίφημα θερμιώτικα "τσιμπητά" μαζί με φρέσκια μυζήθρα.
"Τρεις νύφες θα χορέψουνε κι οι τρεις στο πανηγύρι χώρια θα πιάσει η κάθε μια και το χορό θα σύρει Αρχίνησε τραγουδιστή και το λαγούτο παίξε και χώρια τα παινέματα της κάθε νύφης πλέξε".
Στο Καστελλόριζο ο χορός των κοριτσιών που στήνεται στον αυλόγυρο του Μητροπολιτικού ναού το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, είναι από τα γραφικότερα λαμπριάτικα έθιμα. Για τις περιορισμένες κοπέλες του νησιού είναι ένα από τα κυριότερα γεγονότα της ζωής τους. Είναι η μόνη περίπτωση να δουν και να τις δουν τα παλικάρια του νησιού.
"ΑΔΕΛΦΟΠΟΙΪΑ"
Την Κυριακή του Πάσχα, μία μέρα που τόσο φανερά εκδηλώνεται η χριστιανική αγάπη, συνήθιζαν άλλοτε να συνάπτουν και την σχέση της αδελφοποιϊας, η οποία ανυψώνει τη φιλία σε δεσμό αδελφικής αγάπης. Είναι δε αξιοσημείωτο, ότι η πράξη αυτή ελάμβανε την μορφή πραγματικής ιεροτελεστίας.
Όπως αναφέρουν παλαιοί Αθηναιοδίφες, στην Αθήνα (άλλοτε) στον Εσπερινό της Λαμπρής γινόντουσαν οι αδερφοποιτοί.
Έπρεπε να έχουν κι ένα κορίτσι μαζί τους.
Ο παπάς, αφού τους διάβαζε, τους όρκιζε στο Ευαγγέλιο, τους περίζωναν μ' ένα μακρύ κόκκινο ζωνάρι και τους τράβαγαν προς το ιερό. Ύστερα, φιλούσαν ο ένας τον άλλον, φιλούσαν και τον παπά στο χέρι και γίνονταν αδερφοποιτοί".
Το κορίτσι απ' τη στιγμήν αυτή το είχαν σαν αδελφή (σταυραδερφή). Αλλού οι αδερφοποιτοί σταύρωναν τα αίματά τους, δηλ. άνοιγαν τις φλέβες τους και αναμείγνυαν το αίμα τους.
ΟΙ ΚΟΥΝΙΕΣ
Οι κούνιες, τις οποίες κρεμούν από τα δένδρα, αποτελούν αρχαίο έθιμο που γίνεται κάθε Κυριακή του Πάσχα και θυμίζουν την "αιώρα" των Αθηναίων παρθένων κατά τα Ανθεστήρια, μια από τις λαϊκότερες γιορτές, η οποία γιορταζόταν στις αρχές της άνοιξης.
Με τις κούνιες συντραγουδιούνται
Στον Αίνο "το Πάσχα, οι χωρικοί κουνιούνται στην κούνια, για να κάνουν πολύ σουσάμι".
Στη Βιζύη "η κούνια πρέπει να γίνει στο χλωρό, στο δένδρο που θα βλαστήσει κι όχι στο ξερό". Δεν πρόκειται λοιπόν για απλό παιχνίδι ή ψυχαγωγία των χωρικών, αλλά για συνήθεια όχι σπάνια στις αγροτικές γιορτές, η οποία αρχικά είχε πιθανώς μαγικό χαρακτήρα, που αποσκοπούσε στην επίτευξη.
Κουνιούνται, ενώ τραγουδούν τραγούδια της κούνιας. Π.χ.: Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες, κουνήσετε τις λεμονιές, πού 'ναι ανθούς γεμάτες".
Στη Σάμο το Πάσχα καίνε τον "τσιφούτη" (Ιούδα) και ακολουθεί λαϊκό τοπικό γλέντι. Οι νέοι φτιάχνουν κούνιες στα δέντρα και κουνούν τις κοπέλες, συνοδεία παλαιών τοπικών τραγουδιών.
Η Κυριακή του Πάσχα είναι μια μέρα όπου το ψητό αρνί αλλά και τα πολλά εδέσματα έχουν την τιμητική τους. Στη Λιβαδειά, η οποία φημίζεται για τις «λιχουδιές» της, διατηρεί εδώ και χρόνια ένα πολύ ωραίο έθιμο.
Αυτό των «Λάκκων του κεφιού».
Το Μεγάλο Σάββατο οι κάτοικοι της πόλης ανοίγουν «λάκκους» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά. Την επόμενη μέρα το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης.
Κύθνος
Στο νησί των Κυκλάδων έχει καθιερωθεί ένα ξεχωριστό έθιμο. Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία της Χώρας του νησιού, αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές κάνουν …κούνια. Το έθιμο είναι γνωστό ως «Οι κούνιες της Λαμπρής» και σύμφωνα με αυτό, όποιος αποφασίσει να κουνήσει κάποιον, αναλαμβάνει δέσμευση ενώπιον Θεού και ανθρώπου να τον παντρευτεί! Αντίστοιχο έθιμο έχουν και στη Λέσβο.
Κάρπαθος
Το πατροπαράδοτο έθιμο «βυζάντι» έχουν στην Κάρπαθο. Αντί για σουβλιστό αρνί, την Κυριακή του Πάσχα έχουν γεμιστό αρνί με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια. Η προετοιμασία του γίνεται το Μ. Σάββατο και στη συνέχεια τοποθετείται σε παραδοσιακό φούρνο του νησιού. Αυτός σφραγίζεται με …λάσπη και πηλό(!) και ανοίγεται την Κυριακή του Πάσχα.
Κέρκυρα
Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι, ούτως ή άλλως, μία μοναδική εμπειρία, αλλά ένα έθιμο που έχει καθιερωθεί το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου το κάνει ακόμα πιο ξεχωριστό.
Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούνε οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν χιλιάδες πήλινα δοχεία, -οι γνωστές μπότιδες στους δρόμους- προκαλώντας έναν... ευχάριστο θόρυβο.
Καλαμάτα
Πρόκειται για το διαγωνισμό των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι, με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο.
Πολλές φορές, βέβαια, δε λείπουν και τα ατυχήματα…
Κέα
Νωρίτερα, το ομοίωμα περιφέρεται από τους κατοίκους του νησιού πάνω σε …αγροτικό αυτοκίνητο. Μονεμβασία, Σύμη και Αστυπάλαια έχουν το ίδιο έθιμο.
ΥΔΡΑ
Στην Ύδρα, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής οι νέοι χωρίζονται σε δύο ομάδες, η μία πηγαίνει στην εκκλησία να στολίσει τον Επιτάφιο και η δεύτερη πηγαίνει στο λιμάνι. Εκεί, πάνω σε μια βάρκα φτιάχνουν μια κρεμάλα που κρέμεται πάνω από τη θάλασσα και στην οποία κρεμούν το ομοίωμα του Ιούδα.
Το βράδυ, μετά την περιφορά του Επιταφίου, ο ιερέας ανεβαίνει επάνω στη βάρκα, και βάζει φωτιά στο ομοίωμα.
Την Μεγάλη Παρασκευή , ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατανυκτική.
Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντώνται στο κεντρικό λιμάνι, δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώμα.
Την ώρα της Ανάστασης τα πολλά βαρελότα φωτίζουν την νύκτα.
Την επομένη του Πάσχα, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ομοιώματος παραγεμισμένο από εύφλεκτη ύλη, μπροστά στα μάτια των ντόπιων και των επισκεπτών του νησιού.
ΜΕΓΑΡΑ
Την Τρίτη ημέρα του Πάσχα γιορτάζεται ο "Χορός της Τράτας".
Κατά την παράδοση, οι κάτοικοι ζήτησαν από τον Πασά να τους επιτρέψει να κτίσουν ένα εκκλησάκι.
Ο πασάς έδωσε την άδεια, με την προϋπόθεση όμως, να αρχίσουν το κτίσιμο της εκκλησίας το πρωί και να το τελειώσουν το βράδυ, διαφορετικά θα τους εκτελούσε.
Οι κάτοικοι κατάφεραν να τελειώσουν το κτίσιμό της το μεσημέρι και την αφιέρωσαν στον Άγιο Ιωάννη τον Γαλιλαίο.
Από τότε και στο σημείο αυτό, μετά την θεία λειτουργία, γίνονται εκδηλώσεις όπου συγκεντρώνονται παραδοσιακά συγκροτήματα και οργανοπαίχτες Μεγαρείς και χορεύουν τον χορό της Τράτας.
Μονεμβασιά
Στην εκκλησία του Ελκόμενου Χριστού,πραγματοποιούνται όλες οι λειτουργίες των ημερών. Μοναδικό το θέαμα της περιφοράς του Επιταφίου στα πλακόστρωτα σοκάκια της μεσαιωνικής πολιτείας.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στο περίβολο της εκκλησίας, γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενός ανθρωπίνου ομοιώματος από ξύλα και άχυρα, μέσα στο οποίο υπάρχουν εκρηκτικά.
Λεωνίδιο
Το πιο εντυπωσιακό έθιμο της περιοχής είναι τα αερόστατα.
Το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά "αερόστατα" τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας.
Κάθε σχεδόν σπίτι ετοιμάζει το δικό του αερόστατο.
Τα αερόστατα ετοιμάζονται εβδομάδες πριν και στην ετοιμασία τους συμμετέχουν μικροί και μεγάλοι.
Είναι φτιαγμένα από καλάμι και χαρτί και το ύψος τους φτάνει τα δύο μέτρα. Τα μικρότερα χρειάζονται 8 κόλλες χαρτί για να φτιαχτούν. Άλλα πάλι χρειάζονται 16 ή 18 κόλλες, ενώ τα μεγάλα από 32 ως 36.
Για την πυροδότησή τους χρησιμοποιείται η "καλυμμάρα", που είναι πανί εμποτισμένο με λάδι και πετρέλαιο.
Από κάθε ενορία αφήνονται περισσότερα από 100 αερόστατα
Την ίδια ώρα έξω από την εκκλησία γίνεται το κάψιμο του Ιούδα, ενώ την Κυριακή του πάσχα γίνεται τρικούβερτο γλέντι στην πλατεία της πόλης.
Τρίπολη
Την Κυριακή του Πάσχα η Τρίπολη σκεπάζεται από τον καπνό που δημιουργούν οι φωτιές, που σιγά -σιγά ανάβουν, ξεκινώντας λίγο μετά τα μεσάνυκτα.
Το θέαμα με τις στήλες από το ύψωμα του Αγίου Θεοδώρου είναι μοναδικό.
Το πρωί της Κυριακής, αρχίζει το μεγάλο γλέντι με την συμμετοχή χορευτικών συγκροτημάτων, ενώ οι ντόπιοι και ξένοι ζωντανεύουν το έθιμο της κλεφτουριάς.
Προσφέρονται αρνί, Τριπολιτσιώτικο κρασί, κόκκινα αυγά, κουλούρια και μεζέδες.
Αιτωλικό
Από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας.Την Κυριακή του Πάσχα κάθε γειτονιά, είναι μία μεγάλη υπαίθρια ψησταριά, όπου ο χορός και το τραγούδι έχουν τον πρώτο λόγο, ενώ προσφέρονται κρασί και παραδοσιακοί μεζέδες.
Θάσος
Στην Κοινότητα Λιμεναρίων διατηρείται το πανάρχαιο έθιμο " Για βρέξ' Απρίλη μ' που" γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα.
Χορεύουν δημοτικούς χορούς συγκροτήματα απ' όλη την Ελλάδα.
Χαλκιδική (Περισσός)
Το σημαντικότερο Πασχαλινό έθιμο είναι "του μαύρου νιού τ΄αλώνι".Γιορτάζεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, στην ομώνυμη τοποθεσία πάνω στους λόφους.
Μετά την επιμνημόσυνη δέηση και την εκφώνηση του πανηγυρικού της ημέρας, οι γεροντότεροι αρχίζουν τον χορό.
Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και πολλές φορές ο χορός έχει μήκος τετρακόσια μέτρα.
Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα Πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "Καγκελευτό" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.
Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα όπου υπάρχουν όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά. Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο με τους χορευτές να περνούν ο ένας απέναντι από τον άλλο για τον τελευταίο χαιρετισμό.
Κατά την διάρκεια της γιορτής μοιράζονται σε όλους, καφές που βράζει σε μεγάλο καζάνι "ζωγραφίτικος", τσουρέκια και αυγά.
Ο χορός επαναλαμβάνεται το απόγευμα στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Πάσχα, έθιμα, Ανάσταση, Μεγάλη Εβδομάδα
Σκιάθος
Η Σκιάθος είναι από τις ελάχιστες περιοχές της Ελλάδας όπου τηρείται το Αγιονορίτικο Τυπικό, όσον αφορά στις ώρες που γίνονται οι ακολουθίες των Εκκλησιών.
Η βραδινή ακολουθία του Επιταφίου, ξεκινά τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου.
Γύρω στις 4 το πρωί βγαίνουν οι Επιτάφιοι για περιφορά.
Ένας τελάλης, ο "προεξάρχοντας" απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς
και πίσω με τους ψαλτάδες ψάλλει κι ο κόσμος όλος μαζί.
Ο Επιτάφιος κατεβαίνει μέσα από τα γραφικά στενάκια και τα καλντερίμια του νησιού.
Όλα τα σπίτια είναι φωταγωγημένα, ενώ στις αυλές τα αναμμένα κεριά και το λιβάνι που καίει, μοσχοβολάει, δημιουργώντας μία ιδιαίτερη ατμόσφαιρα.
Φτάνοντας στην εκκλησία των τριών Ιεραρχών, ενώνονται οι πιστοί των δύο εκκλησιών και όλοι μαζί συνεχίζουν την περιφορά σε ολόκληρο το νησί κι επιστρέφουν στις εκκλησίες γύρω από στις 5.30 το πρωί.
Εκεί γίνεται από τους ιερείς η αναπαράσταση της "εις Άδου Καθόδου" του Χριστού και ενώ ψάλλεται το "άρατε πύλες", ο ιερέας ανοίγει χτυπώντας δυνατά το πόδι του, την εξώθυρα του Ιερού Ναού.
Σε λίγο ξημερώνει, μα κανείς δεν θα κοιμηθεί μια που η μέρα του Μεγάλου Σαββάτου προορίζεται για τις τελευταίες προετοιμασίες πριν την Ανάσταση.
Σύρος
Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο Θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως, με αγάπη κατάνυξη και αμοιβαίο σεβασμό τις Άγιες Μέρες του Πάσχα.
Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ιερό Ναό Ευαγγελιστών οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων, από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και την Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως περιφέρονται και συναντώνται στην Κεντρική Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια της Μ. Παρασκευής από την χορωδία του Αγίου Νικολάου και Ιεροψάλτες.
Πάρος
Η περιφορά του Επιταφίου της Μάρπησσας, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς κατά την διάρκειά της, γίνονται δεκαπέντε περίπου στάσεις.
Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
Τα κεριά του Επιταφίου, τα φυλούν και όταν έχει φουρτούνα, βρέχει ή αστράφτει, τα ανάβουν να περάσει η κακοκαιρία. Στο εικονοστάσι, βάζουνε και κλαδί ελιάς, που παραμένει εκεί ως αγιώτικο.
Τα μεσάνυκτα του Μεγάλου Σαββάτου, το νησί γεμίζει από φώτα και τον θόρυβο των αμέτρητων πυροτεχνημάτων.
Φολέγανδρος
Το έθιμο θέλει τη περιφορά της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, να διαρκεί τρείς ημέρες, η οποία μαζί με την πομπή των πιστών, μπαίνει σε όλα τα σπίτια του νησιού, ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα.
Πάτμος
Το νησί όπου ο Ιωάννης έγραψε την Αποκάλυψη, η Πάτμος παραμένει μέγας πόλος έλξης, έχοντας το προνόμιο της αδιάκοπης και πιστής διαδοχής όλων των παραδόσεων, χάρη της ύπαρξης της Μονής του Ιωάννου του θεολόγου.
Την Κυριακή των Βαίων δημιουργήματα από βάγια, είναι τοποθετημένα κατά την παλιά «τάξη» στους κεντρικούς πολυελαίους και στην απόληξη των καντηλιών.
Τα μεγάλα, σε σχήμα ψαριού, βάγια, στολίζου την Ωραία Πύλη.
Μ' ένα "ψάρι" φτιαγμένο με περισσή απ' τ' άλλα τέχνη, εξέρχεται της Ωραίας Πύλης ο εφημέριος. Το έχει περάσει συμβολικά, στον αριστερό ώμο του και στη θέση του επιγονατίου, έχει βάλει έναν σταυρό βαγιοπλεγμένο.
Δεξιά και αριστερά της Ωραίας Πύλης, βρίσκονται οι μεγάλες «αρχοντοπανιέρες», γεμάτες σταυρούς βαγινούς και κλαδιά ελιάς. Μόλις τελειώσει η ανάγνωση του Ορθρινού Ευαγγελίου, όλοι θα πάρουν από ένα βαγινό σταυρό και ένα κλαδί ελιάς, που δένουν στην άκρη και έτσι τ' αφήνουν για όλη τη χρονιά.
Θα φυλαχτούν πίσω από τις πόρτες . Ψάρι και συνήθως κολιός, βρίσκεται αυτή τη μέρα στο τραπέζι, με λάδι και κρασί.
Για την ψαροφαγία λέγεται και στην Πάτμο το γνωστό τετράστιχο:
Τω Βαγιώ, Βαγιώ, Βαγιώ,
τρώνε ψάρι και κολιό, και
την άλλη Κυριακή,
τρων το κόκκινο αυγό.
Τη Μεγάλη Τετάρτη τελείται η τελευταία προηγιασμένη λειτουργία. Λίγο πριν το μεσημέρι, ο κάθε Πατινιώτης με την οικογένειά του θα τρέξει στην ενορία του.
Πάνε να προλάβουν το «μέρωμα», δηλαδή το Μυστήριο του αγίου Ευχελαίου που ψάλλεται κατά την «Τάξη» από 7 ιερείς.
Το στάρι του ευχελαίου πάντα οι παλιές Πατινιές το ρίχνανε στα ντουλάπια για να αποτρέψουν την είσοδο των ενοχλητικών ερπετών. Οι γεωργοί θα τον αναμίξουν με το στάρι της σποράς. Επίσης κατά την μαρτυρία της Ουρανία Σημαντήρη θα φυλαχτεί «στους κουμπαράδους, στα συρτάρια του μπεζαχτά, του μπουρού(έπιπλο κυρίως για τα ρούχα, με πολλά μεγάλα συρτάρια) και στις γωνίες του σπιτιού γιατί είναι καλορίζικο»
Την Μεγάλη Πέμπτη, γίνεται αναπαράσταση του "Μυστικού Δείπνου" και του "Νιπτήρα". Αναπαράσταση του Νιπτήρα που τέλεσε ο Ιησούς στους μαθητές Του μετά το Μυστικό Δείπνο. Πραγματοποιείται κάθε Μεγάλη Πέμπτη μεσημέρι, στη πλατεία Ξάνθου, μπροστά στο Δημαρχείο όπου έχει στηθεί από νωρίς το σκηνικό.
Τους ρόλους των 12 Αποστόλων υποδύονται μοναχοί ή κληρικοί και το ρόλο του Χριστού ο ηγούμενος της Μονής Θεολόγου, ενώ το ρόλο του Ευαγγελιστή ένας κληρικός.
Η αναπαράσταση γίνεται μέσα σε αυστηρά μοναστηριακό κλίμα με τον Απόστο Πέτρο και τον Ιούδα ως «πρωταγωνιστές» μέχρι την ώρα που ο ηγούμενος θα ραντίσει συμβολικά τα πόδια των μοναχών με νερό. Η πομπή ξεκινάει και επιστρέφει στο Μοναστήρι.
Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο με κώντιο και την Κυριακή του Πάσχα στις 3 το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.
Οι εκδηλώσεις τελειώνουν την Τρίτη του Πάσχα με την περιφορά εικόνων του Μοναστηριού.
Κάλυμνος
Το Σάββατο του Λαζάρου, παραμένει το έθιμο να ζυμώνουν "Λαζάρους", να πλάθουν δηλ. ένα ομοίωμα όπου μπορείς να ξεχωρίσεις τα χέρια, τα πόδια και το κεφάλι.
Το πρωί, μετά την εκκλησία, τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα ειδικά κάλαντα για το Λάζαρο.
Την Μεγάλη Πέμπτη, νωρίς το απόγευμα σε μερικές εκκλησίες μαζεύονται για να φτιάξουν τον Ιούδα. Πρώτα θα γίνει ολόκληρο το σώμα με χέρια, πόδια και θα τα παραγεμίσουν με άχυρα και κουρέλια. Έπειτα θα γίνει ξέχωρο κεφάλι που θα ραφτεί πάνω και θα ζωγραφιστούν τα χαρακτηριστικά.
Στο ένα χέρι θα έχει ένα σακκούλι με πέτρες, συμβολίζοντας τα τριάκοντα αργύρια. Έπειτα τον κρεμάνε έξω από την εκκλησία στο καμπαναριό ή όπου μπορούν σε τεντωμένο σχοινί. Μένει εκεί έως το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου και τον καίνε με φωνές και πειράγματα, όταν αρχίζουν να παίζουν οι καμπάνες για την Πρώτη Ανάσταση.
Την νύκτα της Μεγάλης Πέμπτης όσες γυναίκες, νέες και ηλικιωμένες μπορούν, κάθονται κοντά και γύρω από τον εσταυρωμένο και αρχίζουν να λένε το
"Μοιρολόι του Χριστού", που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το μοιρολόι διαρκεί περίπου μία ώρα και έχει δική του μελωδία ανάμεσα σε βυζαντινό τροπάρι και θλιμμένο Δημοτικό Τραγούδι. Επαναλαμβάνεται αρκετές φορές.
Την Μεγάλη Παρασκευή, δημιουργείται ένα ανεπανάληπτο θέαμα καθώς οι επιτάφιοι, άλλοι στολισμένοι με φυσικά λουλούδια και άλλοι ντυμένοι με ρούχα μεταξωτά, μαζεύονται όλοι μαζί ο ένας πίσω από τον άλλο κι ακολουθούν οι ενορίτες με τα κεριά αναμμένα.
Όλοι θα περάσουν μπροστά από τον Δεσπότη που στέκεται μπροστά από τον Μητροπολιτικό Ναό να τους ευλογήσει για να επιστρέψουν στις ενορίες τους.
Το Μεγάλο Σάββατο, στην ακολουθία όπου διαβάζονται οι προφητείες στο σημείο που ο παπάς αρχίζει να λεει "Αναστήτω ο Θεός" όλο το εκκλησίασμα "παίζει παλαμάκια" χειροκροτεί και ένα αίσθημα χαράς και ικανοποίησης διαχέεται μία βαθιά πίστη ότι όντως ο Χριστός αναστήθηκε.
Μετά την ακολουθία γίνεται το σφάξιμο των αρνιών όπου οι γυναίκες τα παραγεμίζουν με ρύζι και ψιλά συκωτάκια και τα βάζουν να ψηθούν σε ειδικό πήλινο σκεύος "μουούρι" το οποίο μπαίνει σε παραδοσιακό θολωτό φούρνο.
Στις 12 ακριβώς παίζουν οι καμπάνες συγχρόνως όλων των εκκλησιών ενώ από τα βουνά ρίχνουν δυναμίτες.
Την επομένη του Πάσχα, το απόγευμα, ο κόσμος μαζεύεται στην πλατεία στο λιμάνι όπου γίνεται αναπαράσταση της αναχώρησης των σφουγγαράδων όπως στα παλιά χρόνια, δηλαδή αγιασμός μέσα στα πλοία, χοροί και τραγούδια.
Κως
Ενώ οι μεγάλοι είναι δοσμένοι στις πασχαλινές δουλειές και στον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται και αυτά για την Ανάσταση του Κυρίου.
Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει και να χαλάσει ο κόσμος.
Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φυτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν και από την ώρα που ο παπάς λεει το "ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ".
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, η εκκλησία ασπροφορεί και στρώνεται με μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές (μικρό μωβ αρωματικά λουλούδια).
Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί.
Σύμη
Την Κυριακή του Πάσχα καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα, με συνοδεία μουσικής, η πομπή περνά θριαμβευτικά από τον κεντρικό δρόμο του χωριού και κατεβαίνει στο γιαλό.
Στη συνέχεια χορευτικά συγκροτήματα με τοπικές ενδυμασίες παρουσιάζουν παραδοσιακούς χορούς στην πλατεία του μουράγιου όπου καίγεται και το ομοίωμα του Ιούδα.
Αστυπάλαια
Την Κυριακή του Πάσχα μετά την Ανάσταση καίνε τον Ιούδα ή κατά τους Αστυπαλίτες "Καϊρη", ομοίωμα ανθρώπου ντυμένου με παλιά ρούχα και δεμένο σε ξύλινο κοντάρι
στην πόρτα της εκκλησίας, κατόπιν αρχίζει το Πασχαλινό γλέντι, γιορτάζοντας το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης.
Λευκάδα
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με κατάληξη την παραδοσιακή, ενετικού στυλ, κεντρική πλατεία, η περιφορά των επιταφίων των ενοριών, συνοδεία Φιλαρμονικής. Το
Μεγάλο Σάββατο το πρωί, η Φιλαρμονική παίζει στους δρόμους της πόλης
χαρούμενους σκοπούς, ενώ οι νοικοκυρές πετούν και σπάζουν έξω από τα
σπίτια τους διάφορα πήλινα αγγεία (το κομμάτι).
ΠΗΓΗ.1. thebest
2. protothema
3. paidika
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου