ΒΟΛΑΝΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (17 Μαρτίου 1837 - 29 Ιουνίου 1907) - Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΟΓΡΑΦΙΑΣ!

Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης, μαζί  με τους Θεόδωρο Βρυζάκη,  Νικηφόρο Λύτρα,  Νικόλαο Γύζη και Γεώργιο Ιακωβίδη, θεωρείται ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους  της  «Σχολής του Μονάχου» (ακαδημαϊκού ρεαλισμού) και είναι ο μόνος που θα  πειραματιστεί έντονα με  τις νέες τάσεις του ιμπρεσιονισμού στην πορεία σε κάποια από τα έργα του.

 

 Κωνσταντίνος Βολανάκης γεννήθηκε  στις 17 Μαρτίου το 1837 στο Ηράκλειο της τουρκοκρατούμενης ακόμα Κρήτης.  Ο πατέρας του  Δημήτριος,  καταγόταν από την Σάμο  και  ήταν επιτυχημένος έμπορος. 

 

Η μητέρα του η Χαρίκλεια  καταγόταν  από τη Σμύρνη (το γένος Ηλιάδη). Είχε δυο μεγάλους αδελφούς ονόματι Αθανάσιος και Ιωάννης και δυο αδελφές, την Πολυξένη και την Καλλιόπη. Μεγάλη οικογένεια. 

 

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στην Κρήτη. 'Ήταν  14  χρονών  όταν  με  την  οικογένεια  του  μετοίκησαν    στην Σύρο  που  ήταν  ένα ιδιαίτερα ενεργό  λιμάνι  και  εξυπηρετούσε  την  εμπορική  δραστηριότητα  του  πατέρα  του  που  είχε  πάρει  μαζί  του στη δουλειά και  τους  δύο  μεγαλύτερους  αδερφούς  του.   

 

Στο Γυμνάσιο της Ερμούπολης  ο μικρός Βολανάκης θα διδαχθεί την ιχνογραφία από τον Ανδρέα Κριεζή: ζωγράφος από την Ύδρα, προσωπογράφος κυρίως αλλά γνώριζε και την θαλασσογραφία. Κατά τον βιογράφο Μ. Βλάχο, ο Βολανάκης δεν θα πάρει το απολυτήριο αφού δεν ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Άλλοι βιογράφοι του αναφέρουν πως τελείωσε το γυμνάσιο.

Trieste Arsenale del Lloyd. Παλιά καρτ-ποστάλ με ημερομηνία 10/07/1909. ΦΩΤΟ: www.misterkappa.it

Το 1856 θα πάει στην Τεργέστη (βορειοανατολικά της Ιταλίας). Ήταν 19 χρονών. 

 

Εκεί θα δουλέψει ως λογιστής στην εταιρία (εμπορευόταν ζάχαρη) του Γεώργιου Αφεντούλη. 

 

Η υπόλοιπη οικογένεια μένει πια στον Πειραιά μια και οι δραστηριότητες τους στο εμπόριο είχαν επεκταθεί, εκτός από τους μεγάλους αδελφούς του που ήταν και αυτοί στην Τεργέστη και συνέχιζαν εκεί το εμπόριο, κάνοντας συνεχώς ταξίδια στην Ελλάδα, όπου ο Αθανάσιος το 1869 θα ανοίξει το πρώτο νηματουργείο και ο Ιωάννης το 1873, εργοστάσιο αγγειοπλαστικής. 

 

Ο Αφεντούλης είχε παντρευτεί την αδελφή του Βολανάκη, την Πολυξένη. Στον ελεύθερο χρόνο του στην Τεργέστη ο Κωνσταντίνος  Βολανάκης θα τριγυρίζει στο λιμάνι της, θα παρατηρεί τα πλοία, μεγάλα και μικρά, την θάλασσα, τον αέρα και  κρατούσε  τις  σχεδιαστικές   σημειώσεις  του,  όπως  έκανε και από παιδί μια και ζούσε πάντα δίπλα στην θάλασσα, τόσο κοντά στα λιμάνια. 

 

Ήταν μια σοβαρή προπαιδεία άνευ διδασκάλου,  συλλαμβάνοντας  αισθητικά  ότι αφορούσε την θάλασσα και ιδιαίτερα τα πλοία.  Μάλιστα, αρκετά σχέδια του από την Τεργέστη τα χρησιμοποίησε αργότερα για να ζωγραφίσει κάποιους πίνακες του. 

 

Ο Αφεντούλης ανακαλύπτει κάποια μέρα τα σχέδια του νεαρού Βολανάκη μέσα στα λογιστικά βιβλία! Ενθουσιάστηκε και τον παρότρυνε να σπουδάσει ζωγραφική στο Μόναχο.  Η οικογένεια του σαφώς και προτιμούσε να ενταχθεί στις επιχειρηματικές δραστηριότητες της,   αλλά  τελικά   πείστηκε  στο να τον ενισχύσει στον δρόμο της τέχνης.

Βολανακης καικι αραγμενο στο λιμανι για φορτωση βαρελιων
Εθνικη Πινακοθηκη γύρω στο 1854-1856, Βολανάκης

Σε ηλικία 27 χρονών, στις 28 Οκτωβρίου του 1864 εγγράφεται στην Ακαδημία Τεχνών του Μονάχου, έπειτα από διαγωνισμό. 

 

Η σχολή του Μονάχου ήταν το κέντρο της τέχνης. Το περιβάλλον ξένο. 

 

Δεν βρήκα πληροφορίες αν γνώριζε εξαρχής την γλώσσα.   

Στο Μόναχο,  υπήρχε ελληνική παροικία με 56 μέλη. 

 

 

Σε  ότι  έχει  καταγραφεί  για  τους άξιους ζωγράφους Νικηφόρο Λύτρα και Θεόδωρο Βρυζάκη που τους βρίσκουμε και αυτούς στη σχολή του Μονάχου δεν υπάρχουν στοιχεία που να αναφέρουν κάποια σχέση μαζί τους. Όμως, γίνεται  φίλος  με τον Νικόλαο Γύζη που θα έρθει στη σχολή το 1865  και  αργότερα θα βαφτίσει την κόρη του Βολανάκη, την Πολυξένη,  όπως  και  με  τον Πολυχρόνη  Λεμπέση  θα του βαφτίσει τον γιό του Γεώργιο.

Karl  von  Piloty

Εγγράφεται αρχικά στην τάξη μελέτης αρχαίων προτύπων επειδή δεν είχε άλλη ακαδημαϊκή προπαιδεία και έπειτα  στην τάξη του εξαιρετικού ζωγράφου Πιλότυ.   

 

Ο Πιλότυ πιστεύει στον ηθικοπλαστικό ρόλο της ιστορικής ζωγραφικής. Ζωγράφιζε ρεαλιστικά και είχε έντονο ενδιαφέρον για την ψυχογραφία με ροπή στο μεγαλειώδες. 

 

Ο  Πιλότυ  ήταν δάσκαλος με οξυμένη παρατήρηση  και  ικανότητα  να σταθμίζει τις δυνατότητες των μαθητών του  που τους  έδινε   την  ελευθερία  να επιλέξουν και  να  ξεκινούν    τα θέματα τους  μόνοι  τους  και αυτός να  κάνει  έπειτα  διορθώσεις. 

 

Αυτό τον τρόπο διδασκαλίας θα τον ακολουθήσει αργότερα και ο Βολανάκης στους δικούς του μαθητές. 

 

 

Ο Βολανάκης θα ασχοληθεί στο πρώτο στάδιο με την τοπιογραφία και μάλλον στο τέταρτο έτος της φοίτησης του θα ειδικευτεί στην θαλασσογραφία. Τα θέματα του με τις θάλασσες στις σπουδές του ξεκινούν ήδη από το 1866. 

 

Η θάλασσα ήταν για τον Βολανάκη ζωντανό βίωμα που είχε ανάγκη να το μετουσιώσει, να το πλάσει, να το μορφοποιήσει. Οι εικόνες  της  θάλασσας  είναι για τον Βολανάκη ψυχικές εμπειρίες που τις διοχετεύει  σε εικαστικές παραστάσεις.  

 

 Βλέπει  από  κοντά  έργα ανάλογα από την Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου,  όπως  «Ποταμίσιο τοπίο με χωρικούς» του Jan van Goijen και το «Χωριό στο ποτάμι» του Salomon van Ruysdael,  αλλά  περισσότερο φαίνεται  να   τον  επηρέασε   η ολλανδική τοπιογραφία – θαλασσογραφία. 

 

Αυτό  όλο  βέβαια  ήταν  αντίθετο  προς την ανθρωποκεντρική  τάση  που καλλιεργούσε η Ακαδημία, με θρησκευτικές και ιστορικές σκηνές.

Το 1866 θα κερδίσει  στον διαγωνισμό με θέμα «Ναυμαχία της Λίσσας». Είναι μάλλον η πρώτη του απόπειρα στην πραγμάτευση  της   ναυμαχίας.  

 

 Αυτή η νίκη του  έκανε  πολλούς να  εκτιμήσουν  τις  ικανότητες του,  και  τον  ενίσχυσε  ψυχολογικά  ως  προς  το  τάλαντο του  για το είδος που είχε ακολουθήσει και βέβαια  του  έδωσε  μια  καλή  θέση ανάμεσα   στους συνυποψήφιους του που ήταν ξένοι.   

 

Αλλά και μέσα στην ομάδα των ελλήνων καλλιτεχνών στο Μόναχο του έδωσε ένα κύρος ισοτιμίας. Τον πίνακα τον αγόρασε ο αυτοκράτορας Φραγκλίνος Ιωσήφ και τον δώρισε στην Πινακοθήκη της Βιέννης. 

 

Σήμερα βρίσκεται στο ανάκτορο του Χόφμπουργκ.  Το έπαθλο-δώρο από την νίκη του αυτή στον διαγωνισμό ήταν 1000 φλορίνια χρυσά και για 3 χρόνια ταξίδια δωρεάν με το Πολεμικό  Ναυτικό στην Αδριατική. Στα ταξίδια του  αυτά, ο Βολανάκης είχε αναπτύξει πολύ ζεστές σχέσεις με τους αξιωματικούς του πλοίου. 

 

Για να τον τιμήσουν, την τελευταία βραδιά παραμονής του στο πλοίο, παρέθεσαν μια δεξίωση.  Τίμησαν την δουλειά του και οι αξιωματικοί ενθουσιασμένοι του ζήτησαν από ένα σχέδιο του από τα αυτά  που  έκανε τα   2 χρόνια που τελικά ήταν μαζί και  αυτός  τους το  έδωσε με χαρά. 

 

Το πρωί της επομένης, φεύγοντας πια, ο πλοίαρχος του δίνει ένα πέτσινο πουγκί γεμάτο χρυσά εικοσόφραγκα και του είπε, σύμφωνα με  μαρτυρία ενός μαθητή του Βολανάκη «Οι αξιωματικοί μου και εγώ σας παρακαλούμε να δεχθείτε αυτό το ποσόν, το οποίο όλοι μαζί συνεισφέραμε για τα σχέδια που μας δώσατε». 

 

Το ποσόν ήταν αξιόλογο και ο Βολανάκης είχε κατενθουσιαστεί  γιατί όταν δώριζε δεν περίμενε αντίδωρο. Όμως κατά την ίδια μαρτυρία, ο Βολανάκης «αν και ήταν γενναιόδωρος, ήταν και σπάταλος και παρασυρόταν  στις απολαύσεις που του χαρίζει το χρήμα».

 

Η  ναυμαχία της Λίσσας ήταν  πραγματικό  ιστορικό  γεγονός  και   είχε  συμβεί στην Αδριατική θάλασσα στις 20 Ιουλίου 1866.   

 

Θεωρείται η πρώτη συμπλοκή μεταξύ 2 στόλων με προώθηση ατμομηχανής  και ήταν μεταξύ των δυνάμεων της συμμαχίας  Πρώσων  και Ιταλών, απέναντι   των Αυστριακών δυνάμεων. 

 

Νίκησαν οι Αυστριακοί  γιατί η αριθμητική  τους  αδυναμία  τους  υποχρέωσε σε επιθετικό  αιφνιδιασμό.  Στηρίχθηκαν  στην  ανώτερη τεχνική εκπαίδευση και το υψηλό  ηθικό  τους. Με σκληρή μάχη και την βοήθεια της ομίχλης διέσπασαν  την πυκνή παράταξη των Ιταλών. Η αυστριακή ναυαρχίδα «Ferdinand Max»  χτύπησε τη θωρηκτή  φρεγάτα, την βύθισε  και  έκανε  τους   Ιταλούς, αν και υπερτερούσαν αριθμητικά,  να αποσυρθούν   γοργά. 

 

Ο Βολανάκης δεν θα κάνει θεαματική απεικόνιση της σκηνής, μα μόνο το επεισόδιο σύγκρουσης του δίκροτου «Kaiser» εναντίον του ιταλικού πολεμικού, την ώρα που επιχειρεί να σπάσει την πυκνή διάταξη του ιταλικού στόλου. Η οπτική γωνιά που διαλέγει δίνει μνημειακή  μορφή στο πλοίο και έντονη κίνηση που τονίζεται από την κλίση του και των κυματισμό των σημαιών. 

 

Ας προσέξουμε ότι ο Βολανάκης προτιμά τη στιγμή πριν την σύγκρουση.  Αυτό μεγιστοποιεί τη στιγμή, δίνει ένταση και αγωνία και κάνει τον θεατή να φαντάζεται τις επόμενες δραματικές σκηνές που θα εξελιχθούν. Τα χρώματα που διαλέγει είναι κυρίως ψυχρά και έντονα.

 

Εδώ πρέπει να αναφέρω πως η ναυμαχία εισάγεται στην θαλασσογραφία ως καταγραφή ιστορικού γεγονότος. 

 

Ο ζωγράφος παραλαμβάνει κομμάτι της ιστορίας έτοιμο, απτό, χωρίς να θέλει ο ίδιος ή ο εντολοδόχος  του  να  δώσει μια ερμηνεία στο γεγονός. Επιλέγεται η επικρατέστερη άποψη και αυτήν παρουσιάζει εικαστικά. 

 

Όμως  η πλαστική ερμηνεία του καλλιτέχνη  μπορεί να προσφέρει μια νέα διάσταση  και  η  συμβολή  του  γίνεται  σημαντική. Με την ακμή της βενετσιάνικης αλλά και της ολλανδικής σχολής, που έδιναν έμφαση στις  λεπτομέρειες  της  ναυμαχίας πλοία, σχηματισμό, συμπλοκή, στολές κτλ.  θα  κυκλοφορήσει  ευρέως  το θέμα της ναυμαχίας. Κυρίως η ναυμαχία της Ναυπάκτου! 

 

Θα υπάρξει μια κάμψη σε όλο αυτό τον 18^ο αιώνα, μα τον επόμενο η σπίθα που είχε απομείνει θα ξαναφουντώσει στο σύνολο της ευρωπαϊκής θαλασσογραφίας, ενώ το έργο του Turner θα υπερβεί το θεματικό περιεχόμενο και θα γίνει ο πρόδρομος νέων τάσεων όπου η εστίαση θα είναι η αναζήτηση φωτός και χρώματος.   

 

Σε  αυτό,  τον Βολανάκη η σχεδόν αδιάφορη γερμανική σχολή ως προς την θαλασσογραφία δεν θα τον βοηθήσει ιδιαίτερα.   Το  έργο  του  έχει  κάποιες επιρροές του από τον γερμανικό ρομαντισμό,  αλλά με βάση τα γαλλικά πρότυπα. 

 

Ο Βολανάκης   δεν  στάθηκε  στην  Γερμανική τυπικότητα,  την ακρίβεια και κυρίως την πρόθεση διδαχής μέσω του έργου του. Κρατάει όμως την γερμανική οργάνωση στο σχέδιο και την καθαρότητα, την οργάνωση της σύνθεσης και  ως  ένα  βαθμό  του μέτρου στο συναίσθημα.

 

 Ο Βολανάκης δεν αγνοεί  την  δραματική  αφήγηση   των  Ελλήνων   λαϊκών   ζωγράφων.  όμως, ξεκάθαρα, οι τύποι υποδείγματος ναυμαχιών που τον ελκύουν έντονα είναι κυρίως από την ολλανδική σχολή.

 

"Ναυμαχία της Λίσσας" (1869)  Βολανάκης

Anton Romako
Tegetthoff

Το 1869 ο Βολανάκης έκανε την παραλλαγή της Ναυμαχίας της Λίσσας,  που παρεμβάλλει την α΄ εκδοχή της  σε μια ευρεία πανοραμική άποψη αυτή τη φορά,  με πολεμικές συγκρούσεις, καταστροφές πλοίων, ανθρώπους στη θάλασσα..  

 

 Προφανώς ήθελε να δοκιμαστεί με  μια δύσκολη και πολύλογη, πολύπλοκη παράσταση που ήταν τόσο δημοφιλή το θέμα της στα καλλιτεχνικά εργαστήρια της Ευρώπης  και  να  αναμετρηθεί   με τους  δεξιοτέχνες στο είδος!

 Ανάλογο έργο με την ναυμαχία της Λίσσας  έκανε και ο ζωγράφος Anton Romako με τον ναύαρχο Tegetthoff στη γέφυρα του πλοίου την ώρα της ναυμαχίας. ( βλεπε φωτο)

Ο Βολανάκης θα αποφοιτήσει με άριστα και θα παραμείνει επιμελητής στην τάξη του Πιλότυ.   Ως επιμελητές του Πιλότυ εργάστηκαν και οι Λύτρας και Δούκας. Τον Πιλότυ όμως διαδέχθηκε στην έδρα του ο Λύτρας.

Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1897)  Κ. Βολανάκης

Το 1877 ο Βολανάκης θα επανέλθει στο θέμα με τις ναυμαχίες. Αυτή τη φορά με την «Ναυμαχία Τραφάλγκαρ». Αυτό μας δείχνει το ενδιαφέρον του  για  την  εικαστική  απόδοση της ναυτικής πολεμικής δραστηριότητας  της  Ευρώπης,  σε  σχέση  με   τους άλλους καλλιτέχνες.    

 

Ανταγωνίζεται  τους ομότεχνους του σε ένα τόσο διάσημο θέμα με τεράστια  ονόματα του  πολέμου  τόσο στην ηγεσία των πλοίων όσο και στα ίδια  τα  πλοία. 

 

Ο Βολανάκης είχε μελετήσει καλά  τις  μάχες,  παράλληλα   με   τους σχετικούς πίνακες των συναδέλφων του. 

 

 Η μάχη είναι σημαντικότατη στους Ναπολεόντειους πολέμους. Έγινε στις 21 Οκτωβρίου 1805, κοντά στο Γιβλατάρ. Ο αγγλικός στόλος  υπό την καθοδήγηση του αντιναύαρχου Οράτιου Νέλσωνα αντιμετώπισε τον  ενωμένο γαλλο-ισπανικό στόλο  υπό τον ναύαρχο Pierre Villeneuve ενώ διοικητής των ισπανικών ναυτικών δυνάμεων  ήταν ο ναύαρχος Federico Gravina. 

 

Οι δυνάμεις άνισες: Αγγλικός στόλος με 27 πολεμικά πλοία.   ΓαλλοΙσπανικός με 33 πλοία. Οι  Άγγλοι  είχαν  το  πλεονέκτημα   των  νέων  πλοίων  με νέους και άριστα εκπαιδευμένους αξιωματικούς και πλήρωμα,  συν  την  σημαντική  διοίκηση του στόλου  από  τον Νέλσων που ήταν γενναίος, ευφυής και πολύ αγαπητός στα πληρώματα του,  κάτι  που  ο Γάλλος ναύαρχος δεν διέθετε. Πήγε στη μάχη κατόπιν μεγάλης πίεσης του Ναπολέοντα. Όμως είχε θάρρος και καρτερία. 

 

Η μάχη δεν διεξήχθη με  κανονιοβολισμούς της μιας μεριάς στην άλλη. Με την βοήθεια του ανέμου και με την διάσπαση των συμμαχικών δυνάμεων σε 2 σημεία,  έχουμε συγκρούσεις μονομαχιών μεταξύ 2-3 πλοίων, απόπειρες αγκιστρώσεως του αντιπάλου και εγκλωβισμού του. 

 

Ο εγκλωβισμός αναδεικνύεται ένας από τους κρισιμότερους ελιγμούς της ναυμαχίας από όπου θα εμπλακούν το «Victory»  η ναυαρχίδα του Νέλσων με το γαλλικό τρίκροτο «Redoutable» και το αγγλικό τρίκροτο «Temeraire». Στο επεισόδιο θα σκοτωθεί ο Νέλσων, από σφαίρα Γάλλου, ψηλά στο κατάρτι.  Αυτή η συμπλοκή των 3 πλοίων θα αποδώσουν εικαστικά πάρα πολλοί ζωγράφοι  και  ο  Νέλσων θα μυθοποιηθεί.

 

 Και εδώ έρχεται ο Βολανάκης που αντιμετωπίζει καινοτόμα το θέμα: Βάζει και τα 3 ογκώδη πλοία σε πρώτο πλάνο και καλύπτει όλο τον πίνακα. 

 

Στο κέντρο ακινητοποιημένο το «Redoutable». Η πρύμη του κοιτά τον θεατή. Δεξιά το «Victory»,  επίσης ακίνητο. Αριστερά έρχεται με ορμή το   «Temeraire».  Συμπλοκή πληρωμάτων δεν υπάρχει. Μόνο το μεγάλο σπασμένο ιστίο του «Redoutable» μας διηγείται με αυτόν τον τρόπο την ήττα του. 

 

Οι βάρκες στην θάλασσα μαρτυρούν το  ναυάγιο.   Κατεβαίνει  η  Γαλλική    σημαία καταβαίνει   και υψώνεται  η Αγγλική  για  να  δηλώσει   την έκβαση της ναυμαχίας.

Μία απο τις πυρπολήσεις στο έργο του Βολανάκη

«Η Πυρπόληση της Τουρκικής Ναυαρχίδας» Κ. Βολανάκης

Ένα από τα πολύ γνωστά  έργα του  Βολανάκη από τις ναυμαχίες είναι «Η Πυρπόληση της Τουρκικής Ναυαρχίδας», εκτελεσμένο τουλάχιστον 2 φορές  και «Η Πυρπόληση Τουρκικής Φρεγάτας στην Ερεσό» 1882 (Ναυτικό Μουσείο, Πειραιά). Παρόμοιο είναι και το έργο του «Η Πυρπόληση του Τουρκικού Δικρότου». 

 

Σε αυτό το έργο έχει  κεντράρει  στην εστία της πυρκαγιάς και τους ναυαγούς  στην πρύμη του πλοίου οι οποίοι προσπαθούν να σωθούν στις βάρκες. Ελάχιστα διακρίνονται αριστερά οι πυρπολητές. 

 

Ο Βολανάκης με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί μια πυραμίδα από ημίγυμνα σώματα σε μιαν αγωνιώδη αταξία, φωτισμένα από τις φλόγες. Δηλαδή, αφήνει στην άκρη τον  επικό χαρακτήρα του θέματος!  Θέλοντας  να  τονίσει    την ανθρώπινη πλευρά  στο  έργο  του  δεν  αντανακλά   ούτε καν έμμεσα η νίκη των ελλήνων,  αλλά  στέκεται σθεναρά στην τραγωδία της καταστροφής των αντιπάλων. 

 

Αυτό  μας  παρουσιάζει ένα  χαρακτήρα  ιδιαίτερα ήρεμο, ειρηνικό και καθόλου πολεμοχαρή. Δεν  είναι  δείγμα    ηττοπάθειας  όταν η  ψυχή  του  είναι  συμπονετική    στους ανθρώπους που υπερασπίζονται το πλοίο που τώρα   καταστρέφεται  και   δεν τους μένει  παρά να το εγκαταλείψουν!  Πρόκειται  για  μια  γενναία  ψυχή,  που  κλείνει  μέσα  της  όλη  την  ανθρωπότητα  σαν  μια  ολότητα.  

 

Το ίδιο έργο ζωγράφισε και ο Νικηφόρος Λύτρας, όπου αντίθετα από τον Βολανάκη, έχει στο πρώτο πλάνο την βάρκα των  πυρπολητών να κωπηλατούν με δύναμη  για να απομακρυνθούν, με όρθιο τον αγωνιστή Κανάρη να χαίρεται την νίκη του έναντι των εχθρών.   

 

Εδώ  προφανώς  στην  στάση  του  Κανάρη  προβάλλεται  όλος  ο  καημός  και  ο θυμός  και  μια  δικαίωση   για  τα  400  χρόνια  δουλείας των  Ελλήνων.  Στο βάθος θολά και σκοτεινά φαίνεται πυρπολημένο το πλοίο τυλιγμένο μέσα στις φλόγες ενώ  οι Τούρκοι ναυτικοί, ίσα που αχνοφαίνονται, να προσπαθούν να κατεβούν στις βάρκες με σχοινιά.

 

«Η Πυρπόληση Τουρκικής Φρεγάτας στην Ερεσό»,  που μοιάζει στην πλαστικότητα με έργα του Ντελακρουά   και «Η ναυμαχία της Σαλαμίνας»   που βρίσκεται στο Αρχηγείο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στην Αθήνα,  είναι έργα του Βολανάκη που έγιναν και τα δυο το 1882. Συνιστούν , όπως λέγεται, το επικό δίπτυχο του τέλους της γερμανικής περιόδου. Και τα 2 έργα εισάγουν νέα στοιχεία , αναπλάθουν και επεξεργάζονται τα παλιότερα.

"Η ναυμαχία της Σαλαμίνας" Κ.Βολανάκης 

«Η ναυμαχία της Σαλαμίνας». Σε αυτό το έργο παρουσιάζεται η κρισιμότερη φάση της μάχης.  Η δομή της παράστασης ορίζεται από 2 τόξα στραμμένα αντίθετα μεταξύ τους  που  σημαίνουν   τους δύο  στόλους των αντιπάλων. Ένταση στο έργο δίνουν οι επαναλαμβανόμενες καμπύλες των πανιών των καραβιών. 

 

Οι μορφές φαίνονται ελάχιστα και μοιάζουν σαν ακίνητες. Παρά την θεαματική καταστροφή των καραβιών και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των ναυαγών για να σωθούν, τίποτα δεν δηλώνει τον πυρετό της μάχης! Αν  προσέξει  κανείς εικόνα του πλοίου με την μεγάλη τέντα που είναι πλαισιωμένη με λουλούδια,  επικρατεί μια περίεργη ηρεμία.. Και η γυναίκα στο πλοίο έχει μιαν ιδιαίτερη αταραξία αν σκεφτούμε ποια είναι αυτή  σε  σχέση  με τα γεγονότα. 

 

Πρόκειται για την Αρτεμισία, την βασίλισσα της Καρίας, σύμμαχο του Ξέρξη, που όταν αντιλήφθηκε την δυσάρεστη έκβαση της μάχης, βύθισε περσικό πλοίο και έτσι διέφυγε από τον κλοιό των ελλήνων. 

 

 Όπως πολύ σωστά παρατηρούν οι μελετητές του έργου, η παράσταση θα μπορούσε να  θεωρηθεί ως  μια θύελλα  που πέρασε και προκάλεσε καταστροφές!

Η λιθογραφική αναπαραγωγή στο έργο του Βολανάκη

Τα πλοία έχουν φανερές  ιστορικές ανακρίβειες.   

 

Τα   ιστία είναι  αναπτυταμένα,  που  μας  κάνει  να  σκεφτούμε    ότι  δεν  είχε  την  πληροφορία  πως κατά τη μάχη οι ιστοί αφαιρούνται από την βάση τους.  Μπορεί  όμως  να  μην  είναι  αυτή  η  εξήγηση  αλλά  να  παρουσιάστηκε  έτσι  επειδή   είναι έργο που εκτελέστηκε επακριβώς  επί παραγγελία του Ελληνικού Κράτους. Το έργο  αυτό  το παρουσίασε ο ίδιος στον βασιλιά της Ελλάδος και αμέσως το εκτέθηκε   σε επίσημους χώρους στην Αθήνα.   

 

 Γνώρισε ευρύτατη δημοσιότητα χάρη στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. Ακόμα, η Εταιρία των φιλότεχνων  εξέδωσε την δημοσιευμένη εδώ λιθογραφική αναπαραγωγή του πίνακα.

Η έξοδος του Άρεως (1894)   Κ.Βολανάκης

Εξαιρετική είναι  η σύνθεση του έργου του Βολανάκη «Η έξοδος του Άρεως».  Απεικονίζει τη στιγμή που το ελληνικό πλοίο διασπά  τον κλοιό του τουρκικού και αιγυπτιακού στόλου.  Επαναλαμβάνεται  το σχήμα που χρησιμοποίησε στον πίνακα της Λίσσας με αντίθετη τη διάταξη των αντιπάλων. Από ένα μικρούλι χάσμα στο κέντρο, μέσα στα σύννεφα, ξεπροβάλλει ο  «Άρης». 

 

Εδώ  όμως η παράσταση διακρίνεται από αγωνία και κίνηση. Το κέντρο της προσοχής είναι η προσπάθεια του πάρωνος να διαφύγει του κλοιού  από τα βαριά σώματα των αντίπαλων καραβιών με τις μεγάλες απειλητικές επιφάνειες των ιστίων όπου ο Βολανάκης παίζει με το φως και την σκιά που εναλλάσσονται  γρήγορα και έτσι επιτείνεται ακόμα περισσότερο  η αγωνία. Η διαφυγή όμως του πάρωνος προσφέρει την πολυπόθητη ανακούφιση! 

 

Ο πίνακας βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη και χαρακτηρίζεται ως ο αρτιότερος.

"Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου"  Κ. Βολανάκη

Η  «Ναυμαχία του Ναυαρίνου» του Βολανάκη (Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος) είναι ακριβές αντίγραφο του γάλλου ζωγράφου, πρώην ναυτικού Ambroise Louis Garneray. Από τον γάλλο χαράκτη Jane Pierre Marie Jazet  το έργο του ομοεθνή του έλαβε ευρύτερη  διάδοση ως χαλκογραφία. 

 

Ο Βολανάκης πιθανώς ήξερε και το δυο αυτά έργα.  Η ναυμαχία έγινε στις 20 Οκτωβρίου 1827 από τους ενωμένους στόλους  της Αγγλίας υπό τον Κόρδικτον , της Γαλλίας υπό τον κόμη de Rigny και της Ρωσίας υπό τον Lodewijk van Heiden που νίκησαν κατά κράτος  τον τουρκικό και αιγυπτιακό στόλο που είχε καταπλεύσει εκεί για να βοηθήσει τον Ιμπραήμ να καταπνίξει την επανάσταση. Αυτή η ναυμαχία ήταν κορυφαίο γεγονός για την ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία.  

 

 Όλα τα εργαστήρια των καλλιτεχνών της Ευρώπης είχαν ζωηρό ενδιαφέρον για να την απεικονίσουν! Ήταν η τελευταία σύγκρουση στην θάλασσα που μετείχαν ιστιοφόρα!

Απόβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο (1895), Κ. Βολανάκης

Να  πούμε και  για  το έργο του Βολανάκη «Η απόβαση του Καραϊσκάκη στο Φάληρο», που έγινε πολλά χρόνια μετά, το 1895. (Συλλογή Τράπεζα της Ελλάδος). 22 και 23 Απριλίου 1827. Οι έλληνες βρίσκονται στο Φαληρικό Δέλτα υπό τον Καραϊσκάκη με σκοπό να λύσουν την πολιορκία της Ακρόπολης και θα απελευθέρωνε τους έλληνες. 

 

Όμως ο Καραϊσκάκης σκοτώθηκε την προηγούμενη  σε μάχη στο Νέο Φάληρο. Η απώλεια του οδήγησε στην ήττα στη μάχη του Αναλάτου (24 Απριλίου). Το έργο του Βολανάκη αναπαριστά ένα τμήμα του φαληρικού όρμου. Η Ακρόπολη ίσα που φαίνεται στο βάθος αριστερά. Η ατμόσφαιρα διαχέεται  από  αμηχανία  και  ανησυχία  που φαίνεται κυρίως από τον τρόπο που οι πολεμιστές συζητάνε μεταξύ τους. 

 

Το έργο έκανε πολύ καλή εντύπωση στους φιλότεχνους τότε και στο πρόσφατο παρελθόν (Νοέμβριο του 2008) σημείωσε ιστορικό ρεκόρ για τιμή ελληνικού πίνακα σε δημοπρασία, πλησιάζοντας το ποσό των 2 εκατομμυρίων ευρώ!! Χρήματα που ποτέ δεν του δόθηκαν ούτε για το σύνολο του έργου του όσο ζούσε, για να μπορέσει να ζήσει την μεγάλη του οικογένεια.

 

"Χωριό σε Ολλανδική ακτή"  (1876)  Κ. Βολανάκης

"Έξω από το λιμάνι"  (1872) Κ. Βολανάκης

"ΕΛΛΙΜΕΝΙΣΜΕΝΟ ΑΤΜΟΠΛΟΙΟ"  ΒΟΛΑΝΑΚΗΣ

Ο Βολανάκης σε μιαν από τις επισκέψεις του στην Ελλάδα, παντρεύτηκε την Φανή Ιωάννου Χρηστίδου. Οι επιστολές του φίλου του Γύζη δείχνουν ότι ο γάμος έγινε πριν το 1876  και  κατόπιν επέστρεψαν  στο Μόναχο. Στην παραμονή τους εκεί απέκτησαν 3 παιδιά: Την Πολυξένη (πέθανε το 1942), τον Δημήτριο που θα πεθάνει μόλις 2 ετών  και τον Γεώργιο,  γιατρό  χειρούργο στον Πειραιά  (πέθανε το 1918).

Βάρκες και παιδιά στην παραλία (1866-75). Κ. Βολανάκης

Μετά την μεγάλη του επιτυχία στην Ναυμαχία της Λίσσας και τις τιμές του αυστριακού παλατιού, η φήμη του Βολανάκη σαν κορυφαίου θαλασσογράφου θα φθάσει και στην Ελλάδα.  

 

 Η ελληνική κυβέρνηση  του προτείνει να αναλάβει την έδρα στο Σχολείο των Τεχνών. Πριν πάρει την απόφαση να επιστρέψει στα πάτρια εδάφη οριστικά, θα ταξιδεύσει στην Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία (ίσως και σε άλλες χώρες της Ευρώπης) όπου και εργάστηκε. Μάλλον  επισκέφτηκε και την Ολλανδία. 

 

Η μεγάλη του ανάγκη ήταν να πλουτίσει το θεματογραφικό του υλικό αλλά κυρίως να αποδεσμευτεί από την ακαδημαϊκή παιδεία του όσο περισσότερο μπορούσε, να ευρύνει την έκφραση του εικαστικά, να έρθει σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα.  Τότε θα προκύψουν έργα του όπως «Βενετία», «Γυναίκες που πλένουν στο ποτάμι» και κυρίως το έργο του «Το τσίρκο»!

"Βενετία" Κ. Βολανάκης

"Γυναίκες που πλένουν στο ποτάμι" Κ. Βολανάκης

"Το τσίρκο"  Κ. Βολανάκης

«Το τσίρκο»  είναι έργο του μετά το «Ανθοπωλείο». Και τα δυο είναι εικόνες της κοσμικής γαλλικής ζωής των ημερών του.  Πολυάριθμοι οι άνθρωποι στους πίνακες όπως  στα τότε γαλλικά πρότυπα. Στο τσίρκο, ενώ στο πρώτο πλάνο το χρώμα είναι πυκνό και σε μεγάλες επιφάνειες,  καταλήγει στο βάθος να γίνεται κηλίδες. Φαίνεται ξεκάθαρα πως ο ζωγράφος μας αρχίζει  να  αποδέχεται τον ιμπρεσιονισμό!   

 

 Φαίνεται  να  έκανε προσχέδια εκ  του  φυσικού  στο τσίρκο  και μετά με την μνήμη του πρόσθεσε χρώμα κυρίως. 

 

Η σημαντική  διαφορά του με τους ιμπρεσιονιστές  είναι ότι χρησιμοποιεί στις σκιές αρκετό μαύρο χρώμα, αδιανόητο για την χρωματική παλέτα των ιμπρεσιονιστών!! (Αργότερα και ο Ιακωβίδης θα ελκυστεί από τον ιμπρεσιονισμό και θα ζωγραφίσει κάπως πιο ελεύθερα, χωρίς όμως να απαγκιστρωθεί από τη σχολή του Μονάχου). Εδώ αξίζει να σημειώσουμε πως η ανανέωση της τέχνης θα ξεκινήσει από την τοπιογραφία,  αφού  άφησε  πίσω  της το ιστορικό περιεχόμενο  και  έδωσε   άμεση προσοχή στις καθ’ εαυτό ζωγραφικές αξίες. 

 

Η  έκφραση γίνεται  υποκειμενική    και  ο καλλιτέχνης αποδίδει στα τοπία το συναίσθημα που τον διεγείρει. Ας  δούμε το Τσίρκο του Βολανάκη με αυτή την  ματιά. Έργο χωρίς  περιγράμματα. Αντιακαδημαϊκό. Τα  αντικείμενα  είναι το πρόσχημα (ιμπρεσιονισμός) ενώ το ενδιαφέρον υπάρχει στο χρώμα και τη σχέση του με το φως.

 

Είναι αξιοθαύμαστο  το ότι ο Βολανάκης,  ενώ  προέρχεται από περιβάλλον ξένο προς τις πνευματικές ζυμώσεις της Δύσης,  μπαίνει   στην πρώτη γραμμή των νέων αναζητήσεων και τάσεων, περισσότερο από τους άλλους σπουδαίους Έλληνες ζωγράφους του Μονάχου!

Βολανάκης

Βολανάκης 

φώτο Κωνσταντίνος Βολανάης

Ο Βολανάκης   στο κορύφωμα της καριέρας του, έστελνε έργα του στην Ελλάδα και το κοινό και ο τύπος τα   υποδεχόταν  με ενθουσιασμό. 

 

Το 1883, παίρνει την απόφαση   και   επιστρέψει στην Ελλάδα. Όλοι αναρωτιούνται γιατί,  αφού  στην τότε  Ελλάδα δεν θα είχε καμιά δυνατότητα προόδου, τουλάχιστον όχι αντίστοιχη του Μονάχου. Ο φίλος του Γύζης τον προειδοποιεί γράφοντας του ότι στην Ελλάδα «.. οι πίνακες ζωγραφικής πωλούνται εις τον Τιτάνειον κήπον» (στην ανατολική προβλήτα στο λιμάνι του Πειραιά). 

 

 

 

 

Ο λόγος επιστροφής του κατά τον γιό του Μιλτιάδη  είναι διότι η μητέρα του υπέφερε στην υγεία της από  το κλίμα του Μονάχου.  Όπως  φαίνεται  ο Βολανάκης πρωταρχικό  του  μέλημα  είχε  την  οικογένεια  και  μετά  η  τέχνη.   Εκείνη την περίοδο του πρότειναν να γίνει καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών.

Ο Πειραιάς το 1890 ήταν ένα μικρό χωριό. Ο Βολανάκης εγκαταστάθηκε εκεί το 1883

Αναχώρηση από τον Πειραιά (1889) Βολανάκης

Στην Ελλάδα πια, εγκαθίσταται στο λιμάνι του Πειραιά, κοντά στην θάλασσα που λάτρευε. 

 

Αναλαμβάνει τη θέση του καθηγητή στην έδρα της «Στοιχειώδους γραφής» με αρχικά 200 δρχ μισθό και έπειτα 250 δρχ στην έδρα της «Αγαλματογραφίας» (δηλ. αντιγραφή γύψινων  εκμαγείων) εώς το 1903 όπου θα παραιτηθεί για λόγους υγείας (επιδείνωση της κήλης του).  Πουλούσε και πίνακες του, κυρίως σε ναυτικούς οίκους και ιδιώτες.  

 

 Στον Πειραιά  θα γεννηθούν και τα υπόλοιπα  παιδιά του  Άγγελος (πέθανε το 1924), η  Μαίρη, ο  Μιλτιάδης   που  έγινε δικηγόρος, και  ο  Σπυρίδων   που  πέθανε ενός έτους. 

 

Το 1893 δημιούργησε μια δική  του  σχολή ζωγραφικής που ονόμασε «Καλλιτεχνικόν κέντρον» όπου  δίδασκε. 

 

 Η οικογένεια του όμως ήταν ιδιαίτερα μεγάλη  με αποτέλεσμα να κάνει την οικονομική του κατάσταση οικτρή.  Από  ανέχεια   θα αναγκαστεί να δουλέψει   με ημερομίσθιο σε ένα κορνιζά ονόματι  Γλύτσο.  

"Το λιμάνι του Πειραιά"  Κ. Βολανάκης

Δύο ψαράδικα (1890)  Κ. Βολανάκης

 Βολανάκης   "Το αρμένισμα"

"Ρίχνοντας τα δίχτυα"  Κ. Βολανάκης

"Μαζεύοντας τα δίχτυα" (1871)  Κ. Βολανάκης

Θαλασσογραφία (1885-90)  Κ. Βολανάκης

"Πριν τη καταιγίδα" (1883-85)  Κ. Βολανάκης

Κ. Βολανάκης

Τα έργα του στα τελευταία χρόνια της ζωής του ανακυκλώνουν τις κατακτήσεις του. Η τέχνη του γίνεται βιοποριστική αγγαρεία. Η ταχύτητα στην εκτέλεση των έργων του προφανής. 

 

Γίνεται απρόσεκτος στα χρώματα που χρησιμοποιεί, όπως και στη δομή των έργων του. Δεν είναι πια ο παλιός Βολανάκης που ζωγράφιζε με λυρικό πνεύμα, ποιητικό και ρεμβώδες.  

 

 Ο φόβος του Γύζη για την πώληση των έργων του Βολανάκη  στον Τιτάνειο κήπο επαληθεύτηκε. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και εις γνώση του Βολανάκη κυκλοφορούσαν πλαστά έργα. Ο ίδιος κρατούσε παθητική στάση γι’ αυτό, αφού υπόγραφε  τα χαμηλής ποιότητας έργα των αντιγραφέων του  για  να  κερδίζει    τα ελάχιστα για την επιβίωση της οικογένειας του.  

 

 

 

 Μια σημείωση: Ποτέ δεν υπέγραφε με μαύρο χρώμα κανέναν πίνακα. Με τα χρόνια, το  καθημερινό  άγχος  έγινε  μόνιμο.   Έχασε  την χαρά της   ψυχής   που  του   έδινε   η  κάποια  μικρή  βιοποριστική  ευκολία    που  είχαν  τα  νεανικά  του  χρόνια.   Αποστρέφεται το κοινωνείν και σιωπά.   

 

Στην Ελλάδα είχε πλούσιο θεματικό υλικό μα δεν είχε  επαφή με τις νέες καλλιτεχνικές ζυμώσεις στην Ευρώπη. 

Παρόλες όμως τις τραγικές συνθήκες, υπήρξαν και κορυφαία έργα εκείνη την περίοδο όπως «Η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου» που ήταν θέμα επικαιρότητας, όπως κα τα έργα του «Η άφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας», «Τα εγκαίνια της διώρυγας», «Το πανηγύρι της Τήνου».

"Η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου" Κ. Βολανάκης

"Εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου"  (1893)  Κ. Βολανάκης

"Η Αυτοκράτειρα Αουγκούστα (Αυγούστια) στο Φαληρικό κόλπο" (1897)  Κ. Βολανάκης

"Η άφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας στο Φάληρο"  Κ. Βολανάκης

'"Αργώ"  Κ. Βολανάκης

Τα βραβεία δεν τον συγκινούσαν  και  δεν επεδίωκε την κοινωνική προβολή του. Το  1889 τιμήθηκε με τον Αργυρούν Σταυρό των Ιπποτών. Με τον χρυσό βραβεύτηκε ο Γύζης.  

 

 Μοναχικός και κλεισμένος στον εαυτό του, πολύ δύσκολα έπαιρνε μέρος σε εκθέσεις. Το 1888 συμμετείχε στην έκθεση του «Παρνασσού», το 1903 στην έκθεση της Εταιρίας Φιλότεχνων και ενώσεως καλλιτεχνών και στις Διεθνείς εκθέσεις Αθηνών 1904, 1905 όπου και βραβεύτηκε ξανά με αργυρό βραβείο στην έκθεση του Μπορντώ. 

 

Διαβάζω πως κάποια στιγμή είχε την πρόθεση να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Δεν το έκανε. 

 

Αντιθέτως φαίνεται να παθαίνει κατάθλιψη από τα τεράστια βάρη της ζωής του και ο ήρεμος  χαρακτήρας του που τον δυσκόλευε να αποδώσει στις ηρωικές συνθέσεις  του την ηρωική έξαρση που αρμόζει,  μετατράπηκε σε έναν άνθρωπο που ζούσε συνεχώς στην παθητική αγωνία. Συνειδητοποιούσε ότι παρήκμαζε και καλλιτεχνικά. Έφθασε σε αδιέξοδο.

"Ηλιοβασίλεμα πάνω από τον κόλπο" Βολανάκης

Από το βιβλίο «Κ. Βολανάκης» του Μ. Βλάχου σελ. 41  διαβάζουμε: «Η ερμηνεία της παρακμής από την οικονομική ανέχεια, την αδιαφορία του περιβάλλοντος, την παθητικότητα και την αδυναμία του καλλιτέχνη στην πάλη της ζωής  είναι ερμηνεία  ορθή, όχι όμως η μόνη. 

 

Οι εργάτες της τέχνης είναι πολύ γνωστό αυτό, σπάνια γνωρίζουν την άνεση και τον πλούτο, αλλά δεν είναι λίγοι εκείνοι που το οποιοδήποτε προσωπικό δράμα κατόρθωσαν να το μετουσιώσουν σε έργο τέχνης, ίσως επειδή η τέχνη ήταν αρκετή για να σμικρύνει όλα τα άλλα προβλήματα, ίσως επειδή είχαν την δύναμη να αγνοούν την καθημερινή πρακτική αναγκαιότητα. 

 

Ο Βολανάκης δεν ανήκει σε αυτούς. Αν και έζησε σχεδόν απομονωμένος, δεν είχε καμιάν σχέση με τον «αναχωρητή» καλλιτέχνη που θυσιάζει τα πάντα στην εργασία του. 

 

Παρέμεινε πάντοτε πολύ ευαίσθητος σε όλες τις άλλες υποχρεώσεις του. Και ακόμα τούτο: Αν η τέχνη της τελευταίας περιόδου φέρεται προς την παρακμή και την αποσύνθεση, είναι επειδή οι πηγές που την έτρεφαν έχουν πια εξαντληθεί. Πιθανότατα, κάτω από άλλες συνθήκες, η εργασία του να εξακολουθούσε να είναι επιμελημένη και οι πίνακες του αξιόλογοι, νομίζουμε όμως ότι έτσι ή αλλιώς δεν θα ήταν τίποτε άλλο από μια ικανοποιητική επανάληψη».

 

Λίγο καιρό μετά, κάνει απόπειρα αυτοκτονίας στο εργαστήριο του «ανάψας άνθρακας εν απουσία της οικογενείας του ευρισκομένης εν Λουτρακίω». Ο Βολανάκης λιποθύμησε και τον σώζει ο φίλος του Τσέλιος που περνούσε τυχαία από εκεί, έχοντας υπόψη του την μόνιμη εικόνα του Βολανάκη που «κατείχετο υπο μελαγχολίας». Ανοίγει την πόρτα και μπήκε καθαρός αέρας. 

 

Φώναξε γιατρό για τις πρώτες βοήθειες. Το  νέο που διαδόθηκε συγκίνησε όλους τους Πειραιώτες που τον εκτιμούσαν. Ο λόγος που αποφάσισε να αυτοκτονήσει ήταν «χρηματικαί δυσχέρειε». Του ήρθε και διαταγή εξώσεως. 

 

Είχε απλήρωτα πολλά νοίκια. Όταν τον ρωτούσαν για το γεγονός έλεγε «Είμαι δυστυχής, διότι εγεννήθην καλλιτέχνης και η τύχη  μου τέτοιο τέλος θα έχει».  Έχει  δίκιο!  Δεν  γίνεται  να  είναι  κανείς  αληθινός  καλλιτέχνης  και  άνθρωπος  χωρίς  ένα  βαρύ  τίμημα. 

Πλοία 1886, Κ. Βολανάκης

Κ. Βολανάκης  "Συλλέγοντας  τα  δίχτυα"

φώτο Κωνσταντίνος Βολανάκης

Τον  περιγράφουν,  μάλλον  ψηλό,  με  ήρεμο και ευχάριστο  πρόσωπο, φωτεινό και ενθαρρυντικό βλέμμα που αμέσως τον συμπαθούσες. 

 

Όσοι τον επισκέπτονταν τον εκτιμούσαν για την ευθυμία του και το πνεύμα του. «Προσηνής, ομιλητικός, μειδιών και ανεκδοτολόγων, χωρίς συναδελφικάς ραδιουργίας ή ιδιοτροπίας επιδεικτικάς, φιλήσυχος, έβλεπε από την εύθυμον όψιν την ζωήν, και  τη συνήντα ακάνθας πολλάκις αιχμηράς». Ήταν επίσης «αγαπητός είς τους μαθητάς του, ευφυολόγος, με  άρτια  ομιλία  και   πάντοτε με ανέκδοτα». Σε  αυτό  συνηγορεί  και ο Γύζης  που  έλεγε  πως   Βολανάκης έλεγε αστεία.

Οι σχολιαστές του υπογραμμίζουν την  αγαθότητα, την ευγένεια, την ηρεμία και την απλότητα του.  Στοιχεία που εμφανίζονται και στο έργο του.

φώτο Κωνσταντίνος Βολανάκης στον χώρο εργασίας του

Ο Ξενόπουλος έλεγε για τον Βολανάκη πως «Δεν ήτο από τους ευτυχείς εκείνους οι οποίοι ήξευρον  να επιβάλλουν το έργο των».  Και συνεχίζει λέγοντας πως ο κόσμος των θεωρούσε καλό ζωγράφο αλλά στο ευρύ κοινό, λίγοι ήξεραν το όνομα του. 

 

 Ο Παύλος Νιρβάνας, συγγραφέας, ποιητής αλλά και αρχίατρος στο Βασιλικό Ναυτικό από το 1890 εώς το 1922, έγραφε για τον Βολανάκη που είχαν φιλία πως «Και ήταν έτσι αδέξιος, ως ξένος μέσα εις ξένους, ανίκανος δια κάθε φροντίδα της ζωής, δια κάθε βήμα υπολογισμένον που φέρει προς μιαν επιτυχίαν, δια κάθε σοφήν πονηρίαν και κάθε περίτεχνον υπολογισμόν, δια κάθε εκμετάλλευσιν του εαυτού του και του ταλάντου. Ανίκανος  εις τας ακροβασίας της ζωής, είχε πάντα τας αδέξιους κινήσεις ενός χαμένου παιδιού που ζητεί με αγωνίαν τον δρόμο του». 

 

Για  εμένα,  αυτά είναι τα  στοιχεία του  αληθινού  καλλιτέχνη,  από  την  θετική  τους  όψη. 

Ο Βολανάκης πέθανε στις 29 Ιουνίου 1907. Στην κηδεία του «ήσαν πέντε άνθρωποι».

"Φρεγάτα στο φεγγαρόφωτο" Κ. Βολανάκης

"Ψαρόβαρκα σε ταραγμένα νερά" Κ. Βολανάκης

Το θαλασσογραφικό του έργο χωρίζεται σε περιεχόμενο:

Σκάφη: Οι βάρκες και τα καΐκια του έχουν λυρισμό και ποιητικότητα και  ελκύουν το βλέμμα. 

 

Οι ψαρόβαρκες του  δίνουν  την αίσθηση πως αποδίδονται σαν να έγραφε για αυτές ο Παπαδιαμάντης! Τα καράβια έχουν περισσότερο ρεαλιστική πραγμάτευση με  παλμό και ζωή, γίνονται μορφές, γίνονται πορτρέτα! Από την ολλανδική σχολή επέδρασαν κυρίως τα πανιά των καραβιών και η απόδοση του ορίζοντα (βλέπε Claude Lorrain που με την τονικότητα των χρωμάτων του οι λιμενογραφίες του είχαν κάτι το ονειρικό).  

 

 Ο Louis de Veyran στο βιβλίο του το 1901 έγραφε πως «Το καράβι είναι η ψυχή της θαλασσογραφίας, επειδή παρουσιάζει το έργο του ανθρώπου να εμπαίζει τα στοιχεία της φύσης και  μάχεται εναντίον τους».

Λιμάνια: Τα περισσότερα έργα του είναι από το λιμάνι του Πειραιά. Όλα μας γεμίζουν νοσταλγία.

Ναυμαχίες: Πολεμικές σκηνές που αναλύσαμε  πώς τις πραγματευόταν.  

 

"Ψαρόβαρκα" Κ. Βολανάκης

Ο Ελύτης στον Μικρό Ναυτίλο γράφει πως «Πουθενά δεν ένιωσα τη ζωή μου τόσο δικαιωμένη όσο πάνω στη γέφυρα ενός πλοίου… ένας πλήρης, αυτάρκης και συγκρατημένος κόσμος που μου ανταποκρίνεται και του ανταποκρίνομαι και εισχωρούμε μαζί σαν ένα σώμα στον κίνδυνο και το θαύμα».

"Εμπορικά πλοία στο λιμάνι του Πειραιά"
Ανδρέας Κρυστάλλης

Κάποιοι από τους αξιόλογους μαθητές του Βολανάκη ήταν ο ευαίσθητος απο τις κακουχίες  Ανδρέας Κρυστάλλης (ξεριζωμένος Έλληνας της Μ.Ασίας  που στον Πειραιά υπηρέτησε στο Πολεμικό Ναυτικό και παραιτήθηκε για να γίνει ζωγράφος) που πρόβαλε την πρύμη στα δικά του καράβια όπως ο δάσκαλος του και έδινε και αυτός έμφαση στον όγκο και το ύψος. 

 

Ήταν ο Κωνσταντίνος Ρωμανίδης που η θεματολογία του  έμοιαζε   με  του δασκάλου του (τοπία, λιμάνια, ναυμαχίες αλλά και θάλασσα μόνη της- Ο Βολανάκης ποτέ δεν ζωγράφισε μόνη της την θάλασσα!).  

 

 Άλλοι  μαθητές  του  ήταν ο Πέτρος Παχατουρίδης, ο Στέλιος Μηλιάδης, ο εξαιρετικός Βασίλειος Χατζής που συνέλαβε περισσότερο στο πνεύμα και στις εκφάνσεις του δασκάλου του (ήταν μαθητής και του Λύτρα), ο  Νικόλαος Οθωναίος  που είχε επηρεαστεί από τις νυχτερινές σκηνές του Βολανάκη (ήταν και αυτός μαθητής και του Λύτρα) και τελευταίος ο Ιωάννης Κούτσης που γνώρισε τον Βολανάκη σε ώριμη ηλικία. 

 

Ο Κούτσης όταν παραιτήθηκε από την εφοπλιστική εταιρία που είχε με τους αδελφούς του, κυρίως ζωγράφιζε. Με τον Βολανάκη έκαναν πολύ καλή παρέα. Μιλούσαν σε περιπάτους τους και ζωγράφιζαν ακόμα και στον ίδιο πίνακα. Για τον Κούτση, η τέχνη ήταν καταφύγιο από τις μέριμνες που είχε και είχε ευρεία θεματολογία.  Έργα του  «Εκκλησιά στις Σπέτσες», «Αρχοντικό στις Σπέτσες» κτλ. 

 

"Πλεούμενα την αυγή"  Ιωάννης Κούτσης

"Το καΐκι"  Κωνσταντίνος Ρωμανίδης

"Το πολεμικό Αβέρωφ"  Βασίλειος Χατζής

"Ιστιοφόρο"  Νικόλαος Οθωναίος

Τελειώνοντας  την    μελέτη  της  βιογραφίας  του  που  με  ταξίδεψε  στο  θαύμα  του  κόσμου  τούτου, αυτήν  την  φορά  ο  καλλιτέχνης  Βολανάκης νιώθω  να  με  αποχαιρετά    με  το  στόμα   του   Τάσου  Λειβαδίτη:    

«Ακόμη και αν σου πουν πως πέθανα, καρτέρα με »

Μένω  πραγματικά  συγκινημένη  στο  πέρασμα  σου,  αληθινέ  μου  άνθρωπε  και   καλλιτέχνη Βολανάκη  και  σε  κλείνω  στην  καρδιά  μου. 

Δείγμα από τις  πηγές   αυτής   της  μελέτης:

«Βολανάκης», εκδόσεις Αδάμ από Στέλιο Λυδάκη,   «Κωνσταντίνος Βολανάκης» του Μανώλη Βλάχου, όπως και την μοναδική  διδακτορική διατριβή του ιδίου για τον Βολανάκη. Η μελέτη, η έρευνα γενικότερα του Μανόλη Βλάχου είναι ιδιαίτερα αξιόλογη.   Νικόλαος Γύζης «Επιστολαί» Αθήνα 1953,  «Απόπειρα αυτοκτονίας καλλιτέχνου» Εφημερίς, 11 Αυγούστου 1891, Γρηγόριος Ξενόπουλος «Ο Βολανάκης» Εφημερίδα Νέον Άστυ, 6 Ιουλίου 1907,  Παύλος Νιρβάνας «Κ. Βολανάκης 1837-1907» περ. Παναθήναια 15-31 Ιουλίου 1907 σελ. 195,  «Ο πατέρας μου» Μ. Βολανάκης Αθήναι 1963 …..
Πολλά έργα του Βολανάκη υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη μας που αξίζει να επισκεπτόμαστε.

Η βιογραφία είναι μελέτη από την  ΜΑΡΙΑ ΟΥΖΟΥΝΟΓΛΟΥ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

και αυτή την φορά αφιερώνεται  με πολύ αγάπη  στο Πολεμικό μας Ναυτικό και κατ΄επέκταση και στο Εμπορικό. 

ΠΗΓΗ. texni-zoi