Μαρκ Φερό – Η ευθύνη της “ελεύθερης πληροφόρησης”

«Τα μέσα ενημέρωσης δέχονται τεράστιες πιέσεις με αποτέλεσμα πάρα πολύ συχνά να παρέχουν δημοσιότητα σε πηγές που βρίσκονται κοντά στα κέντρα εξουσίας. Υποκύπτουν εύκολα είτε στην ψυχική διέγερση, είτε στην προώθηση του πολέμου, είτε στην επαγγελματική κυβερνητική προπαγάνδα. 

Η εξαιρετική χορογραφία, τα τέλεια σενάρια, η αναπόφευκτη μορφοποίηση των πληροφοριών σε αυτή την εποχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν έχουν αφήσει πολλά περιθώρια για ειλικρινή και αυθεντικό λόγο».

 Αυτή ήταν η παρατήρηση μιας μεγάλης πολεμικής ανταποκρίτριας, της Αν Νιβά, για το επάγγελμά της και τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης στην τύφλωση της Ιστορίας.

Χρειάζεται να θυμηθούμε μερικές από τις υπερβολές της ενημέρωσης των προηγούμενων δεκαετιών;

    Το 2003, τα ΜΜΕ έκαναν λόγο για όπλα μαζικής καταστροφής που διέθετε το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν.

    Το 2001, η χρεοκοπία της πληροφόρησης των ΗΠΑ τις παραμονές της 11ης Σεπτεμβρίου είχε καταλήξει σε μείωση του αριθμού των ειδησεογραφικών καναλιών του ABC από 17 σε 7 στο εξωτερικό.

    Το 1991, κατά τον πρώτο πόλεμο στο Ιράκ, 1.000 δημοσιογράφοι προσγειώθηκαν στο Ριάντ, συμπεριλαμβανομένων 35 Γάλλων, αλλά χωρίς να ξέρουν ακριβώς τι συνέβαινε.

    To 1989, στην Τιμισοάρα της Ρουμανίας, τα ΜΜΕ υπερεκτίμησαν τερατωδώς τον αριθμό των θυμάτων της «Σεκιουριτάτε».

    Στις 18 Απριλίου 1956 στην Αλγερία, οι εθνικιστές ηγέτες Μοχάμεντ Χιντέρ (FLN) και Αχμέντ Γκούντα (πρώην βουλευτής Αλγεριού) υποστήριζαν ότι οι πράξεις των Γάλλων ήταν «πραγματική γενοκτονία» και ότι «η καταστολή έχει σκοτώσει τουλάχιστον 100.000 αμάχους».

    Παλιότερα ακόμη, στις 23 Αυγούστου 1914, ο γαλλικός τύπος διακήρυσσε, «Καταλαμβάνουμε τη Μιλούζ», και δύο ημέρες αργότερα, πιο μεγαλόφωνα: «Ο στρατός μας αποσύρθηκε από τον [ποταμό] Σομ προς τα Βόσγια».

Οι πλάνες αυτού του είδους δεν ανήκουν στο παρελθόν:

στις 21 Φεβρουάριου 2011, το Αλ Τζαζίρα ανακοίνωνε ότι σύμφωνα με πληροφορίες του CIRET (Διεθνούς Κέντρου Έρευνας και Μελέτης της Τρομοκρατίας), που βρίσκεται στο πεδίο, «πολεμικά αεροσκάφη και ελικόπτερα βομβάρδισαν αντικυβερνητικούς διαδηλωτές στην Τρίπολη». 

Η πληροφορία προκάλεσε διαμάχη στον ΟΗΕ και κατέληξε στην εφαρμογή της απόφασης του 1973 που επιτρέπει στρατιωτική επέμβαση των διεθνών δυνάμεων στη χώρα.

Οι ειδήσεις, αληθινές και ψεύτικες, προέρχονται από το κράτος, από ένα κόμμα, από τη στρατιωτική ή την πολιτική λογοκρισία, από τις δυνάμεις της αγοράς…

Πώς να μην τυφλωθεί κανείς; 

Αν και η πληροφόρηση πέφτει συχνά θύμα της λογοκρισίας, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχτούμε τα ψέματα. Το δικαίωμα στην ενημέρωση και η υπεράσπισή του είναι καθήκον του πολίτη ο οποίος οφείλει να αναρωτιέται γύρω από τον τρόπο της ενημέρωσής του.

Εστίες γνώσης και πληροφορίας

Η πρώτη εστία είναι, φυσικά, η παιδεία. Αν και είναι οργανωμένη σε μαθήματα, αυτά σπάνια επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ο γραπτός τύπος είναι ένας δεύτερος πόλος. Ωστόσο, είναι δύσκολο να αναλύσουμε την προέλευση του παρόντος με τη βοήθεια του τύπου, παρά μόνο μέσα από συγκεκριμένες και λιγοστές έρευνες: συχνά στις σελίδες της «Ιστορίας» σχολιάζονται επέτειοι και εκδόσεις βιβλίων, χωρίς να εφαρμόζεται καμιά πολιτική της σύνταξης. 

Ταυτόχρονα, οι γονείς και η διοίκηση της εκπαίδευσης βάζουν τα δυνατά τους ώστε να μην γίνεται κανένας υπαινιγμός γύρω από τον σημερινό κόσμο. 

Οι εκπαιδευτικοί και οι δημοσιογράφοι βρίσκονται υπό επιτήρηση όταν πρόκειται για την Ιστορία.

Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο είναι ο τρίτος πόλος της πληροφόρησης. Η τηλεόραση διαχειρίζεται τα προγράμματά της χωρίζοντάς τα σε είδη: μαγκαζίνο, δελτίο ειδήσεων, ντοκιμαντέρ, μυθοπλασία. 

Η στεγανοποίηση είναι ερμητική και μη επεκτάσιμη, σε αντίθεση με τις σελίδες ενός βιβλίου ή μιας εφημερίδας. Κάθε υπηρεσία διαφυλάσσει ζηλότυπα τα κουτιά της, ενώ ο διαχωρισμός σε είδη φαίνεται αναπόδραστος. 

Αυτό δεν εμποδίζει τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές να δανείζονται πληροφορίες και γνώμες από τον τύπο προκειμένου να τροφοδοτήσουν τις τηλεοπτικές συζητήσεις. Αλλά το δάνειο είναι μονόδρομος: ο τύπος συχνά αγνοεί την πληροφόρηση από τα οπτικοακουστικά μέσα. Έτσι κι αλλιώς τα ρεπορτάζ αφθονούν στις σύγχρονες κοινωνίες.

Η πιο πρόσφατη εστία πληροφοριών είναι, φυσικά, το διαδίκτυο. Ο Ντιντιέ Λομπάρ, διευθύνων σύμβουλος της France Telecom-Orange, έδωσε έναν συνοπτικό ορισμό:

    «Το τηλέφωνο είναι ένας προς έναν. Το ραδιόφωνο και η τηλεόραση είναι ένας προς πολλούς. Το διαδίκτυο είναι πολλοί σε πολλούς. Ο χρήστης περνάει από την κατάσταση του ψυχρού άκρου, του παθητικού δέκτη, σε ένα δίκτυο φρενιτιώδους ενεργού κατάστασης και στη συνέχεια σε μια υπέρθεση των δικτύων που συνδέονται αλυσιδωτά».

Το διαδίκτυο αποτελεί επίσης ένα αχούρι όπου μπορεί κανείς να βρει τα πάντα και μερικές φορές τίποτα.

Και πάλι, προσοχή στην τύφλωση. Πριν από μερικά χρόνια, στο διαδίκτυο με περιέγραφαν ως ιστορικό, ασφαλώς, αλλά και ως συνταγματάρχη του Κόκκινου Στρατού, μολονότι, στον πόλεμο ήμουν πεζικάριος του ορεινού στρατού…

Γενικότερα, είναι σπάνιο να κεφαλαιοποιούνται οι πληροφορίες και οι γνώσεις που προέρχονται από διαφορετικούς πόλους. 

Στον τύπο, η εβδομαδιαία Courrier international προσπαθεί να παίζει τον ρόλο ενός καθρέφτη με πολλές πτυχές. Στην τηλεόραση, από τη στιγμή που ο Ελκαμπάς είχε εγκαινιάσει συζητήσεις στις οποίες ακουγόταν ένας και μοναδικός λόγος. Τα τελευταία χρόνια, ο Ιβ Καλβί, στο καθημερινό πρόγραμμα C dans I’air στο κανάλι France 5, έκανε τρεις καινοτομίες.

Κατ’ αρχάς, εξασφάλισε τη μετάφραση σε συνηθισμένα γαλλικά μιας γλώσσας που συχνά ακούγεται αποκρυφιστική. Στη συνέχεια, καλούσε ομιλητές που δεν ανήκαν όλοι στο ίδιο σεράι και δεν έλεγαν τα ίδια. Τέλος, απαντούσε σε ερωτήσεις των θεατών. 

Τέτοιες πρωτοβουλίες είναι ευπρόσδεκτες και πρέπει να ενθαρρυνθούν.

*  Μαρκ Φερό

ΠΗΓΗ. antikleidi.com