Σχολικός εκφοβισμός (bullying) ....

Σχολικός εκφοβισμός - Ορισμός

Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος “bullying”. 

Ενώ σαν φαινόμενο επισημαίνεται και καταγράφεται τη δεκαετία του 1970, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμφανίζεται και τότε. 
Εξάλλου αποτελεί μια ακόμη έκφραση της βίαιης συμπεριφοράς η οποία υπάρχει με τη γέννηση του ανθρώπου. 

Στο φαινόμενο του bullying εμπλέκονται πολλά μέρη

• Το παιδί που δέχεται βία
• Το παιδί ή ομάδα παιδιών που ασκεί βία
• Τα παιδιά θεατές
• Οι εκπαιδευτικοί
• Οι γονείς

Στην ουσία αναφέρεται στην βία μεταξύ παιδιών. Στην ιστορία του Όλιβερ Τουίστ - που διαδραματίζεται τον 19ο αιώνα - υπάρχουν πολλά στοιχεία βίας μεταξύ παιδιών τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα. 

Τα μυθιστορήματα για το Αγγλοσαξωνικό εκπαιδευτικό σύστημα όπου ο εκφοβισμός των μεγαλύτερων είναι αποδεκτό καθεστώς
Σύμφωνα με τον Olweus σχολική βία και σχολικός εκφοβισμός παρατηρείται όταν ένα παιδί «εκτίθεται, κατ’ επανάληψη και σε διάρκεια χρόνου, σε αρνητικές πράξεις από ένα ή περισσότερα άτομα.»

Ο όρος «αρνητική πράξη» αναφέρεται στην πράξη εκείνη με την οποία «ένα άτομο προκαλεί εσκεμμένη βλάβη ή συναισθηματική δυσκολία σε άλλο άτομο, μέσω σωματικής επαφής, λεκτικώς ή με άλλους τρόπους.»

Μια σημαντική παράμετρος που τίθεται είναι η έννοια της επανάληψης. Το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. 

Δεν είναι ένας απλός τυχαίος καβγάς μεταξύ δυο παιδιών στη σχολική αυλή. Επίσης περιλαμβάνει ανισορροπία δύναμης ή εξουσίας μεταξύ του παιδιού που εκφοβίζει και του παιδιού που εκφοβίζεται

Το αποτέλεσμα αυτής της πράξης είναι η δεύτερη σημαντική παράμετρος. Οι πράξεις σχολικού εκφοβισμού έχουν αποτέλεσμα ή θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα σωματική βλάβη ή συναισθηματικές δυσκολίες (δυσκολίες συμπεριφοράς) πάνω στο παιδί.

Η τελευταία παράμετρος έχει να κάνει με τις μορφές του σχολικού εκφοβισμού ο οποίος μπορεί να είναι σωματικός, λεκτικός ή με οποιαδήποτε άλλη μορφή.

Γενικά το Bullying μπορεί να περιλαμβάνει

• Άσκηση φυσικής βίας, χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα, 

• Εσκεμμένο ή συχνό αποκλεισμό μαθητών από κοινωνικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή αποκλεισμό 

• Σεξουαλική παρενόχληση

• Χρησιμοποίηση υβριστικών ή περιπαικτικών εκφράσεων, πειράγματα, παρατσούκλια, κοροϊδία

• Απειλές και εκβιασμό 

• Υβριστικές ή περιπαικτικές εκφράσεις για τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την ταυτότητα αναπηρίας, τη σεξουαλική ταυτότητα του θύματος 

• Κλοπές ή και Ζημιές στα προσωπικά αντικείμενα του θύματος 

• Επιδιωκόμενη απομάκρυνση των φίλων 

• Διάδοση κακοηθών και ψευδών φημών 

• Ηλεκτρονικό bullying cyber bullying (Το cyberbullying περιγράφεται ως "η επαναλαμβανόμενη και εκ προθέσεων βλάβη που προκαλείται διαμέσου της χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, κινητών τηλεφώνων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευών" Το Cyberbulling εμφανίζεται συχνότερα σε ιστότοπους όπου συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός εφήβων) 

Bullying ή πείραγμα 

O Olweus τονίζει τη διαφορά του bullying με το «πείραγμα» στα πλαίσια του παιχνιδιού. 

Το «πείραγμα» αυτό συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. 

Αντίθετα το bullying εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις. 

Η χαρακτηριστική ανισορροπία δύναμης διατυπώνει ο olweus στον ορισμό του μπορεί να αναφέρεται στα ατομικά ή κοινωνικά χαρακτηριστικά του δράστη και του θύματος. 

Το «πείραγμα» μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από αστείο και δεν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδιού

 

Σχολικός εκφοβισμός και ψυχολογικοποίηση 

Τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα την τελευταία τριετία, ο εκπαιδευτικός κόσμος - και όχι μόνον αυτός - κατακλύζεται από σωρεία πληροφοριών σχετικά με ένα νέο για τη χώρα φαινόμενο που τείνει να πάρει τα χαρακτηριστικά «πανδημίας». 

Πρόκειται για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού/ ενδοσχολικής βίας. 

Ολοένα περισσότερα προγράμματα πρόληψης ή και αντιμετώπισης κρουσμάτων, που εντάσσονται στο πλαίσιο του παραπάνω φαινομένου, προσφέρονται στο χώρο της εκπαίδευσης. 

Προσφάτως δε, πληροφορηθήκαμε τη λειτουργία ακόμη και Παρατηρητηρίου για την πρόληψη της σχολικής βίας και του εκφοβισμού στο υπουργείο Παιδείας, ενώ αποφασίστηκε και η θέσπιση του μέτρου του «εκπαιδευτικού - υπεύθυνου της σχολικής βίας και του εκφοβισμού» στο πλαίσιο της αντιμετώπισης ανάλογων περιστατικών σε κάθε επιμέρους σχολική μονάδα.

 Επιπλέον, η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας, σε μια προσπάθεια ανάδειξης της σοβαρότητας της κατάστασης, όσον αφορά στο συγκεκριμένο θέμα, συνιστά συνεργασία των φορέων της εκπαίδευσης με εκείνους του χώρου της ψυχικής Υγείας, καθώς και με τις εισαγγελικές και αστυνομικές αρχές.

Στη βάση των νέων αυτών εξελίξεων, λοιπόν, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τη διατύπωση σημαντικών, κατά την άποψή μας, προβληματισμών. 

Κατ' αρχήν, θεωρούμε απαραίτητη τη διάθεση επαρκών στατιστικών δεδομένων που να προκύπτουν από όλο και πιο πολλές σοβαρές και μεγάλης κλίμακας έρευνες -διενεργημένες οπωσδήποτε από τον κατεξοχήν ερευνητικό φορέα στη χώρα μας, το ελληνικό δημόσιο Πανεπιστήμιο- σχετικά με την πραγματική έκταση και τις διαστάσεις του φαινομένου στην επικράτεια. 

Η απουσία ανάλογου επιστημονικού κύρους ερευνών αφαιρεί προφανώς τη δέουσα σοβαρότητα από τη συζήτηση, ενώ ενισχύει τις όποιες υπόνοιες περί ευκαιριακού πλουτισμού διαφόρων μεσαζόντων και φορέων που στήνονται και ξεστήνονται σε μια νύκτα μόνο, ευθύς μόλις αποδειχτεί κεκορεσμένο το νέο πεδίο απόσπασης κερδών. 

Ενισχύει ακόμη και υπόνοιες περί δικαιολόγησης απόσπασης κονδυλίων για την εκπόνηση προγραμμάτων, στο πλαίσιο πάντα του θεαθήναι και της κοινής επίδειξης σχολικών μονάδων και μεμονωμένων εκπαιδευτικών ή ακόμη και του «βολέματος» εκπαιδευτικών σε νεοσύστατες σχετικές με το σχολικό εκφοβισμό θέσεις σε Διευθύνσεις Εκπαίδευσης ή σε Περιφέρειες, πολύ μακριά πάντως από τις αίθουσες διδασκαλίας όπου ορκίστηκαν να υπηρετούν.

Αναγκαία η αποσαφήνιση και ο ορισμός του φαινομένου

 

Ωστόσο, για την αξιοπιστία και την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων, είναι αναγκαία η σαφής διατύπωση λειτουργικού ορισμού του φαινομένου, ώστε να διευκρινισθούν τα όρια μεταξύ των απλών διαπληκτισμών, που τόσο συχνά συμβαίνουν ανάμεσα στα παιδιά αλλά και τους εφήβους, και εκείνων των περιστατικών που στοιχειοθετούν σοβαρές μορφές σχολικού εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας.

 

Τα πράγματα γίνονται πολυπλοκότερα, εξαιτίας της αναγκαιότητας στάθμισης των δάνειων ερευνητικών μεθοδολογιών στην ελληνική πολιτισμική και κοινωνική πραγματικότητα.

 

Σε δεύτερο χρόνο, οι έρευνες θα πρέπει να απαντούν στο θέμα της αντιμετώπισης του συγκεκριμένου φαινομένου, αποφεύγοντας οπωσδήποτε την πιθανότητα διολίσθησης σε προσφιλείς, τελευταία, πρακτικές ψυχολογικοποίησης και ψυχιατρικοποίησης κοινωνικών, κατά βάση, φαινομένων, οι οποίες οδηγούν στο εξής τριπλό αποτέλεσμα: 

Αφ' ενός στη δημιουργία ενός ολόκληρου επαγγελματικού κατεστημένου, μιας απόλυτα στεγανής επαγγελματικής συντεχνίας στο χώρο της ψυχικής υγείας, που δικαιολογεί την ύπαρξή της με το να υπηρετεί ευρύτερες πολιτικές κοινωνικού ελέγχου και καταστολής, να αβγαταίνει τα κέρδη των πολυεθνικών εταιρειών ψυχοφαρμάκων. 

Αφ' ετέρου την αποδυνάμωση των κοινωνικών φαινομένων μέσω της απόσπασής τους, με αυθαίρετο τρόπο, από το κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό τους πλαίσιο, την αποσιώπηση της ταξικής φύσης και ιστορικής τους διάστασης. 

Εν τέλει, τη μόνιμη άρνηση ή αποφυγή επίλυσής τους, ανάγοντας τις όποιες παρεμβάσεις σε ατομικό και ψυχολογικό επίπεδο (σε ό,τι συνίσταται δηλαδή η ψυχολογικοποίηση).

 

Συμπερασματικά, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η ενδοσχολική βία είναι πλέον μια συχνή πραγματικότητα στα περισσότερα σχολεία μας καθημερινά, τότε για να παρέμβουμε αποτελεσματικά, θα πρέπει να συμφωνήσουμε στα πραγματικά ποιοτικά της χαρακτηριστικά. 

Θα πρέπει να μη χάσουμε από το πεδίο ανάλυσής μας τον κοινωνικό της χαρακτήρα. 

Τότε και μόνον τότε, ίσως μπορέσουμε να αναζητήσουμε τα αληθινά αίτια δημιουργίας, διατήρησης και αναπαραγωγής της στις καταστατικές αρχές λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος, ενός συστήματος που εδραιώνεται στη βία και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. 

Ενός συστήματος που γεννά οικονομικές κρίσεις και ευθύνεται απόλυτα για τη γενικευμένη παθογένεια σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Ενός συστήματος που φροντίζει να αντανακλά τις αξίες του και σε επίπεδο σχολείου, όπου επίσης καλλιεργούνται οι αρχές του ατομικισμού, του προσωπικού κέρδους και της ιδιοτέλειας, όπου επίσης προάγεται ο άκρατος ανταγωνισμός και η ωφελιμιστική προοπτική, η τάση για κυριαρχία πάνω σε άλλους ανθρώπους.

 

Το σύστημα γεννά διάφορες μορφές βίας

 

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον εντατικοποιημένης μάθησης, εξετασιοκεντρικού χαρακτήρα και πολλών επιλεκτικών φίλτρων, όπου οι άνθρωποι από μικροί μαθαίνουν να ιεραρχούνται και να ιεραρχούν στη βάση αυθαίρετα συμφωνημένων κριτηρίων διάκρισης, εντελώς απόμακρων από τις προσωπικές τους ανάγκες και ενδιαφέροντα, ο ωφελιμισμός και το ατομικό συμφέρον επικρατούν των συναισθημάτων αλληλεγγύης και ανιδιοτέλειας και η βία αναδεικνύεται ως η απόλυτη ιδέα για την επιβίωση σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας. 

Μιας καθημερινότητας βέβαια, που εξίσου βίαια διαμορφώνεται από τις υπάρχουσες συνθήκες κρίσης μέσα στις ίδιες τις οικογένειες των παιδιών. 
Με άλλα λόγια, η βία του συστήματος περνά με οσμωτικές διαδικασίες σε όλα τα μέλη της κοινωνίας -μικρά και μεγάλα- και μολύνει τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

 

Ακόμη, οι γνωστές παθογένειες του πολιτικού συστήματος, που ξεβράζουν, τελευταία, μισάνθρωπα και αντικοινωνικά ακροδεξιά σχήματα, συντείνουν στον ολοσχερή εκμαυλισμό της συλλογικής συνείδησης και στην κατίσχυση διεστραμμένων πρακτικών διαπαιδαγώγησης μέρους της ελληνικής νεολαίας (βλ. τις εγκληματικού χαρακτήρα «σχολές διάπλασης των νέων» από τη νεοναζιστική Χρυσή Αυγή) που, βεβαίως, αν εδραιωθούν και επεκταθούν, προδιαγράφουν με μαθηματική ακρίβεια το στραγγαλισμό κάθε έννοιας ανθρωπισμού και δημοκρατίας, αλλά και τον κίνδυνο πολλαπλασιασμού κρουσμάτων σχολικού εκφοβισμού, που θα έχουν πλέον, φανερά και απροκάλυπτα, αποδέκτες παιδιά μεταναστών ή παιδιά με αναπηρίες ή παιδιά με οποιοδήποτε άλλο διακριτό γνώρισμα, που θα τα καθιστά εν δυνάμει στόχο σε αλλόκοτους νεοναζί συμμαθητές τους.

 

Οποιος, βέβαια, συνεχίζει να διατηρεί επιφυλάξεις για την κατίσχυση της βίας στο σκληρό πυρήνα της δομής του καπιταλιστικού συστήματος, δεν έχει παρά να ανατρέξει στις συνέπειές του, όπως συμπυκνωμένα τις υφιστάμεθα κατά την τρέχουσα οικονομική κρίση... 

Κι αν συνεχίζει να μην αντιλαμβάνεται τη βία ως πρωταρχικό χαρακτηριστικό, τότε προς βοήθεια προσφέρουμε κάποια αποσπάσματα από τον Δημήτρη Γληνό2. 

Το γεγονός ότι αναφέρονται σε μια άλλη περίοδο της ιστορίας μας -τη γερμανο-ιταλο-βουλγαρική κατοχή, 70 και πλέον χρόνια πριν- δημιουργεί προϋποθέσεις αποστασιοποίησης και ανάδειξης της συγκλονιστικής ομοιότητας των δύο εποχών τόσο σε επίπεδο γεγονότων όσο και βιαιότητας που υπέστη τότε και υφίσταται ο λαός μας σήμερα, μαζί με τα παιδιά του. 

Λέει λοιπόν ο Γληνός:

 

«(...) Και ο ελληνικός λαός τη γνώρισε, ή καλλίτερα την ξαναγνώρισε τη νέα τάξη των πραγμάτων, που είναι τόσο παλιά όσο και ο κόσμος, και λέγεται με την αληθινή της λέξη "σκλαβιά"

(...) Στη χώρα της ελιάς και του λαδιού πεθαίνουν οι άνθρωποι από πρηξίματα, γιατί δεν έχουν σταγόνα λάδι να προσθέσουνε στα νερόβραστα χόρτα τους 

(...) Ο εργάτης έχασε τη δουλειά του, βρέθηκε στο δρόμο απένταρος. Μα και όποιος είχε δουλειά, το μεροκάματό του έγινε μεμιάς μηδενικό των μηδενικών. 
Στην ίδια θέση βρέθηκαν όλοι οι μισθωτοί. Ο ιδιωτικός και ο δημόσιος υπάλληλος, ο τραγικός αυτός ακροβάτης ανάμεσα στην πείνα και στην κοινωνική αξιοπρέπεια, έχασε κάθε ισορροπία 

(...) Οι συνταξιούχοι πολιτικοί και στρατιωτικοί και τα θύματα των πολέμων έπαθαν χειρότερα. Οι μικροί και μεσαίοι εισοδηματίες και πολλοί, γλυκά αποκοιμισμένοι απάνω στο μαλακό προσκέφαλο της εξασφαλισμένης ζωής, ξύπνησαν τραγικά μπροστά στο τρομαχτικό φάσμα της πείνας. 

Και όλοι αυτοί 

(...) άρχισαν να ξεπουλάνε ό,τι βρισκότανε σπίτι τους. Δαχτυλίδια, βέρες, ρολόγια, έπιπλα 

(...) Κάθε μικροοικονομία εξανεμίστηκε. Ο,τι κρυβότανε για στήριγμα των γηρατειών, η προίκα των κοριτσιών 

(...) όλα πήρανε το δρόμο της αγοράς 

 (...) πέρασαν στα χέρια των τσακαλιών που κάνουν όλες τις μεγάλες βρώμικες επιχειρήσεις σε συνεργασία με υπουργούς και με ξένους 

(...) Ολοι γέρασαν μεμιάς και στα μάτια τους ζωγραφίστηκε η μαύρη έγνοια και η αγωνία η θανάσιμη 

(...) Τα προϊόντα μας, ό,τι έχουμε υλικό αγαθό, αυτό εξατμίζεται, φεύγει, πάει σε ξένα χέρια και σε ξένες κοιλιές 

(...) και τα σπίτια μας και στις πολιτείες και στα χωριά, και τα χωράφια μας και οι πέτρες ακόμα πρόκειται σε λίγο να βρεθούν σε ξένα χέρια. Ξένοι αφεντάδες πρόκειται να πάρουν όλα τα αγαθά μας, και μεις, σκλάβοι 

(...) ξυπόλητοι και κουρελήδες και πεινασμένοι

 (...) να πεθαίνουμε χίλιους θανάτους κάθε μέρα 

(...) Και αφού μας αφαιρέσανε όλα τα μέσα της δουλειάς και μας λιμοχτονούνε, μας κατηγοράνε γιατί είμαστε, λέει, τεμπέληδες, καφενόβιοι κι' αεριτζήδες και θα μας βάλουνε, λέει, να δουλεύουμε όπως ξέρουν αυτοί να βάζουνε τους σκλάβους να δουλεύουνε(...)».

 

Επιπλέον, η διαχρονικότητα στη μέθοδο φίμωσης των λαών και η ξετσιπωσιά εν γένει του συστήματος, συμπυκνώνεται στα λόγια ενός από τα καλύτερα παιδιά του... του Αδόλφου Χίτλερ ο οποίος, σύμφωνα με το Γληνό, είπε: 

«(...) Σε κάθε τόπο θα βρεθούνε κάμποσα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα, που θα εξυπηρετήσουν πρόθυμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για να αναδειχτούν και να πλουτίσουν στη χώρα τους». 

Και συνεχίζει ο Γληνός: «Κι επιβεβαιώθηκε... Ετρεξαν πρώτοι οι Τσολάκογλοι, οι Μπάκοι, οι Γκοτζαμάνηδες, οι Καραμάνοι... Γύρω από αυτά τα καθάρματα οργιάζουνε πάνω στο πτώμα της δυστυχισμένης Ελλάδας, ρουσφετολογούν, επιδιώκουν αξιώματα, θέσεις και πηγές πλουτισμού ένα πλήθος από άλλα καθάρματα

(...) Αυτοί οι άτιμοι χαφιέδες και προδότες έδωκαν το παράδειγμα της συνεργασίας των ελληνικών σωμάτων ασφαλείας με την Γκεστάπο και τους καραμπινιέρους».

 

Δεν έχει λοιπόν κανείς, παρά να αντικαταστήσει τα ονόματα των τότε κυβερνώντων με τους σημερινούς και θα ξεδιπλωθεί μπρος στα μάτια του το μέγεθος της βίας που γεννά πάντα ο καπιταλισμός με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Απομένει στη συνέχεια να δει, πώς μπορεί η βία του συστήματος να αντιμετωπιστεί στις επιμέρους εκφάνσεις της με ψυχολογικές πρακτικές. Αραγε μπορεί;

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

 

1. Προς επίρρωση των εκτιμήσεών μας για υιοθέτηση από την πολιτεία ευρύτερων πολιτικών καταστολής και κοινωνικού ελέγχου, ξανατονίζουμε τη δυνατότητα αυτεπάγγελτης εισαγγελικής παρέμβασης και ανάμειξης των αστυνομικών αρχών στην καθημερινότητα του σχολείου με το πρόσχημα καταγγελθέντων κρουσμάτων σχολικού εκφοβισμού.

 

2. Γληνός, Δ. (1975). (β΄ έκδοση). Εκλεκτές σελίδες. Τόμος 4ος. Αθήνα: «Στοχαστής».

 

Χρήστος Δ. ΤΟΥΡΤΟΥΡΑΣ

Λέκτορας Παιδαγωγικής ΠΤΔΕ του ΑΠΘ

Βullying, μια σύγχρονη επιδημία

Της ΣΑΝΤΡΑΣ  ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Σκηνή πρώτη: το προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου της γειτονιάς μας πριν από μερικούς μήνες. Ημέρα αφιερωμένη στον σχολικό εκφοβισμό, γνωστό ως bullying, με τρεις μαθητές να διαδραματίζουν μια σκηνή λεκτικής βίας ενός παιδιού σε ένα άλλο. 

Οι λιγοστοί γονείς που μένουν για να το παρακολουθήσουν στέκονται έξω από το σχολείο κοιτώντας προσηλωμένοι, σιωπηλοί.

Σκηνή δεύτερη: μια συνάντηση τεσσάρων μαμάδων φίλων πριν από μία εβδομάδα. «Θα σας δείξω κάτι», λέει η μία. 

Το κλιπάκι για το bullying από το Britain has Talent στο Υoutube που έχει κάνει τον γύρο του κόσμου ξεκινάει να προβάλλεται στην οθόνη του υπολογιστή. 

«O Παναγιώτης θέλει να το βλέπει κάθε μέρα από τότε που ένας συμμαθητής του άρχισε να τον κοροϊδεύει και να τον χτυπάει». 
Οι γυναίκες κρύβουν τα δάκρυά τους καθώς βλέπουν τα δύο αγόρια να τραγουδούν σε ρυθμούς ραπ εκφράζοντας τα συναισθήματά τους για τον αγώνα ενάντια στο bullying.

Σκηνή τρίτη: η συνομιλία μου με μια καθηγήτρια Γυμνασίου ιδιωτικού σχολείου της Αθήνας για το θέμα του σχολικού εκφοβισμού πριν από λίγες μέρες. 
«Ξέρετε, τα παιδιά που υποφέρουν από το bullying δεν προέρχονται απαραιτήτως από προβληματικές οικογένειες, οι γονείς τους νοιάζονται γι’ αυτά, απλά συχνά δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν μαζί τους», μου λέει. Αυτή τη φορά είμαι εγώ που παραμένω σιωπηλή.

Επισήμως ο σχολικός εκφοβισμός, η ενδοσχολική βία, η θυματοποίηση ή το bullying ορίζονται ως μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία μεταξύ μαθητών ή παιδιών της ίδιας ηλικίας με σκοπό την επιβολή και την καταδυνάστευση, την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου.

Τα νέα, όπως θα έχουν διαπιστώσει πολλοί γονείς και παιδιά, δεν είναι καλά για την Ελλάδα, αφού τα ευρήματα νέων ερευνών φανερώνουν πως τα περιστατικά bullying, ένα φαινόμενο με το οποίο η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ασχολείται από το 1970, έχουν διπλασιαστεί από το 2010 στη χώρα μας. 

Σύμφωνα με την πανευρωπαϊκή μελέτη που εκπόνησε το Χαμόγελο του Παιδιού, η Ελλάδα κατέχει την τέταρτη θέση ανάμεσα σε σαράντα ένα κράτη, με ένα στα τρία Ελληνόπουλα να έχει πέσει θύμα bullying.

Δεύτερη μελέτη, που διεξήχθη από την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου σε σχολεία της Αττικής, φανερώνει πως το 16% των μαθητών Δημοτικού έχει πέσει θύμα εκφοβισμού κι όλα αυτά σε μια εποχή που οι δομές ψυχικής υγείας έχουν ισοπεδωθεί εξαιτίας της ελλιπούς χρηματοδότησης.

Παράλληλα, έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για ενημέρωση των εκπαιδευτικών, των γονέων και των παιδιών, με το υπουργείο Παιδείας να κάνει ιδιαίτερη προσπάθεια τελευταία, ορίζοντας έναν υπεύθυνο σε κάθε σχολείο για το θέμα το εκφοβισμού. 

Η πιο πρόσφατη εξέλιξη είναι η ανακοίνωση στις 28/4/14, από το υπουργείο, της εγκυκλίου που ενημερώνει τα σχολεία για την υλοποίηση των πράξεων «Ανάπτυξη και Λειτουργία Δικτύου Πρόληψης και Αντιμετώπισης Φαινομένων Σχολικής Βίας και Εκφοβισμού στους Αξονες Προτεραιότητας 1, 2, και 3 του ΕΠ “Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση”», ενώ έχει ήδη στήσει ένα ηλεκτρονικό παρατηρητήριο για τέτοια περιστατικά και από τη φετινή σχολική χρονιά προσπαθεί πλέον να οργανώσει προγράμματα επιμόρφωσης και παρέμβασης πανελλαδικά.

Πώς να αισθάνεται άραγε ένα παιδί όταν δεν μπορεί να είναι ασφαλές και ήρεμο μέσα στον χώρο του σχολείου; Τι μπορούμε να κάνουμε για να το βοηθήσουμε; 

Στην ελληνική βιβλιογραφία βλέπουμε έναν πολλαπλασιασμό των εφηβικών και παιδικών μυθιστορημάτων με θέμα τον σχολικό εκφοβισμό. Ενα από τα πολλά και ενδιαφέροντα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα είναι το «Μαζί» της διακεκριμένης Ελένης Πριοβόλου (εκδ. Καλέντη).

«Είναι της μόδας»

«Η λέξη bullying είναι της μόδας, έχει πάρει διαστάσεις στην εποχή μας. Εγώ, προερχόμενη από τη δεκαετία του ’60, τότε που οι δάσκαλοι δεν έδιναν σημασία σε τέτοια θέματα, υπέστην αυτή την ψυχολογική βία επειδή είχα ιδιαιτερότητες ως παιδί (φορούσα γυαλιά κ.ά.)», επισήμανε σε συνομιλία της με την «Κ» η Ελένη Πριοβόλου.

Αναφερόμενη σε επισκέψεις της σε σχολεία για την παρουσίαση του βιβλίου της, η συγγραφέας μάς είπε ότι με τα παιδιά μοιράζεται τη δική της εμπειρία: 

«Τους λέω να μη θυματοποιούν τον εαυτό τους και πως μέσα από την ομαδοποίηση, την αλληλεγγύη, τη φιλία, μπορούν να γίνουν πιο δυνατοί. 

Δεν θεωρώ ότι οι αδύναμοι είναι τα θύματα του bullying αλλά οι ιδιαίτεροι, όσοι δεν ακολουθούν τα στερεότυπα όπως και το ότι αυτοί που επιτίθενται έχουν τα δικά τους θέματα που πρέπει να ερευνηθούν. 

Πιστεύω, και αυτό τονίζω στα παιδιά, ότι τα ίδια μπορούν να δώσουν τη λύση. Τους μιλάω για την άμεση δημοκρατία μέσα στη σχολική κοινότητα».
Αλλα βιβλία με θέμα το bullying που κυκλοφόρησαν πρόσφατα: «Αμίλητη Αγάπη» της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (εκδ. Πατάκη), «Θεατής ή το επόμενο θύμα;» τους Τζέιμς Πρέλερ (εκδ. Πατάκη), «Το κορίτσι του Πέτρου» της Αργυρώς Μουντάκη (εκδ. Μεταίχμιο).

Οι γονείς παίρνουν θέση;

«Συχνά οι γονείς έχουν άγνοια για τέτοια θέματα και δείχνουν αμηχανία ως προς το πώς να αντιδράσουν σε αντίστοιχα περιστατικά όταν εμπλέκονται τα παιδιά τους. 


Αλλοι τα θεωρούν στοιχείο της εξελισσόμενης προσωπικότητας των παιδιών και των εφήβων (“Ε, παιδιά είναι...”), ενώ άλλοι αντιδρούν ακόμη και με ακραίο τρόπο μηνύοντας άλλους γονείς ή επιβραβεύοντας τη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών τους (“Καλά του/της έκανες”)», αναφέρουν από κοινού οι Μαριάννα Δεσύπρη, Λίνα Κεσανοπούλου και Λία Πεϋρέτ, καθηγήτριες στο Λεόντειο Γυμνάσιο-Λύκειο Πατησίων και συντονίστριες της ομάδας «Πάρε Θέση!» του σχολείου, το οποίο επιτελεί σημαντικό και πρωτοποριακό έργο στην Ελλάδα με προγράμματα στήριξης και εποπτείας των μαθητών του σχολείου σε σχέση με το bullying. 


«Παρόλο που υπάρχει πλέον μια έστω στοιχειώδης ευαισθητοποίηση για το θέμα στην κοινωνία και πολλοί φορείς και εθελοντικές οργανώσεις ασχολούνται με την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας στα σχολεία, η κρίση την οποία βιώνει η ελληνική κοινωνία κάνει τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν τα παιδιά πιο βίαιες», τονίζουν οι καθηγήτριες.




Γονείς κατά δασκάλων, ο νέος εκφοβισμός. 

Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑ


«Σε ένα σχολείο με 320 παιδιά, έχεις να αντιμετωπίσεις 640 γονείς και 1.680 γιαγιάδες και παππούδες. Με μια απλή καταγγελία συρόμαστε στα πειθαρχικά, ως ένοχοι».  

«Στην πορεία κατηγορήθηκα ότι τράβηξα τα μαλλιά της μαθήτριας. Η τάξη ολόκληρη το διαψεύδει. Μια παρατήρηση μεταφράζεται σε τράβηγμα μαλλιών;»  

Για 2,20 ευρώ που χάθηκαν μέσα από μια τάξη Δημοτικού Σχολείου, η Αλεξάνδρα Χαρβάλου, εκπαιδευτικός με εμπειρία 25 ετών, ενδέχεται να χάσει τη δουλειά της. Συνάδελφός της η Νατάσα Ορφανοπούλου, η οποία στο παρελθόν επιμόρφωνε δασκάλους για τον τρόπο που θα διαχειρίζονται κρίσεις, τέθηκε σε αυτοδίκαιη αργία. 

Κατηγορήθηκε από τον πατέρα μιας μικρής μαθήτριας, που είχε πέσει θύμα bullying στο παρελθόν, ότι της τράβηξε τα μαλλιά, γεγονός που....

η ίδια και τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης αρνούνται. 



Αυτό είναι το νέο «φαινόμενο» που παρατηρείται όλο και πιο συχνά τα τελευταία δύο χρόνια, στα σχολεία της βόρειας Αθήνας. 

Δεκάδες εκπαιδευτικοί, παρά τους άψογους υπηρεσιακούς φακέλους τους, είναι απροστάτευτοι στη λαίλαπα των πειθαρχικών ελέγχων, έρμαια στις καταγγελίες και τις διαθέσεις των γονιών και διασύρονται στην εκπαιδευτική κοινότητα. 

Συχνά σέρνονται στα δικαστήρια για ασήμαντες αφορμές, ικανές όμως να τους θέσουν σε αργία. Συμπτωματικά, την ίδια περίοδο στο επίκεντρο των κυβερνητικών συζητήσεων είναι οι απολύσεις εκπαιδευτικών. 

Ερευνα της «Ε» στα Νηπιαγωγεία και στα Δημοτικά Σχολεία των βορείων προαστίων, όπου τα προβλήματα είναι σαφώς λιγότερα από αυτά που υπάρχουν στις σχολικές μονάδες του κέντρου της Αθήνας και του Πειραιά, ρίχνει φως σε ανούσιες υποθέσεις που σέρνουν τους δασκάλους στα δικαστήρια. 

Δάσκαλοι λένε: «Σε ένα σχολείο με 320 παιδιά, έχεις να αντιμετωπίσεις 640 γονείς και 1.680 γιαγιάδες και παππούδες. Με μια απλή καταγγελία συρόμαστε στα πειθαρχικά, ως ένοχοι». 

**Μια καταγγελία πολλές φορές ξεπερνάει κάθε φαντασία. Οπως αυτή που έγινε σε Νηπιαγωγείο, εναντίον της... φασαριόζας δασκάλας. Ο γονιός ενός νηπίου την κατήγγειλε γιατί σύμφωνα με πληροφορίες «έκανε πολλή φασαρία, μιλούσε δυνατά και το παιδί του δεν μπορούσε να παρακολουθήσει». 

**Μπλεγμένη στο διαζύγιο των γονιών βρέθηκε η δασκάλα, που συγκάλεσε συγκέντρωση γονέων σε ένα Δημοτικό της βόρειας Αθήνας. Οι γονείς ενημερώθηκαν για τη συγκέντρωση μέσω των παιδιών τους, ένας πατέρας όμως, ο οποίος δεν έχει την επιμέλεια του παιδιού και δεν έμαθε την ημέρα και την ώρα της συγκέντρωσης, κατήγγειλε τη δασκάλα. 

Σημειωτέον, η ίδια δεν είχε ενημερωθεί ποτέ για το διαζύγιο των γονέων. 

**Μια μητέρα περιδιαβαίνει τους διαδρόμους του υπουργείου Παιδείας, φωνάζοντας ότι στο σχολείο του γιου της «συμβαίνει bullying». Κρατάει στα χέρια μια μπλούζα με σημάδι από αίμα και ζητάει να δει τον υπουργό. 

 Τι πραγματικά έχει συμβεί; «Το παιδί έπεσε και χτύπησε στο διάλειμμα» αναφέρουν πηγές από τη σχολική μονάδα. 



**Σε μια άλλη γειτονιά, ένας γονιός ζητάει επίμονα από το δάσκαλο τα ονόματα και τα τηλέφωνα των συμμαθητών του παιδιού του, με την αιτιολογία ότι ο γιος του έχει περιθωριοποιηθεί. 

Ο δάσκαλος αρνείται να παραχωρήσει προσωπικά δεδομένα των μαθητών του, το ίδιο και ο διευθυντής. Αποτέλεσμα; «Ο πατέρας μηνύει τους πάντες. Το δάσκαλο, το διευθυντή του σχολείου, τον υποδιευθυντή. 

Εκανε μήνυση μέχρι και στον Συμεών Κεδίκογλου» αναφέρει δασκάλα από σχολείο της περιοχής, η οποία επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία της.

«Στην εποχή μας δεν υπάρχουν πια παράπονα στο διευθυντή. Οι γονείς κάνουν κατ' ευθείαν καταγγελία και ο διευθυντής Εκπαίδευσης, ή ο περιφερειακός διευθυντής διατάσσουν ΕΔΕ» συμπληρώνει η ίδια. 

**«Δεν του τράβηξε το αυτί» φώναζαν οι δεκάδες μικροί μάρτυρες που είδαν τη δασκάλα να πιάνει το συμμαθητή τους προτρέποντάς τον να μπει στην τάξη για μάθημα. 

Ωστόσο οι γονείς είχαν άλλη άποψη και η δασκάλα οδηγήθηκε στο Πειθαρχικό αλλά αθωώθηκε. 

Στην περίπτωση της δασκάλας που πήγε να παίξει το ρόλο διαιτητή σε τσακωμό μαθητών και βρέθηκε υπόλογη στους γονείς, η υπόθεση προχώρησε στα αστικά δικαστήρια. 

Παρά το γεγονός ότι η ίδια αθωώθηκε μετά τον πειθαρχικό έλεγχο που της ασκήθηκε, οι γονείς της έκαναν μήνυση και η υπόθεση βρίσκεται στα δικαστήρια. 

Σύμφωνα με πληροφορίες, η δασκάλα, προσπαθώντας να αποδώσει το δίκαιο μετά τον παιδικό καβγά, είπε στον έναν μαθητή «γιατί λες ψέματα;». 

Σήμερα η δασκάλα κατηγορείται ότι «άσκησε λεκτική και σωματική βία». 

Στην Αγία Παρασκευή

«Αναρωτιόμαστε αν πρόκειται για δικομανείς γονείς ή αν είναι μεθοδευμένο» έλεγαν οι δάσκαλοι στη χθεσινή συγκέντρωση διαμαρτυρίας που πραγματοποιήθηκε έξω από το 6ο Δημοτικό Σχολείο Αγίας Παρασκευής. 

Περισσότεροι από 300 εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές από σχολεία της ευρύτερης περιοχής, τα οποία είχαν δίωρη στάση εργασίας, παρευρέθησαν εκεί για να διαμαρτυρηθούν για την κατάσταση που επικρατεί τα τελευταία δύο χρόνια στο σχολείο και που έχει αναστατώσει τη σχολική κοινότητα. 

Ανακοίνωση διαμαρτυρίας εξέδωσε και η ΔΟΕ. Μέσα σε δύο χρόνια, δύο δασκάλες του σχολείου απειλούνται να χάσουν τη δουλειά τους. 

**«Είμαι 32 χρόνια δασκάλα. Δεν έχω αντιμετωπίσει ποτέ παρόμοια περιστατικά στην πορεία μου», λέει η Νατάσα Ορφανοπούλου, η οποία στις 7 Απριλίου τέθηκε σε αργία. 

Ο γονιός ενός μαθητή της στράφηκε εναντίον της έπειτα από ένα περιστατικό που έγινε τον Ιανουάριο του 2012, μεταξύ δύο μαθητών της Δ' Δημοτικού: 

«Ενας μαθητής κατέβασε τη φόρμα μιας μαθήτριας. Εγώ απουσίαζα από το σχολείο. 

Οταν ενημερώθηκα, έκανα σύσταση στο γονέα του εμπλεκόμενου μαθητή, έγινε σύλλογος διδασκόντων και ενημερώθηκαν όλοι οι δάσκαλοι για το συμβάν, επί μια ολόκληρη εβδομάδα έγινε έκτακτο σχέδιο εργασίας με θέμα την ενδοσχολική βία, ενημερώθηκε ο σχολικός σύμβουλος και έκανε συνάντηση με τους γονείς για το ίδιο θέμα, οργανώθηκε από το σύλλογο δασκάλων ομιλία για το bullying από ψυχίατρο του Κέντρου Ψυχικής Υγείας και Πρόνοιας του Παιδιού. 

Εκανα τις ενέργειες που έπρεπε σκεπτόμενη ως μάνα και ως εκπαιδευτικός». Ενέργειες που δεν ικανοποίησαν καθώς φάνηκε τον πατέρα της μαθήτριας, ο οποίος κατήγγειλε τη δασκάλα. 

Αν και η καταγγελία θεωρήθηκε αβάσιμη και η ίδια αθωώθηκε πανηγυρικά μετά τη διερεύνηση της υπόθεσης από το σχολικό σύμβουλο, τη διευθύντρια και τον περιφερειακό διευθυντή Εκπαίδευσης, η κ. Ορφανοπούλου τέθηκε σε αργία και κατηγορείται για ανάρμοστη συμπεριφορά υπαλλήλου. 

«Στην πορεία κατηγορήθηκα ότι τράβηξα τα μαλλιά της μαθήτριας. 

Η τάξη ολόκληρη το διαψεύδει. Μια παρατήρηση μεταφράζεται σε τράβηγμα μαλλιών; Ο δάσκαλος είναι μόνος και απροστάτευτος, υπόλογος σε δικομανείς γονείς με υψηλές γνωριμίες» λέει η ίδια. 

«Ερωτήματα γεννιούνται για την προσωπική ενασχόληση και ανάμειξη του επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης κ. Λέανδρου Ρακιντζή» συμπληρώνει. 

«Στο χρονικό διάστημα αυτό, ο μισθός μου έχει μειωθεί κατά το 1/3, έχω τρία παιδιά, έναν μαθητή και δύο σπουδαστές και το δάνειο του σπιτιού μου τρέχει. 

Η υγεία μου έχει κλονιστεί, είχα λιποθυμικό επεισόδιο μέσα στο σχολείο όπου δεχόμουν συνεχώς επίθεση από το γονέα. Ολοι οι συνάδελφοι είναι με το μέρος μου. Εχω μείνει έκπληκτη από την εξέλιξη της υπόθεσης. Πότε θα αποδοθεί δικαιοσύνη;».

**Το ίδιο αναρωτιέται και η συνάδελφός της Αλεξάνδρα Χαρβάλου. 

«Η δασκάλα με τα 2,20» όπως αναφέρονται σ' αυτήν οι συνάδελφοί της ανά την Ελλάδα, που αν και δεν τη γνωρίζουν προσωπικά, έκπληκτοι συζητούν αυτό που της συνέβη. 

«Ολα ξεκίνησαν όταν έγραψα το μαθητή για παραβατική συμπεριφορά στο βιβλίο που κρατάμε στην τάξη. Οι γονείς ενοχλήθηκαν. Τους πείραξε προφανώς και ο έλεγχος του μαθητή, που εκτός από άριστα δέκα είχε και δύο 9ρια, τα οποία μπορεί και να του στερούσαν τη σημαία. 

Σήμερα, μετά από όλα αυτά, έχω φτάσει στο σημείο να σκέφτομαι να παραιτηθώ» λέει η ίδια. 

«Δεν το βάζω κάτω όμως. Θα φτάσω μέχρι τα ευρωπαϊκά δικαστήρια» συνεχίζει. 

«Εχω περάσει από σχολεία της Νέας Μάκρης και του Μαραθώνα, με πολιτισμικά προβλήματα. Βρέθηκα εκεί την περίοδο που ήρθε το μεγάλο κύμα των Αλβανών. 

Αυτά ήταν πραγματικά προβλήματα -το πώς θα εντάξεις τα παιδιά μιας άλλης κουλτούρας στην τάξη. Ποτέ δεν αντιμετώπισα πρόβλημα, ποτέ δεν μου έκαναν παράπονα οι γονείς.

Και βρίσκομαι τώρα, σε ένα σχολείο των βορείων προαστίων να με κυνηγούν» λέει η έμπειρη δασκάλα και μητέρα 4 παιδιών, η οποία παρά την αθώωσή της στην Ενορκη Διοικητική Εξέταση που διατάχθηκε, απειλείται να τεθεί σε αργία. 

«Χάθηκαν μέσα από την τάξη 2,20 ευρώ. Ενας μαθητής κατηγορήθηκε από το συμμαθητή του ότι έκλεψε αυτό το ποσό. 

Ο πατέρας του, δικαστής στο επάγγελμα, στράφηκε εναντίον της δασκάλας, απαιτώντας να τιμωρήσει παραδειγματικά το μαθητή και να αποτίσει φόρο τιμής στο γιο του που κατέδωσε τον κλέφτη. »

Εξήγησα ότι θα ακολουθήσω παιδαγωγική διαδικασία. Οτι δεν μπορώ να αποκαλώ ένα μικρό παιδί κλέφτη, τη στιγμή μάλιστα που κανένα από τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης, τα οποία ήταν παρόντα, δεν συμφωνεί με αυτό που συνέβη». 

Αποτέλεσμα; Η δασκάλα πέρασε από ΕΔΕ μετά τις καταγγελίες του δικαστή και κλήθηκε από το Σώμα Δημόσιας Διοίκησης. 

Παρά το γεγονός ότι αθωώθηκε, ο δικαστής επιμένει να επανεξετασθεί η υπόθεση και πριν από λίγες ημέρες δέχτηκαν κλήση οι μάρτυρες για συμπληρωματική ΕΔΕ. 



** ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ

** ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

ΠΗΓΗ. 1. e-abc.eu
             2. alfavita
             3. iarvanitis
             4.  kathimerini

       

ΒΙΝΤΕΟ
1..
                        

 2.