Πόση δόση ακτινοβολίας πήρα γιατρέ;

ΣΑΒΒΑΤΟ 8-4-2017

Του Κώστα Κάππα

Έκανε την προγραμματισμένη μαστογραφία της, πήρε τα καθησυχαστικά αποτελέσματα, αλλά ρώτησε κιόλας “πόση δόση ακτινοβολίας πήρα γιατρέ;”. 

 

Η απάντηση ήταν “0,13 milliSieverts κυρία μου”. Τον κοίταξε περίεργα. 

 

Αυτός συνειδητοποίησε ξαφνικά ότι αν της απαντούσε κινέζικα θα ήταν πιο κατανοητός. Το διόρθωσε αμέσως: 

“Πήρατε μαζεμένη, όση ακτινοβολία θα παίρνατε από το φυσικό περιβάλλον σε διάστημα 13 ημερών, μόνο και μόνο επειδή υπάρχετε!”. Αυτήν την φορά κατάλαβε. Ησύχασε για δεύτερη φορά σήμερα.

Αυτή την τελευταία, λογική, τίμια και πάνω απ’ όλα κατανοητή απάντηση, οφείλουν και μπορούν να δώσουν ακτινολόγοι, πυρηνικοί, ακτινοθεραπευτές, ακτινοφυσικοί και τεχνολόγοι-ακτινολόγοι στον ασθενή, τονίζοντας παράλληλα την σημασία του περιορισμού των ιατρικών ακτινικών πράξεων στο ελάχιστο αναγκαίο για την μείωση του βιολογικού κινδύνου. 

 

Πως θεμελιώνεται αυτή η προσέγγιση;

 

 

 

1. Ακτινοβολία φυσικού περιβάλλοντος. 

 

Ο ειδικός, εν συντομία, εξηγεί στον ασθενή πάνω απ’όλα ότι ζούμε σε ένα φυσικό περιβάλλον γεμάτο ακτινοβολία (πετρώματα, ραδόνιο, κοσμική ακτινοβολία, τροφές που καταναλώνουμε, κ.α.). 

 

Εκατομμύρια φωτόνια ή άλλα σωματίδια προσβάλλουν από παντού τα κύτταρά μας ανά λεπτό της ώρας. Είναι παράλογο να θεωρηθεί ότι ένα κύτταρο που πληγώνεται από ένα φωτόνιο ή άλλο σωμάτιο (της ακτινοβολίας) μπορεί να προκαλέσει καρκίνο. 

 

Εάν αυτός ο κίνδυνος ήταν πράγματι υπαρκτός, αυτό το άρθρο δεν θα ήταν αντικείμενο συζήτησης, καθώς δεν θα υπήρχε κανείς να το γράψει ή να το διαβάσει! 

 

Η ετήσια έκθεση σε ακτινοβολία ενός ατόμου μόνο και μόνο επειδή κοιμάται, εργάζεται, περπατά, τρώει και πίνει, έχει μέση τιμή παγκοσμίως 3,5 mSv(μονάδα μέτρησης της απορροφώμενης ακτινοβολίας, σύντμηση της λέξης milliSievert) ή κατά προσέγγιση 0,01 mSv ημερησίως. 

 

Ας σημειωθεί ότι ο οργανισμός μας διαθέτει μηχανισμούς αυτοπροστασίας και επιδιόρθωσης των βλαβών, που προκαλούνται από φωτόνια ή σωμάτια της ακτινοβολίας για εφ’ άπαξ δόσεις(!)  έως και 150 - 200 mSv.

2. Ενεργός Δόση. 

 

Για λόγους απλότητας, ας θεωρηθεί  ότι ενεργός δόση και δόση είναι ένα και το αυτό (διαφέρουν οι δύο έννοιες κατά τους επιστήμονες, αλλά για τους σκοπούς αυτού του άρθρου δεν αλλάζει το νόημα). 

 

Όπως φαίνεται και στον πίνακα, η αναγκαία δόση ακτινοβολίας για την εκτέλεση μίας ακτινογραφίας θώρακος είναι 0,02 mSv και μίας αξονικής τομογραφίας θώρακος 8mSv. 

Με απλή διαίρεση αποδεικνύεται ότι η αξονική τομογραφία επιβαρύνει ακτινικά τον οργανισμό όσο 400 ακτινογραφίες θώρακος.

3. Σύγκριση ακτινοβολίας φυσικού περιβάλλοντος και ιατρικής έκθεσης. 

 

Ο παρατηρητικός αναγνώστης θα βγάλει αβίαστα το συμπέρασμα ότι:

Απορροφάται η ίδια δόση ακτινοβολίας (ή με βιολογικούς όρους: η πιθανότητα είναι η ίδια να προκληθεί θανατηφόρος μορφή καρκίνου) είτε υποβληθεί ο ασθενής σε μία ακτινογραφία θώρακος ή απλώς ζήσει 48 ώρες στο φυσικό περιβάλλον!

Αυτή η απλή διαπίστωση βοηθά στο να απλουστεύονται οι εξηγήσεις προς τους ασθενείς χωρίς να χρησιμοποιούνται δυσνόητες επιστημονικές μονάδες μέτρησης δόσης.

4. B.E.R.T. 

 

Οι Διεθνείς Οργανισμοί Ακτινοπροστασίας υλοποιώντας την ιδέα του Καθηγητή Ιατρικής Φυσικής John R. Cameron (1922-2005)πρότειναν την εφαρμογή της μεθόδου B.E.R.T. (Background Equivalent Radiation Time) για να κατανοεί εύκολα ο ασθενής τι σημαίνει δόση ακτινοβολίας που απορρόφησε ο οργανισμός του. 

 

Η μέθοδος αυτή συγκρίνει την αναπόφευκτη δόση ακτινοβολίας που απορροφούμε όλοι  από το φυσικό περιβάλλον μόνο και μόνο επειδή υπάρχουμε με την δόση ακτινοβολίας που απορροφούμε ως ασθενείς επειδή υποβληθήκαμε σε μία ακτινική εξέταση.

Ας σημειωθεί ότι από την φύση του επιδιωκόμενου σκοπού (ενημέρωση και κατευνασμός του άγχους του ασθενούς) αλλά και του γεγονότος ότι οι τιμές των πινάκων είναι συγκερασμός μετρήσεων από πολλές μονάδες, νεώτερης και παλαιότερης τεχνολογίας) μία έστω και πολύ χονδροειδής προσέγγιση της τιμής B.E.R.T., δεν αλλοιώνει ουσιαστικά την πραγματικότητα. 

 

Οι επαγγελματίες υγείας γνωρίζουν για παράδειγμα ότι μία αξονική τομογραφία θώρακος αντιστοιχεί σε όρους ακτινικού κινδύνου από 300 έως και 500 απλές ακτινογραφίες θώρακος. 

 

Οποιαδήποτε και να είναι η πραγματική αντιστοιχία, δεν αναιρείται το γεγονός ότι η αξονική τομογραφία είναι “ίση” με εκατοντάδες ακτινογραφίες.

Με άλλα λόγια, η απάντηση στον ασθενή “Η ακτινογραφία κοιλίας που κάνατε, σας επιβάρυνε με 1 mSv. Το ίδιο επιβαρύνεται ο οργανισμός σας από το περιβάλλον κάθε 3 ή 4 μήνες” παραμένει ουσιαστική και χρήσιμη για τον ασθενή, έστω και εάν το 4 μήνες από το 3 μήνες διαφέρει κατά 30%

Με βάση αυτές τις διαπιστώσεις δημιουργήθηκε ο πίνακας που ακολουθεί. Για διευκόλυνση του αναγνώστη, ως μέτρο σύγκρισης στην τρίτη στήλη έχει επιλεγεί η ακτινογραφία θώρακος, καθώς είναι η πλέον συχνή εξέταση.

 

 

* Ο Κώστας Κάππας είναι καθηγητής Ιατρικής Φυσικής - Ακτινοφυσικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας και του Ιατρικού Τμήματος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

 

 

 

ΠΗΓΗ. physicsmag.com