Η ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα, στο διήμερο συνέδριο που διοργάνωσε η ΚΕ του ΚΚΕ για τον πάντα επίκαιρο μαρξιστή ποιητή, δραματουργό, διανοητή Μπέρτολτ Μπρεχτ με τον τίτλο «Μπ. Μπρεχτ: για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθούν».

ΔΕΥΤΕΡΑ 29-4-2013

«Τα τελευταία χρόνια ξεκινήσαμε αυτήν την προσπάθεια διοργάνωσης επιστημονικών συνεδρίων, αφιερωμένα στο έργο και την προσωπικότητα μεγάλων, πρωτοπόρων διανοητών - καλλιτεχνών, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Κώστας Βάρναλης. Φέτος, κάνουμε ένα πιο τολμηρό βήμα -άλμα θα το χαρακτήριζα- αφιερώνοντας το συνέδριο στον Μπέρτολτ Μπρεχτ, τον μεγαλύτερο θεατρικό συγγραφέα του 20ού αιώνα, σκηνοθέτη, ποιητή, διανοητή, τον στρατευμένο στην υπόθεση της απαλλαγής του κόσμου από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.Ο Μπρεχτ υπήρξε μεγάλος κομμουνιστής διανοούμενος, πολυτάλαντος καλλιτέχνης. Εδωσε όλες του τις δυνάμεις, σκύβοντας πάνω στα ανθρώπινα προβλήματα, για να δείξει -μέσω του έργου του- το δρόμο της απελευθέρωσης του ανθρώπου από την ταξική εκμετάλλευση και τον πόλεμο ως μία από τις μορφές της.
Δεν περιορίσθηκε στην καταλυτική κριτική της αστικής κοινωνίας, φώτισε, άλλοτε άμεσα και άλλοτε μέσα από παραβολές, το ερώτημα πώς θα την αλλάξουμε, πώς θα απαλλαγούμε από αυτήν, πώς θα γκρεμιστεί η εξουσία των αστών και θα νικήσει, θα γεννηθεί η εξουσία των εργατών, για να οικοδομήσουν το νέο ελπιδοφόρο μέλλον τους.
Ταλέντο και ανθρωπιά συναντήσαμε σε πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες. Αυτό όμως που ξεχώριζε τον Μπρεχτ ήταν η μέθοδος προσέγγισης των προβλημάτων, η υλιστική διαλεκτική μέθοδος ανάλυσης, εξέτασης των προβλημάτων, αναζήτησης της λύσης τους.

Τέχνη για το λαό και τον αγώνα

Στο πρόσωπο και στο έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ δίνεται ολοκληρωμένη η απάντηση ότι ο σκοπός της Τέχνης είναι να βοηθά τον άνθρωπο να μάθει να σκέπτεται, να στοχάζεται, να κρίνει και να συγκρίνει, ώστε και με τη βοήθεια της Τέχνης να συνειδητοποιεί ότι η μοίρα του βρίσκεται στα δικά του χέρια, στην ίδια την πάλη των τάξεων.
Ο Μπρεχτ στις αξίες της αλληλεγγύης, της αγάπης, της τιμιότητας, δίνει ταξικό περιεχόμενο, αναδεικνύει την ηθική της τάξης. Δεν κάνει ηθικολογία, είναι κομμουνιστής, δεν κάνει Τέχνη για τον εαυτό της, αλλά Τέχνη για το λαό και τον αγώνα.
Στο πρόσωπο και στο έργο του αποκαλύπτεται ότι ο πιο ελεύθερος να δημιουργήσει είναι ο στρατευμένος καλλιτέχνης στο πλευρό της εργατικής τάξης, στο πλευρό των λαών. Αναπτύσσει το ταλέντο του, την καλλιτεχνική ποιότητα δίχως όρια, αφού δεν υποτάσσεται στη σειρήνα του κέρδους, της ατομικής καλοπέρασης.
Το έργο του δεν επηρεάζει κάποιο στενό κύκλο μαρξιστών κομμουνιστών διανοουμένων, η επιρροή του σε όλο τον 20ό αιώνα, και μέχρι σήμερα, δυναμώνει, είναι βαθιά. Εξέφρασε τις πρωτοποριακές ανάγκες των αλλαγών της Τέχνης στη μορφή και στο περιεχόμενο, της Τέχνης που βαδίζει μπροστά, δεν καταγράφει, δε διαπιστώνει μόνο, αλλά ανοίγει δρόμους σκέψης, βαθιού προβληματισμού και πρακτικής δράσης.
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ ύψωσε τη σημαία της αποκάλυψης ότι το σύστημα χρησιμοποιεί τους δημιουργούς, τους πνευματικούς εργάτες, όπως τους αποκαλούσε, προς την κατεύθυνση που συμφέρει το κεφάλαιο, και την ίδια ώρα οι καλλιτέχνες, οι πνευματικοί δημιουργοί έχουν την αυταπάτη ότι το σύστημα τους δίνει τη δυνατότητα να διαδώσουν την Τέχνη τους, το έργο τους.
Ο Μπρεχτ ρεαλιστής μέχρι κυνικότητας αποκάλυψε ότι όποιος θέλει να πολεμήσει το ψέμα και την άγνοια και να γράψει, να διαδώσει την αλήθεια, πρέπει να ξεπεράσει πέντε δυσκολίες:
- Το θάρρος να γράφεις την αλήθεια.
- Την εξυπνάδα να αναγνωρίσει κανείς την αλήθεια.
- Την τέχνη να κάνει κανείς την αλήθεια ευκολομεταχείριστη σαν όπλο.
- Την κρίση να διαλέγει κανείς εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θα αποκτήσει δύναμη.
- Την πονηριά να διαδίδει κανείς σε πολλούς την αλήθεια.
Αυτές οι δυσκολίες περιγράφηκαν αναλυτικά και δοκιμάστηκαν βαθιά στις σκληρές συνθήκες της επικράτησης του Χίτλερ στην Γερμανία και ενώ ο Μπρεχτ ήταν εξόριστος στη Δανία. Ο Μπρεχτ επεσήμανε ταυτόχρονα ότι αυτές οι δυσκολίες είναι μεγάλες για αυτούς που γράφουν μέσα στο φασισμό, υπάρχουν όμως και για εκείνους που καταδιώκονται ή έχουν αποδράσει, μα και για όσους γράφουν στις χώρες της «αστικής ελευθερίας».
Αυτές οι δυσκολίες εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα. Υπάρχουν, γιατί ο καπιταλισμός ακόμα και στις συνθήκες της πιο αναπτυγμένης αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έχει όλα τα όπλα, για να εμποδίζει να διαδοθεί η αλήθεια, να επιδράσει για να μην μετατραπεί σε ενεργητική δράση, σε ρήξη, σε ανατροπή. Μέσα από αυτές τις Συμπληγάδες πέτρες περνούν και αναπτύσσονται η σκέψη και η δράση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Ξεσκεπάζει τη δικτατορία του κεφαλαίου

Αρκετές φορές, όταν συζητιούνται ανάλογα ζητήματα δημόσια, συνηθίζουμε να αναφερόμαστε στη δικτατορία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας που εμποδίζουν την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, με την ασφυξία του χρόνου σε βάρος της, με την παρερμηνεία, τη συκοφαντία, τον ανορθολογισμό. Ομως, το κύριο πρόβλημα δεν είναι τελικά η δικτατορία των ΜΜΕ. Το κύριο πρόβλημα είναι η δικτατορία του κεφαλαίου που ασκείται και μέσω της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αλλά, αν χρειαστεί, και με τον προσωρινό περιορισμό ή και κατάργησή της, όταν δεν μπορεί να διαχειρίζεται τις αντιφάσεις που διέπουν τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, όταν θέλει να προλάβει την απότομη άνοδο των εργατικών, λαϊκών αγώνων. Η δικτατορία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης είναι κομμάτι, τμήμα, όργανο της δικτατορίας του κεφαλαίου.
Μήπως σήμερα δεν ισχύει αυτό που ο Μπρεχτ υποστήριζε, ότι ο καλλιτέχνης έχει μπροστά του ένα αντικειμενικό δίλημμα: `Η να λυγίσει τη μέση μπροστά στην αστική εξουσία ή να αντισταθεί και να την πολεμήσει.
Μήπως και σήμερα δεν ισχύει η δυσκολία να αναμετρηθεί η προσπάθεια χειραφέτησης με το σύστημα της χειραγώγησης, το παλιό με το νέο;
Μήπως και σήμερα δεν υποχρεώνεται ο καλλιτέχνης να ξεπεράσει χίλια - δυο εμπόδια, να βρει τον τρόπο, την πονηριά, για να διαδώσει πλατιά το ριζοσπαστικό και ανατρεπτικό του μήνυμα και να επηρεάσει;
Ο Μπρεχτ, το επαναλαμβάνουμε, μιλώντας για τις πέντε δυσκολίες δεν αναφερόταν μόνο στην ειδική περίοδο της ναζιστικής επικράτησης. Σε όλο το έργο του, και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεσκεπάζει το καπιταλιστικό σύστημα, δεν το διαχωρίζει από τις ακραίες μορφές του.
Πόσο αληθινός είναι ο Μπρεχτ όταν στο έργο του ξεσκεπάζει την υποκριτική διπλοπροσωπία των κατόχων της εξουσίας, όπου η ατομική συμπεριφορά του καπιταλιστή μπορεί να είναι θετική, καλοσυνάτη, ακόμα και φιλάνθρωπη, χωρίς ούτε στο ελάχιστο να αλλάζει τη σκληρή συμπεριφορά του απέναντι στους βιομηχανικούς εργάτες, τους υπαλλήλους.
Διατηρεί την επικαιρότητα ο λόγος του για τη στάση των μουσικών, των κριτικών, των συγγραφέων, με τη θολούρα που είχαν και τη σύγχυση που έδειχναν, καθώς πίστευαν ότι αυτοί έχουν το πάνω χέρι έναντι του μηχανισμού που τους πρόβαλε...
Κατήγγελλε το σύστημα που δεν επέτρεπε ή δεν ανεχόταν καινοτομίες, καθώς οι μόνες καινοτομίες που επιτρέπονταν, ήταν αυτές που αφορούν το πεδίο της οικονομίας, την παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, ό,τι δηλαδή φέρνει χρήμα, δηλαδή κέρδος. Μιλούσε για αναπόφευκτη ενσωμάτωση και υποταγή πολλών καλλιτεχνών στο μηχανισμό του αστικού κράτους, στους κανόνες του κέρδους.
Στις συνθήκες της αστικής δημοκρατίας γίνεται ακόμα πιο καθαρό τι σημαίνει δικτατορία του κεφαλαίου, των μονοπωλίων, ότι το εποικοδόμημα όσο παραμένει η καπιταλιστική ιδιοκτησία θα είναι δικό της παιδί. Το ζήτημα είναι, με την πρόοδο της ταξικής πάλης, με την ισχυροποίηση της κοινωνικής συμμαχίας, να γίνονται ανακατατάξεις και ριζοσπαστικές διεργασίες κάτω, μέσα στο λαό, για να έλθει η στιγμή που «οι κάτω» θα ανατρέψουν τους «επάνω», ξεπερνώντας την πρώτη από τις 5 δυσκολίες που περιγράφει ο Μπρεχτ, τη μεγάλη δυσκολία του φόβου, της θυσίας, όταν καταλάβουν ότι δεν έχουν να χάσουν τίποτε παρά μόνο τις αλυσίδες τους. Οταν ο λαός θα πάψει να παλεύει μέχρι ενός σημείου αλλά θα αποφασίσει να παλέψει μέχρι τέλους, γιατί αν μείνει στο ένα σημείο, περιμένοντας να έρθει κάποιο επόμενο πάλι σημείο, τότε όλα θα έχουν χαθεί. Κι αυτό, καλό είναι, από την ιστορική πείρα και γνώση να το συνειδητοποιεί έγκαιρα, γιατί μετά δεν ωφελεί το "στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα".
Ο Μπρεχτ δε μίλησε μόνο κατά του ναζισμού και του πολέμου γενικά. Τόλμησε να μιλήσει με την πένα του για τη συμφιλίωση και την κοινή δράση των στρατιωτών, των λαών των εμπόλεμων χωρών κατά της αστικής τάξης και των δύο χωρών. Μας αναλύει μαστορικά πώς οι ιμπεριαλιστές, όταν λύνουν τον ανταγωνισμό τους με τα όπλα τότε πείθουν την εργατική τάξη, το φτωχό λαό, τους άνεργους, ότι θα κερδίσουν από τη διεξαγωγή του πολέμου καθώς τότε δημιουργούνται θέσεις εργασίας στην πολεμική βιομηχανία. Οι λαοί των εμπόλεμων χωρών θα νικήσουν και θα απαλλαγούν από τον πόλεμο, την καταπίεση και την ανεργία, όταν χάσει η δική τους αστική τάξη, όταν τελικά την ανατρέψουν και οικοδομήσουν τη δική τους κοινωνία.
Ο στρατευμένος στον αγώνα Μπρεχτ επέδειξε μοναδικό θάρρος. Θάρρος να βάλει την πολιτική στην Τέχνη, την πολιτική ως αναπόσπαστο στοιχείο της Τέχνης, και το αντίθετο.
Αυτοί που τον κατέκριναν το έκαναν όχι για το ίδιο το γεγονός της σχέσης της πολιτικής με την Τέχνη, αλλά γιατί ήταν εχθροί της πάλης για το σοσιαλισμό - κομμουνισμό, δεν ανέχονταν απόψεις που ξεσκέπαζαν π.χ. τη σχέση της αστικής εξουσίας με το φασισμό, την άποψή του για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, τη μαχητική υπεράσπιση της Σοβιετικής Ενωσης κ.λπ.

Προσκλητήριο κοινωνικού - πολιτικού αγώνα μέσα από το έργο του

Ενώ στο θέατρο έβλεπε και το στοιχείο της ψυχαγωγίας, της διασκέδασης, κατάφερε να συνδυάσει σωστά αυτό το στοιχείο με το προσκλητήριο του κοινωνικού και πολιτικού αγώνα κατά του ιμπεριαλιστικού πολέμου, για την απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφής εκμετάλλευση, με πυρήνα την ταξική πάλη και τις σχέσεις καπιταλιστικής ιδιοκτησίας - εξουσίας.
Εδειξε την ανάγκη της αποφυγής της σχηματοποίησης της Τέχνης, αναζητούσε συνεχώς εκείνες τις καλλιτεχνικές μορφές, που ανταποκρίνονται καλύτερα, που ταιριάζουν το λαϊκό περιεχόμενο, ανάλογα με τις ανάγκες της πραγματικότητας. Απέβλεπε το λαϊκό να ταυτίζεται με υψηλό πνευματικό περιεχόμενο και μορφή. Μεγάλο δίδαγμα - υπόδειγμα - κάλεσμα και ταυτόχρονα πρόκληση για όλες τις μορφές Τέχνης σήμερα.
Εδειχνε όλες τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα, τη βασανιστική πορεία συνειδητοποίησης, τις παλινδρομήσεις και ταλαντεύσεις, που αποκρυσταλλώνονται στη συμπεριφορά των ανθρώπων, των ηρώων του που ήταν καθημερινοί. Μέσα από την αντιφατική στάση των ανθρώπων, αναδεικνύει τις αντικειμενικές κοινωνικές σχέσεις που καθορίζουν και επιδρούν σε συμπεριφορές, ενώ την ίδια ώρα αναδεικνύει τον προσωρινό χαρακτήρα αυτών των αντικειμενικών παραγόντων, καθώς ζούσε σε εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, που, παρά τις εξωτερικές διαφοροποιήσεις, είναι και η δική μας εποχή.
Διαβάζοντας και παρακολουθώντας έργα του Μπρεχτ, είναι βέβαιο ότι θα κατανοήσει πολύ καλύτερα το σήμερα, τις αιτίες των προβλημάτων του που αποκρύβονται και έτσι θα πάρει θάρρος, κουράγιο, αυτοπεποίθηση ακόμα και αυτός που διστάζει, θα συνειδητοποιήσει ότι αυτός ο κόσμος όχι μόνο πρέπει, αλλά και μπορεί να αλλάξει. Αλλά και ο κατασταλαγμένος κομμουνιστής θα βρει ιδέες και μηνύματα, συμπεράσματα και διδάγματα επίκαιρα και ευκολομεταχείριστα όπλα για το λαό, όπως έλεγε ο ίδιος ο μεγάλος επαναστάτης δραματουργός, Μπέρτολτ Μπρεχτ. Μα πιο πολύ θα διδαχτεί και μέσα από την Τέχνη, τη σπουδαία αυτή μέθοδο ανάλυσης και παρέμβασης στην πραγματικότητα, το διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό.
Ιδιαίτερα αυτό χρειάζεται στους δύσκολους καιρούς. Ομως, όπως έγραφε κι ο Μπρεχτ στον "Κύκλο με την κιμωλία": "...Κάποτε, αλλάζουν οι καιροί. Και οι ελπίδες των λαών ξεσπάνε".
Καλή επιτυχία στο Συνέδριό μας, συνέδριο - θεσμό πλέον».

ΠΗΓΗ : http://www1.rizospastis.gr