Ζοζέ Σαραμάγκου - Είναι ανάγκη να αλλάξουμε τον κόσμο

18 Ιουνίου  2010, έφυγε από τη ζωή ο συγγραφέας, Ζοζέ Σαραμάγκου.
 

  Λίγα λόγια για τη μεγάλη πορεία του Ζ. Σαραμάγκου, που γοήτευσε με τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του και συνεχίζει να διαβάζεται από χιλιάδες αναγνώστες.

  

 Γεννήθηκε στις 16 Νοεμβρίου του 1922 στο χωριό Aζινιάγκα της Πορτογαλίας. Το 1947 εκδόθηκε το πρώτο του μυθιστόρημα («Γη της Αμαρτίας») και πρόλαβε να διαβάσει δημοσιευμένο το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Κάιν». 

Το μυθιστόρημα «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον» πολεμήθηκε από την Εκκλησία. Το 1998 του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

 Ο Σαραμάγκου ήταν κομμουνιστής. 

Εντάχθηκε το 1964 στο Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και  πήρε μέρος στην «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» ενάντια στη χούντα του Σαλαζάρ. Ο Πορτογάλος συγγραφέας έδινε τη μάχη μέσα από τη ζωή και το έργο του. Πάντα, δήλωνε τη συμπαράσταση του στους λαούς που παλεύουν και ιδιαίτερα στη  σοσιαλιστική Κούβα.

   Ο Ζοζέ Σαραμάγκου, σε συνέντευξη του το 1998 (στον Χ. Παπαγεωργίου, στο «Βήμα» – ολόκληρη μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ) ρωτήθηκε: «Παρά λοιπόν τις αντιλήψεις που θέλουν την εικόνα κυρίαρχη,εξακολουθείτε να πιστεύετε ότι οι λέξεις μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο;».

Ο Σαραμάγκου απάντησε 

«Και ναι και όχι. Οι λέξεις μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, για να συμβεί όμως αυτό πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να ειπωθούν. Οχι όμως μόνο να ειπωθούν αλλά και να πέσουν σε γόνιμο έδαφος ώστε να μετατραπούν σε κινητήρα δράσης.

  Η αλήθεια είναι ότι διανύουμε καιρούς κατά τους οποίους λέξεις και μηνύματα αρνητικά, όπως το «πρέπει να θριαμβεύσεις», για παράδειγμα, βρίσκονται στο απόγειό τους. Αυτό σημαίνει, υπονοείται σαφέστατα, ότι η παρέμβαση του καθένα μας στη ζωή θα πρέπει να υπόκειται σε αυτή τη σύμβαση. 

Αυτό όμως βλέπουμε ότι οδηγεί τελικά στον εγωισμό, στην αδιαφορία και στη μη αλληλεγγύη. 

Τι συμβαίνει λοιπόν; Ηττηθήκαμε όσοι υποστηρίζουμε μια διαφορετική πορεία; 

Λέω πάντα ότι όπως οι νίκες έτσι και οι ήττες δεν είναι ποτέ οριστικές. Δεν έχει νόημα να πιστεύει κανείς ότι επειδή κέρδισε τώρα αυτή η νίκη του θα διαρκέσει για πάντα. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για την ήττα. 

Η ήττα αυτή τη στιγμή είναι γι’ αυτούς που πιστεύουν σε μια διαφορετική λογική οικοδόμησης του κόσμου. 

Προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου ηττημένο, ηττημένο όχι στις προσωπικές μου πεποιθήσεις, αφού αυτές κανένας δεν μπορεί να μου τις πάρει, ηττημένο όμως με την έννοια ότι όταν επιχειρήθηκε να τεθεί σε εφαρμογή μια νέα αντίληψη για τη ζωή απέτυχε παταγωδώς. Από την άποψη αυτή θεωρώ τον εαυτό μου ηττημένο.

Είμαι όμως απολύτως πεπεισμένος ότι, ακόμη και αν εγώ δεν θα βρίσκομαι εδώ, η σημερινή ήττα θα μετατραπεί σε νέα πάλη και νέα νίκη που με τη σειρά της δεν θα είναι και αυτή οριστική.

Δεν πρόκειται απλώς για ελπίδα, έχει να κάνει με το ότι δε θέλω να χάσω τον μόνο λόγο που έχω για να ζω: τη συνείδηση του ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε δεν είναι ένας κόσμος καλός, το αντίθετο, και ότι είναι ανάγκη να τον αλλάξουμε».

«Ηρεμία και αρμονία»

Στην ίδια συνέντευξη απάντησε στο εξής ερώτημα: «Τι σημαίνει για εσάς ευτυχία;»:

 «Φαντάζεται κανείς ότι αυτό που αποκαλούμε ευτυχία είναι μια κατάσταση μόνιμης χαράς, κάτι όμως που δεν υπάρχει ούτε υπήρξε ποτέ. 

Αν η χαρά δεν είναι μόνιμη, τότε είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν στιγμές θλίψης, για κάτι που χάθηκε, για κάτι που δεν έχουμε, για μια απουσία. Ολα αυτά μπορούν να μας οδηγήσουν στη θλίψη.

Εμένα μου είναι αδιάφορη η ιδέα της ευτυχίας, για μένα έχει μεγαλύτερη σημασία αυτό που αποκαλώ ηρεμία και αρμονία. 

Η έννοια της ευτυχίας προϋποθέτει ότι είναι κανείς πολύ χαρούμενος για τον άλφα ή τον βήτα λόγο. Σε πιάνει βέβαια ένας πονόδοντος, και τότε σου φεύγει η ευτυχία, σου φεύγουν όλα. Νομίζω ότι η ηρεμία είναι άλλο πράγμα. 

Η ηρεμία έχει να κάνει πολύ με την αποδοχή, αλλά και την, ως έναν βαθμό, αυτογνωσία των ορίων σου.

Το να ζει κανείς αρμονικά δεν σημαίνει ότι δεν έχει ανησυχίες, ή προβλήματα, σημαίνει απλώς ότι μπορεί να συμβιώσει μαζί τους με ηρεμία, γαλήνη. Δεν θέλω να φέρω τον εαυτό μου ως παράδειγμα, μπορώ όμως να πω ότι ζω σήμερα σε αρμονία με τον περίγυρό μου».

«Είμαι καλά με το δέρμα μου»

   Ο Σαραμάγκου, στη διευκρινιστική ερώτηση για παραπάνω εξήγηση των σκέψεων του, απάντησε:

  «Είναι μια σχέση που είναι δύσκολο να την εξηγήσει κανείς. Υπάρχει μια έκφραση που επιχειρεί να προσεγγίσει την εξήγηση και λέει ότι “είμαι καλά στο δέρμα μου”. 

 Είναι μια έκφραση πολύ γαλλική. Οχι όμως μόνο στο δέρμα μου. Θα πρέπει να το συσχετίσω αυτό με το γεγονός ότι δεν φιλοδόξησα ποτέ να πετύχω τίποτε, ότι σε καμιά περίπτωση δεν σκέφθηκα τη ζωή μου σαν μια κούρσα προκειμένου να φθάσω σε συγκεκριμένους στόχους. 

Αυτό είναι που αποκαλώ αρμονία σε κάθε στιγμή της ζωής, κάτι που δεν σημαίνει ότι δεν παλεύεις για να επιλύσεις ένα πρόβλημα, όπως όταν έμεινα άνεργος το 1975 και επί τέσσερα χρόνια έψαχνα για μεταφράσεις για να τα βγάλω πέρα.

Μπορείς να δώσεις τη μάχη, χωρίς δραματοποιήσεις, όμως, βιωμένη με ηρεμία, με αρμονία. Αυτή η αρμονία είναι κάτι το εσωτερικό. 

Δεν έχει να κάνει με το να λες “τι καταπληκτικός που είμαι”! Οταν το λέω αυτό, αναφέρομαι σε ένα άτομο που τα έχει καλά με τον εαυτό του. Οταν λέω ότι δεν είχα ποτέ φιλοδοξίες, ότι δεν επιθύμησα ποτέ τίποτε και γι’ αυτό τώρα μπορώ να πω ότι τα έχω όλα, είναι γιατί νιώθω εν ειρήνη με ό,τι με περιβάλλει: πρόσωπα, πράγματα, ζώα αν θέλεις, δέντρα, ουρανό και θάλασσα. 

Είναι σαν να ήμουν ενταγμένος, από τη θέση μου, στο φυσικό μου χώρο, χωρίς να μετατραπώ σε εγωιστή που λέει: “Καθώς τώρα τα έχω όλα, τα υπόλοιπα μού είναι αδιάφορα”. 

Οχι, αντίθετα, εξακολουθώ να είμαι αλληλέγγυος, παίρνω μέρος σε ένα κάρο μάχες, μερικές μάλιστα από αυτές από χέρι χαμένες. Αυτό δεν έχει καμιά σχέση με την ευτυχία. Αν με όμως με ρωτήσεις: Είστε ευτυχισμένος; Ναι, ναι, είμαι ευτυχισμένος, πολύ ευτυχισμένος. 

Το λέω όμως αυτό για να μην αρχίσω να εξηγώ ότι υπάρχει και κάτι περισσότερο, όπως υπάρχει και κάτι που λέγεται ηρεμία και αρμονία, που ίσως είναι ένα είδος σοφίας».

«Και πρώτα απ’ όλα η ζωή»

  Στη συνέχεια ρωτήθηκε «τι μένει ακόμη», έπειτα απ’ όλα όσα είχε επιτύχει. Και απάντησε:

  

«Μένουν πολλά. Και πρώτα απ’ όλα η ζωή. 

Η φιλοδοξία της ζωής, του να ζήσεις, υπάρχει μήπως κάτι ανώτερο από αυτό; Μου μένει η ζωή».

ΠΗΓΗ. imerodromos.gr