ΤΡΙΤΗ 5-8-2014
Ο ναός βρίσκεται στη πλατεία Μητροπόλεως
Είναι ένα κομψό κτίσμα, που σώζεται στην αρχική του μορφή και χρονολογείται μάλλον στα τέλη του 11ου ή 12ου αιώνα.
Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς της μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής, ημισύνθετος τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο αθηναϊκού τύπου, μάλιστα ο συγκεκριμένος θεωρείται ο τελειότερος του είδους.
Πρότυπο του αρχιτεκτονικού τύπου του εν λόγω ναού θεωρείται ο ναός της Παναγίας της μονής του Οσίου Λουκά.
Η ποιότητά του είναι ένδειξη της σημαντικής οικονομικής και καλλιτεχνικής ακμής της Αθήνας του 11ου και 12ου αι..
Στην τοιχοδομία του δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου συνδετικό κονίαμα. Πλίνθοι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πουθενά και μόνο ο τρούλος είναι οικοδομημένος με την τυπική για την εποχή πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία.
Ανεγέρθηκε στα τέλη του 12ου αι. πιθανότατα όταν μητροπολίτης Αθηνών ήταν ο λόγιος Μιχαήλ Χωνιάτης (1182-1204) .
Στο εσωτερικό σώζονται ελάχιστα σπαράγματα από τον αρχικό τοιχογραφικό διάκοσμο.
Ο ναός πιθανολογείται ότι έχει κτισθεί πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη Θεά του τοκετού Ειλειθυία.
Αρχικά η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Παναγία τη Γοργοεπήκοο, δηλαδή τη Θεοτόκο που γρήγορα και αποτελεσματικά ακούει τις προσευχές των πιστών.
Υπάρχει και άλλη άποψη ότι η ονομασία της εκκλησίας προήλθε από τον Γεώργιο Πήκο, το γιατρό ιδιοκτήτη της περιοχής.
Πάντως κατά τους «βυζαντινούς» χρόνους, της Ρωμανίας, ήταν ναός που πιθανότατα ανήκε στην οικογένεια των Σαρανταπήχων. Υπήρξε η επισκοπική έδρα του τελευταίου, πριν την Φραγκοκρατία, επισκόπου Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη (Ακομινάτου, 1138-1222. Εορτάζεται ως Άγιος την 4η Ιουλίου).
Το 1577 χειροτονήθηκε στον ναό αυτό επίσκοπος Αιγίνης ο εκ Ζακύνθου Άγιος Διονύσιος από τον μητροπολίτη Αθηνών Νικάνορα.
Από το 1751 ως την Επανάσταση η Εκκλησία ήταν ευκτήριος οίκος του Μητροπολιτικού Οίκου, που υπήρχε εκεί κοντά.
Ο προαύλιος χώρος του ναού χρησίμευε ως κοιμητήριο, μεταξύ άλλων και των αρχοντικών οικογενειών Μπενιζέλων –Παλαιολόγων. (Λίγα μέτρα νοτιότερα διατηρείται το λεγόμενο αρχοντικό των Μπενιζέλων, προσφάτως αναστηλωμένο, που σχετίζεται με την Αγ. Φιλοθέη, Ρηγούλα Μπενιζέλου).
Στα τέλη του 19ου αιώνα απομακρύνθηκαν από τον χώρο και οι τελευταίες ταφόπλακες.
Μετά την απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό και από το 1839 έως το 1862 ο ναός στέγασε τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της πρωτεύουσας.
Το 1861 με πρόταση της βασίλισσας Αμαλίας ονομάσθηκε Άγιος Σώζων, διότι το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου (εσπερινός Αγίου Σώζωντος, που εορτάζει 7 Σεπτεμβρίου) απέτυχε η δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλέως Όθωνα, επιστρέφοντος από τη Γερμανία. (Η σχετική αφιερωματική εικόνα φυλάσσεται σήμερα στον Προφήτη Ηλία Παγκρατίου).
Το 1863, με αφορμή την έξωση του Όθωνα και την ουσιαστική λήξη της Βαυαροκρατίας, δόθηκε στο ναό το όνομα Άγιος Ελευθέριος.
Ο ναός πανηγυρίζει στις 15 Δεκεμβρίου (εορτή του Αγίου Ελευθερίου και της μητέρας του Ανθίας), ενώ παλαιότερα εόρταζε και στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου).
Ο Άγιος Ελευθέριος ήταν Ρωμαίος, γιος του υπάτου Ευγενίου και της Ανθίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση είχε κατηχηθεί από τον Απόστολο Παύλο και μετέδωσε την πίστη της στο γιο της.
Σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών χειροτονήθηκε από τον Επίσκοπο Ρώμης Ανίκητο διάκονος, μετά από λίγο πρεσβύτερος και σε ηλικία είκοσι ετών επίσκοπος πόλεως του Ιλλυρικού, το182 μ.Χ..
Επί Αυτοκράτορος Αδριανού εδιώχθη, υπέστη βασανιστήρια και τελικά αποκεφαλίσθηκε, αφού όμως μετέδωσε την πίστη του και στους βασανιστές του. Και η μητέρα του Ανθία αποκεφαλίσθηκε.
Έχοντας το όνομα Ελευθέριος, κοινή ετυμολογία με την αρχαία θεότητα Ειλειθυία, προστάτιδα των επιτόκων, ο Άγιος προσέλαβε και αυτός την ίδια ιδιότητα.
Είναι πανελλήνια η πίστη ότι ο Άγιος βοηθάει τις επιτόκους, όπως και η τιμή που αυτές του αποδίδουν.
Συχνά παλιότερα τοποθετούσαν εικόνισμά του στην κοιλιά τους μόλις άρχιζαν οι ωδίνες. (Λέμε καλή λευτεριά στις εγκύους).
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ . ΘΑΝΟΣ ΕΥΘΥΜΕΡΟΣ
Είναι ένα κομψό κτίσμα, που σώζεται στην αρχική του μορφή και χρονολογείται μάλλον στα τέλη του 11ου ή 12ου αιώνα.
Ο αρχιτεκτονικός του τύπος είναι από τους πιο χαρακτηριστικούς της μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής, ημισύνθετος τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο αθηναϊκού τύπου, μάλιστα ο συγκεκριμένος θεωρείται ο τελειότερος του είδους.
Πρότυπο του αρχιτεκτονικού τύπου του εν λόγω ναού θεωρείται ο ναός της Παναγίας της μονής του Οσίου Λουκά.
Η ποιότητά του είναι ένδειξη της σημαντικής οικονομικής και καλλιτεχνικής ακμής της Αθήνας του 11ου και 12ου αι..
Στην τοιχοδομία του δεν χρησιμοποιείται σχεδόν καθόλου συνδετικό κονίαμα. Πλίνθοι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πουθενά και μόνο ο τρούλος είναι οικοδομημένος με την τυπική για την εποχή πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία.
Ανεγέρθηκε στα τέλη του 12ου αι. πιθανότατα όταν μητροπολίτης Αθηνών ήταν ο λόγιος Μιχαήλ Χωνιάτης (1182-1204) .
Στο εσωτερικό σώζονται ελάχιστα σπαράγματα από τον αρχικό τοιχογραφικό διάκοσμο.
Ο ναός πιθανολογείται ότι έχει κτισθεί πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού, που ήταν αφιερωμένος στη Θεά του τοκετού Ειλειθυία.
Αρχικά η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στην Παναγία τη Γοργοεπήκοο, δηλαδή τη Θεοτόκο που γρήγορα και αποτελεσματικά ακούει τις προσευχές των πιστών.
Υπάρχει και άλλη άποψη ότι η ονομασία της εκκλησίας προήλθε από τον Γεώργιο Πήκο, το γιατρό ιδιοκτήτη της περιοχής.
Πάντως κατά τους «βυζαντινούς» χρόνους, της Ρωμανίας, ήταν ναός που πιθανότατα ανήκε στην οικογένεια των Σαρανταπήχων. Υπήρξε η επισκοπική έδρα του τελευταίου, πριν την Φραγκοκρατία, επισκόπου Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη (Ακομινάτου, 1138-1222. Εορτάζεται ως Άγιος την 4η Ιουλίου).
Το 1577 χειροτονήθηκε στον ναό αυτό επίσκοπος Αιγίνης ο εκ Ζακύνθου Άγιος Διονύσιος από τον μητροπολίτη Αθηνών Νικάνορα.
Από το 1751 ως την Επανάσταση η Εκκλησία ήταν ευκτήριος οίκος του Μητροπολιτικού Οίκου, που υπήρχε εκεί κοντά.
Ο προαύλιος χώρος του ναού χρησίμευε ως κοιμητήριο, μεταξύ άλλων και των αρχοντικών οικογενειών Μπενιζέλων –Παλαιολόγων. (Λίγα μέτρα νοτιότερα διατηρείται το λεγόμενο αρχοντικό των Μπενιζέλων, προσφάτως αναστηλωμένο, που σχετίζεται με την Αγ. Φιλοθέη, Ρηγούλα Μπενιζέλου).
Στα τέλη του 19ου αιώνα απομακρύνθηκαν από τον χώρο και οι τελευταίες ταφόπλακες.
Μετά την απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό και από το 1839 έως το 1862 ο ναός στέγασε τη Δημόσια Βιβλιοθήκη της πρωτεύουσας.
Το 1861 με πρόταση της βασίλισσας Αμαλίας ονομάσθηκε Άγιος Σώζων, διότι το βράδυ της 6ης Σεπτεμβρίου (εσπερινός Αγίου Σώζωντος, που εορτάζει 7 Σεπτεμβρίου) απέτυχε η δολοφονική απόπειρα κατά του βασιλέως Όθωνα, επιστρέφοντος από τη Γερμανία. (Η σχετική αφιερωματική εικόνα φυλάσσεται σήμερα στον Προφήτη Ηλία Παγκρατίου).
Το 1863, με αφορμή την έξωση του Όθωνα και την ουσιαστική λήξη της Βαυαροκρατίας, δόθηκε στο ναό το όνομα Άγιος Ελευθέριος.
Ο ναός πανηγυρίζει στις 15 Δεκεμβρίου (εορτή του Αγίου Ελευθερίου και της μητέρας του Ανθίας), ενώ παλαιότερα εόρταζε και στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου).
Ο Άγιος Ελευθέριος ήταν Ρωμαίος, γιος του υπάτου Ευγενίου και της Ανθίας, η οποία σύμφωνα με την παράδοση είχε κατηχηθεί από τον Απόστολο Παύλο και μετέδωσε την πίστη της στο γιο της.
Σε ηλικία μόλις δεκαπέντε ετών χειροτονήθηκε από τον Επίσκοπο Ρώμης Ανίκητο διάκονος, μετά από λίγο πρεσβύτερος και σε ηλικία είκοσι ετών επίσκοπος πόλεως του Ιλλυρικού, το182 μ.Χ..
Επί Αυτοκράτορος Αδριανού εδιώχθη, υπέστη βασανιστήρια και τελικά αποκεφαλίσθηκε, αφού όμως μετέδωσε την πίστη του και στους βασανιστές του. Και η μητέρα του Ανθία αποκεφαλίσθηκε.
Έχοντας το όνομα Ελευθέριος, κοινή ετυμολογία με την αρχαία θεότητα Ειλειθυία, προστάτιδα των επιτόκων, ο Άγιος προσέλαβε και αυτός την ίδια ιδιότητα.
Είναι πανελλήνια η πίστη ότι ο Άγιος βοηθάει τις επιτόκους, όπως και η τιμή που αυτές του αποδίδουν.
Συχνά παλιότερα τοποθετούσαν εικόνισμά του στην κοιλιά τους μόλις άρχιζαν οι ωδίνες. (Λέμε καλή λευτεριά στις εγκύους).
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ . ΘΑΝΟΣ ΕΥΘΥΜΕΡΟΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου