Ψυχώσεις, καθοριστική η έγκαιρη παρέμβαση....

 

 

*Ο καθηγητής Ψυχιατρικής, διευθυντής της Α΄ Πανεπιστημιακής Κλινικής ΕΚΠΑ και πρωτεργάτης των μονάδων έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση –ενός νέου, πρωτοπόρου εγχειρήματος– Νίκος Στεφανής. (ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ).

                                                                  ..................... Της Τασούλας Καραϊσκάκη

Αποτελεί το πρώτο θεμέλιο μιας νέας μεταρρύθμισης στην ψυχική υγεία, που φιλοδοξεί να ανατρέψει τη μέχρι σήμερα αντιμετώπιση των σοβαρών ψυχικών ασθενειών. 

Παρέμβαση κατά τη γένεση των ψυχικών διαταραχών στα πρώτα μετεφηβικά χρόνια, με ήπιες μεθόδους, μακριά από νοσοκομεία, μέσα στην κοινότητα, στο περιβάλλον του πάσχοντος, από ομάδα ειδικών. 

Οι πρώτες βάσεις αυτής της νέας προσέγγισης, που αποτελεί παγκόσμια τάση, έχουν τεθεί και στην Ελλάδα, καθώς οι πρωτοποριακές αυτές υπηρεσίες –οι μονάδες έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση– έχουν ήδη νομοθετηθεί στη χώρα μας. Πρωτεργάτης του όλου εγχειρήματος ο καθηγητής Ψυχιατρικής, διευθυντής της Α΄ Πανεπιστημιακής Κλινικής ΕΚΠΑ, Νίκος Στεφανής.

«Ολη μου η σταδιοδρομία ήταν αφιερωμένη στην αναζήτηση του γιατί μερικά νέα παιδιά αρρωσταίνουν από βαριές ψυχιατρικές διαταραχές στο άνθος της ηλικίας τους, στα 18 τους, στα 20 ή 25 τους χρόνια. 

Στην Ελλάδα κάθε χρόνο υπολογίζουμε πως μέχρι 3.500 νέα παιδιά θα νοσήσουν για πρώτη φορά στη ζωή τους από κάποια μορφή ψυχωσικής διαταραχής, όπως ονομάζουμε τις βαριές διαταραχές που αποτελούν τον βασικό κορμό της ψυχιατρικής: σχιζοφρένεια, μανιοκατάθλιψη, ψυχωσική διαταραχή οφειλόμενη στη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών κ.λπ. 

Είναι όταν κανείς χάνει τον έλεγχο της επαφής του με την πραγματικότητα, π.χ. ο νέος αναπτύσσει χωρίς βάση τη βεβαιότητα ότι κάποιος τον παρακολουθεί, τον καταδιώκει, απεργάζεται το κακό του. Ακούει φωνές να του μιλούν, ενώ είναι μόνος του, ή έχει την πεποίθηση ότι όλοι διαβάζουν τις σκέψεις του, ότι έχει μοναδικές δυνάμεις, ή πως ο κόσμος, οι ειδήσεις αναφέρονται με υπονοούμενα στο άτομό του. 

Συγχρόνως μπορεί να  αποδιοργανώνεται ο ύπνος του, ο λόγος του, η συμπεριφορά του, να περιφέρεται χωρίς σκοπό ή αυτοφροντίδα στους δρόμους. Αποφεύγει το σχολείο, τους φίλους του, κλείνεται στον εαυτό του. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές».

– Τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται ξαφνικά;

– Οχι, δεν εισβάλλουν από τη μία μέρα στην άλλη. Μπορεί να περάσει και ένας χρόνος μέχρι η οικογένεια να αντιληφθεί ότι το παιδί χρειάζεται να πάει σε γιατρό. 

Oσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα μέχρι την πρώτη θεραπεία, τόσο χειρότερη η πρόγνωση. Γι’ αυτό απαιτείται ευαισθητοποίηση του κοινού για την άμεση αναγνώριση αυτών των πρώτων φαινομενικά παράδοξων συμπτωμάτων, και γρήγορη προσέλευση στις υπηρεσίες.

Ο νέος αναπτύσσει χωρίς βάση τη βεβαιότητα ότι κάποιος τον παρακολουθεί, τον καταδιώκει, απεργάζεται το κακό του. Ακούει φωνές να του μιλούν ενώ είναι μόνος του, ή έχει την πεποίθηση ότι όλοι διαβάζουν τις σκέψεις του.

– Ποια ακριβώς είναι η νέα προσέγγιση;

– Στην Αυστραλία, ως καθηγητής Ψυχιατρικής και διευθυντής μονάδας έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση, έζησα κάτι που ανέτρεψε την αντίληψή μου για την άσκηση της ψυχιατρικής όπως τη γνώριζα. Διηύθυνα πολυκλαδικές ομάδες –αποτελούνται από ψυχίατρο, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές– που έρχονται σε επαφή με τον νέο και την οικογένειά του μόλις αυτός αρρωστήσει, συνήθως στην κοινότητα ή αμέσως μετά την πρώτη του νοσηλεία. 

Τον συναντούν σε κοινοτικά κέντρα ή στο σπίτι του, έξω από το σχολείο, μιλούν με τους καθηγητές του στο πανεπιστήμιο, με τους φίλους του και φροντίζουν, πολύ ενεργά, να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη και να τον επαναφέρουν γρήγορα στην πρότερη λειτουργικότητά του, στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό. 

Ταυτόχρονα στηρίζουν την οικογένεια στο τραύμα που έχει υποστεί, παρέχουν ενημέρωση, συμβουλευτική, ψυχοεκπαίδευση. Είναι το γρηγορότερα αναπτυσσόμενο μοντέλο κοινοτικής ψυχιατρικής στον δυτικό κόσμο. 

Εφαρμόζεται στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ, στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες. Χαίρομαι που συμβάλαμε να θεσμοθετηθούν οι υπηρεσίες αυτές στην Ελλάδα και να ενσωματωθούν στις νέες δομές ψυχικής υγείας που θα αναπτυχθούν στη χώρα στο πλαίσιο του νέου προγράμματος ΕΣΠΑ. Είναι πολύ πιθανό να δούμε του χρόνου να λειτουργούν οι πρώτες πιλοτικές μονάδες.

– Πού εγκαθίστανται;

– Φανταστείτε ένα διώροφο κτίριο στο κέντρο της πόλης, χωρίς ένδειξη κέντρου ψυχικής υγείας. Περισσότερο μοιάζει με κέντρο νεότητας. Γίνεται εκτίμηση των αναγκών του νέου, προσπάθεια θεραπείας με χαμηλή φαρμακευτική αγωγή, σε ένα περιβάλλον ισότιμης σχέσης μαζί του, στοχεύοντας στην ψυχολογική του υποστήριξη και την κοινωνική του επανένταξη. Δεν είναι ευχολόγιο. 

Γνωρίζουμε από μεγάλες σοβαρές επιδημιολογικές μελέτες ότι αυτό το μοντέλο παρέμβασης είναι αποτελεσματικό. Η πρόγνωση γι’ αυτούς τους νέους είναι σαφώς καλύτερη από εκείνη για τους νέους που παρακολουθούνται π.χ. κυρίως φαρμακευτικά σε συστηματική εξωτερική βάση. 

Ακόμη, η άμεση και πολυεπίπεδη παρέμβαση στην πρώτη εκδήλωση των έντονων συμπτωμάτων ψύχωσης έχει φανεί πως έχει μικρότερο κόστος μακροπρόθεσμα για τα εθνικά συστήματα υγείας.

Βρισκόμαστε στο γραφείο του κ. Στεφανή στο Αιγινήτειο, το πιο παλιό νευρολογικό και ψυχιατρικό νοσοκομείο της χώρας – ιδρύθηκε το 1904. Στους τοίχους οι φωτογραφίες των παλαιότερων διευθυντών της πανεπιστημιακής κλινικής, μεταξύ των οποίων κι εκείνη του Κώστα Στεφανή, του πιο επιδραστικού ανθρώπου στον χώρο της ψυχιατρικής και πατέρα του Νίκου Στεφανή. «Το καλοκαίρι, COVID-19 επιτρέποντος, θα διεξαχθεί στην Αθήνα συνέδριο της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας με κύριο θέμα την έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση», σημειώνει. 

Μια αναβίωση της κοινοτικής ψυχιατρικής, που η προηγούμενη γενιά, η γενιά του πατέρα του, έζησε με το έργο της αποασυλοποίησης. 

«Το κείμενο του προγράμματος “Ψυχαργώς” κλείνει με την ευχή της δημιουργίας στο μέλλον μονάδων κοινοτικής ψυχιατρικής επέμβασης στην εκκίνηση της αρρώστιας, που είναι ακριβώς αυτό που συζητάμε». 

Τα τελευταία χρόνια επαγγελματίες ψυχικής υγείας μετεκπαιδεύονται στην έγκαιρη παρέμβαση στην ψύχωση στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ), ενώ την επόμενη χρονιά ξεκινάει μεταπτυχιακό στην Ιατρική Σχολή Αθηνών με αυτό ακριβώς το αντικείμενο.

Παράγοντες κινδύνου

Τα τελευταία χρόνια ο κ. Στεφανής διενεργεί με την ομάδα του έρευνες για τις αιτίες και την πορεία των νέων που εκδήλωσαν για πρώτη φορά στη ζωή τους ψύχωση. 

«Ομως στις βαριές ψυχικές διαταραχές δεν μπορείς να προβλέψεις μακροπρόθεσμα τι θα συμβεί. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια την έκβασή τους και, ας είμαστε ειλικρινείς, ούτε την ακριβή τους αιτιοπαθογένεια. 

Ωστόσο, εκείνο που με βεβαιότητα γνωρίζουμε είναι ότι η έγκαιρη και πολυεπίπεδη παρέμβαση και η αποφυγή των υποτροπών, που δυστυχώς είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, αλλάζει την πορεία τους προς το καλύτερο». 

Τα αίτια είναι πολλά και διαφορετικά. «Σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου είναι η γενετική προδιάθεση, την οποία μελετούμε και εμείς σε μοριακό επίπεδο, αλλά συμβάλλουν και άλλοι, μη ειδικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως οι περιγεννητικές επιπλοκές, η έντονη κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία, η χρήση ουσιών. 

Ενας 15χρονος που κάνει χρήση χασίς σε καθημερινή βάση έχει τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσει ψυχωσικό επεισόδιο αργότερα στη ζωή του. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι όλα τα παιδιά που κάνουν χρήση θα νοσήσουν. Αποτελούν μικρή μειονότητα. 

Ισως η υψηλή γενετική προδιάθεση ενός ατόμου ή η διαρκής έκθεση στο στρες το κάνει πολύ ευαίσθητο στους παράγοντες κινδύνου του περιβάλλοντος, π.χ. στην ψυχοτρόπο επίδραση της κάνναβης. Στην ψύχωση είναι πιθανόν να μπαίνει κανείς από διαφορετικά μονοπάτια».

 

ΠΗΓΗ. kathimerini.gr