Γιάννης Κορδάτος (1 Φεβρουαρίου 1891 – 28 Απριλίου 1961)

Ενας από τους σημαντικότερους μαρξιστές ιστορικούς-διανοούμενους του αιώνα που μας πέρασε.








Η εποχή μας  δεν είναι εποχή της ήρεμης ερ­γασίας και σπουδαστηρίου. 

 Άγνωστο για πόσον καιρό, λόγω της επαναστατι­κής περιόδου που περνούμε, για μας θα είναι άγνωστη η ησυχία, αφού ζού­με μέσα στο Εργατικό Κίνημα, που παίρνει στη χώρα μας μιαν επαναστα­τική και συνειδητή κατεύθυνση». 

Όταν το 1924, ο τριαντάχρονος τότε Γιάν­νης Κορδάτος έγραφε τα παραπάνω, μεταξύ άλλων  στον πρόλογο του βιβλίου του «Η Κοι­νωνική Σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821», είχε ήδη μια σημαντική θητεία στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα της ε­ποχής του. 

Γόνος μεσοαστικής οικογένειας από τη Ζαγορά του Πηλίου, ο Κορδάτος είχε παρακολουθήσει δημοτικό και γυμνάσιο στο Βόλο, τη Σμύρνη -με δάσκαλο το νεαρό Δημήτρη Γληνό- και την Κωνσταντινούπολη, για να κα­ταλήξει στην Αθήνα, όπου φοίτησε στη Νομι­κή Σχολή. 

Κομμουνιστής και δημοτικιστής, μέλος της «Φοιτητικής Συντροφιάς» και του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», ο Κορδάτος εξέδω­σε την πρώτη του μπροσούρα το 1918, στην Αλεξάνδρεια, υπό τον τίτλο «Η κατήχηση των χωρικών», με το ψευδώνυμο Πέτρος Χαλκός. Με το ίδιο ψευδώνυμο αρθρογραφούσε από το 1917 στο «Ριζοσπάστη», του οποίου ανέλαβε τη διεύθυνση, από το 1921 έως και το 1924. 

Ήταν ιδρυτικό στέλεχος, το 1917, του ΣΕΚΕ, το οποίο μετεξελίσσεται το 1920 σε ΚΚΕ, ανέλαβε το ύψιστο κομματικό αξίωμα, γενικός γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής, το 1922, και παρέ­μεινε στη θέση αυτή έως το   1924, οπότε απο­χώρησε διαφωνώντας με τη θέση του κόμματος για το Μακεδονικό. 

Λίγους μήνες αργότερα η έκδοση του βιβλίου του για την Επανάσταση του 1821, στο οποίο, όπως ο ίδιος έγραφε, εισή­γαγε τη μέθοδο του ιστορικού υλισμού, προκά­λεσε πολυπληθείς και έντονες αντιδράσεις, που επέσυραν ακόμη και την ποινή του αφορι­σμού από την Ιερά Σύνοδο.

Το 1927 ο Γ. Κορδάτος διεγράφη από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, με το οποίο διατήρησε, σε όλη του τη ζωή, μια αμφιθυμική σχέση, η οποία αποτέλεσε έναν από τους βασι­κούς παράγοντες διαμόρφωσης της σκέψης και των μελετών του. 

Τα επόμενα χρόνια αφιερώ­θηκε στο συγγραφικό του έργο. Έως και το θά­νατο του, στις 28 Απριλίου 1961, εξέδωσε ένα πλήθος βιβλίων, ενώ αρθρογράφησε με μεγάλη πυκνότητα στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. 

Στο διάστημα 1938-1941 διηύθυνε τη «Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων και Ποιητών» των αδελφών Ζαχαρόπουλου, γράφοντας προλόγους σε αρκετούς τόμους της σειράς. Την περίοδο της γερμανικής κατοχής οργανώθηκε στην αντίσταση μέσα από τις τά­ξεις του ΕΑΜ. Από το 1956, κλείνοντας και τον κύκλο των σχέσεων του με την Αριστερά, συμ­μετείχε στο Γενικό Συμβούλιο της ΕΔΑ.

Ο Γ. Κορδάτος αποτελεί έναν από τους πο­λυγραφότατους και πλέον γνωστούς διανοού­μενους στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. 

Η έκδο­ση της πολύτομης «Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας», αλλά και η συγγραφή ιστοριών για την αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, καθώς και επιμέρους εργασιών, είναι ενδεικτικές της ανά­γκης του να συγκροτήσει ένα μεγάλο αφήγη­μα για τηv ελληνική Ιστορία, μια μαρξιστική σύνθεση, με τους όρους κατανόησης και επε­ξεργασίας της μαρξιστικής σκέψης στον καιρό του Μεσοπολέμου, αντίθετο στο κυρίαρχο σχή­μα του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου. 

Για το σκοπό αυτό συνέγραψε χιλιάδες σελίδες, υ­ποπίπτοντας συχνά σε πολλά από τα ελαττώ­ματα που αποδόθηκαν και στο έργο του κορυφαίου ιστορικού του 19ου αιώνα: πολιτική στοχοθεσία, ιδεολογική χρήση της Ιστορίας, ελλι­πής χρήση των πηγών, απλουστεύσεις και α­ποσιωπήσεις.

Το συγγραφικό ιστορικό έργο του Γ. Κορδά­του εκτείνεται σε μεγάλο θεματολογικό και χρονολογικό εύρος: από την αρχαία Ελλάδα και τη Σαπφώ έως την αγροτική εξέγερση του 1910 στο Κιλελέρ και από την αρχαία τραγωδία έως την ελληνική κεφαλαιοκρατία και το δημοτικισμό. 
Ένα ογκώδες και επιβλητικό έργο, με αναθεωρήσεις και επανεκδόσεις, το οποίο α­κολούθησε την πνευματική πορεία του δημιουργού του, εκκινώντας από τη μαρξιστική θε­ωρία σε ιδιότυπους και μοναχικούς δρόμους. 

Ο Κορδάτος είχε την τύχη να δει τα βιβλία του να γνωρίζουν πολύ σημαντική εκδοτική επιτυχία, που βρισκόταν σε αναντιστοιχία με τη σκληρή κριτική με την οποία τα υποδέχθηκαν οι δια­νοούμενοι της εποχής του. 

Η κριτική δεν αφο­ρούσε μόνο τα λάθη, τις απλουστεύσεις και τα θεωρητικά σχήματα χωρίς επαρκή τεκμηρίω­ση, που εύκολα θα αναγνώριζε κανείς στις σε­λίδες των βιβλίων του, αλλά συνδεόταν, κυ­ρίως, με την εκάστοτε πολιτική του τοποθέτη­ση, με τη διαφωνία προς τις απόψεις του, είτε από αριστερά είτε από δεξιά. 

Η νεότερη ιστο­ριογραφία αγνόησε, σε μεγάλο βαθμό, το έργο του Κορδάτου, με κύρια εξαίρεση τις μελέτες του για το εργατικό και αγροτικό κίνημα στη χώρα μας, μοναδικά σημεία αναφοράς για τα σχετικά ζητήματα επί πολλές δεκαετίες.

Σαράντα πέντε χρόνια μετά το θάνατο του, η συζή­τηση για το έργο του Γιάννη Κορδάτου, την υ­ποδοχή που συνάντησε αλλά και τους επιγόνους του, σε μεγάλο βαθμό, εκκρεμεί. Και εάν ο Κορδάτος, και λόγω του πρωτοποριακού χαρα­κτήρα του έργου του και της αποδοχής του, έχει σε σημαντικό βαθμό διαβαστεί και μελετηθεί -σημειώνω δύο ανέκδοτες διδακτορικές διατρι­βές για το έργο του , δεν συμβαίνει το ίδιο με έναν σεβαστό αριθμό μαρ­ξιστών διανοουμένων του τέλους του 19ου και του 20ού αιώνα. 

Οι επιρροές που δέχτηκαν και κυρίως η πρόσληψη του μαρξισμού, το συγ­γραφικό τους έργο, η πολιτική λειτουργία τους, αλλά και η εξέλιξη της σκέψης τους, ιδιαίτερα στα μεταπολεμικά χρόνια, αποτελούν ζητούμε­να μιας συζήτησης που θα μας επέτρεπε να κα­τανοήσουμε τους δρόμους της μαρξιστικής σκέψης στη χώρα μας, σε συνδυασμό με τις δια­δρομές του κομμουνιστικού κινήματος .



Του ΠΑΛΛΑ ΒΑΓΓΕΛΗ




Εργογραφία

Αυτοτελείς εκδόσεις



    Η κατήχησις των χωρικών (Αλεξάνδρεια 1921, ως Π. Χαλκός. β' έκδ. Αθήνα 1924)

    Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 (1924. δ΄ έκδ., αναθεωρ. και συμπληρωμένη 1946)

    Νεοελληνική πολιτική ιστορία (1925)

    Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός (1927)

    Δημοτικισμός και λογιωτατισμός (1927· βελτιωμένη επανέκδοση ως Ιστορία του γλωσσικού μας ζητήματος, 1943)

    Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 1342–1349 (1928)

    Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας (1930)

    Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821 (1930)

    Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1931)

    Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του (1931. αναθεωρ. επανέκδοση ως Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία, 1945)

    Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος (2 τόμ., 1932. αναθεωρ. και συμπληρ. έκδοση 1956)

    Εισαγωγή εις την νομικήν επιστήμην (1939)

    Νέα προλεγόμενα εις τον Όμηρον (1940. αναθεωρ. και συμπληρ. έκδοση 1956)

    Τα αρχαία ελληνικά γράμματα και η αξία τους (1940)

    Η Σαπφώ και οι κοινωνικοί αγώνες στη Λέσβο (1945)

    Τα σημερινά προβλήματα του ελληνικού λαού (1945)

    Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα (1946)

    Η αγροτική εξέγερση του Κιλελέρ (1946)

    Ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (1946)

    Η Παλαιά Διαθήκη στο φως της κριτικής (1947)

    Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου (1953)

    Η αρχαία τραγωδία και κωμωδία (1954)

    Τα Αμπελάκια και ο μύθος για το συνεταιρισμό τους (1955)

    Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος (3 τόμ., 1955-1956)

    Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος (5 τόμ., 1957-1959)

    Ιστορία των Ελληνιστικών Χρόνων (1959)

    Η Ρωμαιοκρατία στη Ελλάδα, 146 π.χ.-300 μ.Χ. (1959)

    Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας. (13 τόμ., 1956-1959).

    Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (2 τόμ., 1959-1960)

    Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγίας από τα αρχαία χρόνια ως τα σήμερα (1960)

    Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας από το 1453 ως το 1961 (2 τόμ., 1962)[σημ. 2]

    Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα (1964. επανέκδοση ως Ιστορία του αγροτικού ..., 1973).

    Προοδευτικές μορφές στην Ελλάδα (1966)

    Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός, (2 τόμ., 1975)

    Προϊστορία και ιστορία του αρχαίου αθλητισμού (περ.1980).

    Αρθρογραφίες στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, 1921-1924 (2009).

    Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς (2010).





ΠΗΓΗ. 1. erodotos 
             2. el.wikipedia.org