ΤΟ ΣΤΕΚΙ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑΣ: Ματέρα - Μια από τις αρχαιότερες πόλεις της ανθρωπότητας

Ως μια από τις αρχαιότερες πόλεις της ανθρωπότητας και πιθανώς η πρώτη περιοχή της Ιταλίας που εποικίστηκε ποτέ, με ιστορία παλιά όσο η χώρα που την περιβάλλει, η Ματέρα είναι λογικό να έχει το μερίδιο των σκοτεινών στιγμών της.

Ο χρόνος, ωστόσο, κάθε άλλο παρά ευγενικός ήταν μ’ αυτόν τον καρτποσταλικό οικισμό της Νότιας Ιταλίας, που γνώρισε τέτοια εγκατάλειψη από την πολιτεία, ώστε να χαρακτηριστεί από χείλη επίσημα ως «εθνική ντροπή».

Κι όμως, ύστερα από δεκαετίες φαινομενικά οριστικής παρακμής, το σκηνικό ταινιών όπως τα «Πάθη του Χριστού» του Μελ Γκίμπσον ή η «Wonder Woman» της Πάτι Τζένκινς, είναι πια μια νέα πόλη, που βγαίνει φέτος οριστικά απ’ τη σπηλιά της, για να λουστεί στο φως του προβολέα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2019.

Χτισμένη πάνω και μέσα στην πέτρα, η πόλη της Ματέρα είναι ένα μέρος σπάνιας ομορφιάς.

Περιδιαβαίνοντας τα κινηματογραφικά, άκρως φωτογενή σοκάκια της ανάμεσα σε πετρόχτιστα παλάτια και ναούς μοναδικής αρχιτεκτονικής, δεν μπορείς να φανταστείς την ένδεια που κάποτε κυλούσε σαν αρρώστια ανάμεσά τους. Τότε που, υπό το καθεστώς Μουσολίνι, ο ιταλικός Νότος αντιμετωπιζόταν ως έρημη χώρα, ιδανική για να υποδέχεται εξόριστους πολιτικούς αντιπάλους και ιδεολογικούς εχθρούς.

Ο Κάρλο Λέβι, γιατρός, ζωγράφος, συγγραφέας, αριστερός αγωνιστής και ένας από τους εξόριστους του καθεστώτος, έδωσε με το στοιχειωτικό «Ο Χριστός Σταμάτησε στο Έμπολι» που κυκλοφόρησε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ένα σοκαριστικό χαστούκι στην ιταλική κοινωνία.

Για την πολιτεία, πάλι, οι εικόνες του απ’ την επαρχία της Μπαζιλικάτα και την άλλοτε πρωτεύουσά της, τη Ματέρα, γεμάτες κορμιά σακατεμένα απ’ τις ασθένειες, παιδιά τυλιγμένα στα κουρέλια της ανέχειας, ανθρώπους αντιμέτωπους με την ελονοσία, ήταν τόσο άβολες, ώστε σπασμωδικά αποφάσισε να τις βάλει κάτω απ’ το χαλί, εκκενώνοντας την πόλη το 1952 κι επαναπροωθώντας τους κατοίκους της σε άλλες περιοχές.

Η πόλη έμεινε ερειπωμένη για σχεδόν 40 χρόνια, μέχρι που κάποιοι παλιοί της κάτοικοι αποφάσισαν να επιστρέψουν και επαναφέρουν τη ζωή στα «sassi», δηλαδή τις πέτρες, όπως είναι το προσωνύμιο της Ματέρα για τους ντόπιους, θέτοντας τις βάσεις για την ανακήρυξή της σε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1993.

Ως φοίνικας αναγεννημένος από στάχτες εξαθλίωσης, η Ματέρα και οι κάτοικοί της βρήκαν παλμό και βάδισμα, τα παλιά κτίρια μετατράπηκαν σε φινετσάτα boutique hotels, οι αλάνες έγιναν αυλές κομψών εστιατορίων, τα εγκαταλελειμμένα σπίτια και σπηλιές μετατράπηκαν σε ζωηρούς πολιτιστικούς πυρήνες (το Musma είναι, για παράδειγμα, το μόνο μουσείο στον κόσμο εξ ολοκλήρου στεγασμένο σε σπηλιά), χτίζοντας χρόνο με το χρόνο το νέο πρόσωπο μιας πόλης που αγκάλιασε την ανεκτίμητη παράδοσή της, για να στηρίξει πάνω της το λαμπερό της μέλλον.

Ο καλύτερος τρόπος για να βιώσει κανείς αυτήν την ιστορία ολοκληρωτικής πτώσης και κατακόρυφης ανάκαμψης είναι η Casa Noha: ένα σπίτι του 16ου αιώνα που έχει μετατραπεί σε κοινωνιολογικό και ιστορικό μουσείο, ξεδιπλώνοντας την συναρπαστική διαδρομή της πόλης και των κατοίκων της μέσα από εγκολπωτικές βιντεοπροβολές.

Μετά την επίσκεψη, τα εντυπωσιακά κτίρια των αρχόντων και οι υπόγειες κατοικίες των αγροτών και κτηνοτρόφων της παλιάς Ματέρα αποκτούν νέα προοπτική, ως ζωντανό μνημείο, πλέον, των ακραίων καταστάσεων στις οποίες μπορούν να οδηγήσουν μια κοινωνία οι ταξικές ανισότητες.

Πρόκειται για τις αρχαιότερες κατοικημένες πόλεις του κόσμου με σπηλιές που θα άφηνες το σπίτι σου για να κατοικήσεις σε αυτές. Βρίσκεται στην περιοχή Μπαλιζικάτα της Ιταλίας και βρίσκεται δίπλα σε ένα μικρό φαράγγι, με τον ποταμό Gravina να ρέει από κάτω.

Το τοπίο είναι μυθικό και κάνεις αυτόματα ένα ταξίδι στον Μεσαίωνα.

Η πόλη χωρίζεται στο κέντρο και τα γύρω-γύρω βράχια. Ουκ ολίγες φορές την έχουν επιλέξει ξένες παραγωγές προκειμένου να γυριστούν ταινίες εμπνευσμένες από τη Βίβλο.

Οι λιθόστρωτοι δρόμοι της πόλης θυμίζουν μια άλλη εποχή, κάνοντας τον αέρα της πόλης να θυμίζει κάτι ιστορικά παραμυθένιο.

Το 2019 είναι η χρονιά της ιταλικής πόλης Ματέρα της περιοχής Μπαζιλικάτα στην νότια Ιταλία. Είναι η πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας Ματέρα.

Η περιοχή της Ματέρας έχει κατοικηθεί από την Παλαιολιθική περίοδο και θεωρείται από τις παλαιότερες πόλεις του κόσμου.

Η Ματέρα απέκτησε διεθνή φήμη με την αρχαία πόλη «Σάσσι ντι Ματέρα» (που σημαίνει «οι πέτρες-σπηλιές της Ματέρα»).

Τα Σάσσι της Ματέρας είναι σπίτια-σπηλιές μέσα στα βράχια τα οποία έχουν ιστορία από την προϊστορική περίοδο. Υπάρχει η υποψία ότι ίσως εκεί εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι άνθρωποι στην Ιταλία.

Από το 1993 τα σάσσι της Ματέρας έχουν χαρακτηριστεί από την UNESCO ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Πριν από λίγο καιρό κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι αυτή η κάποτε βρώμικη αλλά σμιλεμένη στους βράχους πόλη θα γινόταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης.

Οι σπηλιές στους λευκούς βράχους ήταν κατάμαυρες και μύριζαν μούχλα και σκουπίδια. Μέχρι χθες η Ματέρα ήταν μια πόλη για την οποία ντρέπονταν οι Ιταλοί

«Στην αρχή φαινόταν σαν όλο αυτό να ήταν πολύ μεγάλο για την Ματέρα» λέει ο Μάριο Νταντιέγκο. «Αλλά τώρα ο κόσμος θα καταλάβει ότι η Ματέρα υπάρχει. Η πόλη είναι ένα ακατέργαστο διαμάντι». Το κατάστημα και εργαστήριο του Νταντιέγκο είναι λαξευμένο μέσα στο βράχο, όπως πολλά καταστήματα, εστιατόρια και ξενοδοχεία στην πόλη.

Οι βράχοι είναι γεμάτοι από αυτές τις σπηλιές, οι οποίες κατοικούνταν ήδη πριν από χιλιάδες χρόνια. Μέχρι τη δεκαετία του ’50 στις γειτονιές Sasso Caveoso και Sasso Barisano ζούσαν ακόμη άνθρωποι υπό άθλιες συνθήκες υγιεινής. Κάποιοι μάλιστα μαζί με τα ζώα τους.

Το 1952 η κυβέρνηση διέταξε την εκκένωση των σπηλιών. Η Ματέρα αποκαλούνταν «vergogna nazionale», εθνική ντροπή. Περίπου 17.000 άνθρωποι έπρεπε να αφήσουν τις σπηλιές τους οι οποίες άρχισαν να ρημάζουν

Μέχρι που το 1986 αποφασίστηκε η διατήρησή τους και το 1993 η πόλη συγκαταλέχθηκε στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO.

Οι σπηλιές ήταν και παραμένουν κατοικίες ορισμένων ! Μάλιστα, κάποια ξενοδοχεία έχουν υιοθετήσει την πρακτική των σπηλιών-κατοικιών, δημιουργώντας μοναδικής αισθητικής καταλύματα που τις θυμίζουν πολύ.

Πολυτέλεια τεσσάρων αστέρων μέσα σε βράχια, που δεν έχει να στερηθεί τίποτα από τη διαμονή στους τοίχους ενός δωματίου. Δεν είναι τυχαίο που επισκέπτες από όλον τον κόσμο θέλουν να κλείσουν ένα «δωμάτιο» σε αυτές !

Σήμερα αρκετοί τουρίστες βρίσκουν το δρόμο προς τη Ματέρα. «Υπάρχουν εκείνοι που λένε ότι μετά το 2019 δεν θα έρχεται κανείς και κάποιοι που λένε ότι ήδη τώρα αυτοί που έρχονται είναι πάρα πολλοί» λέει ο Πάολο Βέρι, διευθυντής του ιδρύματος Μatera 2019. «Πιστεύω ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση. Δεν είμαστε Βενετία και ελπίζω να μη γίνουμε ποτέ. Αλλά πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Εάν ο τουρισμός δεν είχε δημιουργήσει θέσεις εργασίας η κατάσταση σήμερα θα ήταν διαφορετική. Ο τουρισμός δημιουργεί νέες δυνατότητες και φέρνει φρέσκο χρήμα»

Ωστόσο αρκετοί διατηρούν τις αμφιβολίες τους για το αν οι διοργανώσεις του 2019 πετύχουν τον στόχο τους, δηλαδή να κάνουν την πόλη, τους κατοίκους και την ταυτότητά τους γνωστές στον κόσμο. «Οι κάτοικοι της Ματέρα δεν περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα» λέει η Νάντια Ντέλα Κιάρα, ιδιοκτήτρια καταστήματος λαϊκής τέχνης. Για πολύ μεγάλο διάστημα η πόλη ήταν κλειστή προς τον έξω κόσμο. Η Ματέρα και ο υπόλοιπος κόσμος «θα παραμείνουν δυο διαφορετικοί κόσμοι» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η μακέτα της πόλης μέσα σε ένα κατάστημα λαξευμένο στον βράχο.

Η Ματέρα είναι η «Καππαδοκία της Ιταλίας» και κλείνει στους τοίχους και στις σπηλιές της ολόκληρη την ιστορία της ανθρώπινης ύπαρξης πάνω στον πλανήτη αφού τα παλαιότερα ευρήματα φθάνουν στην Παλαιολιθική Εποχή.

Οι πέτρες-σπηλιές της Ματέρα» ενώ το μοναστηριακό συγκρότημα Madonna delle Virtu και San Nicola del Greci, η εκκλησία του San Pietro Caveoso, η εκκλησία Santa Maria D' Idris καθώς και η εκκλησία Santa Lucia alle Malve είναι διάσημα αξιοθέατα της Ματέρα.

Η περιοχή κατοικήθηκε από τον 6ο π.Χ. αιώνα και ήταν τμήμα της ενδοχώρας της Μεγάλης Ελλάδας. Τρεις αιώνες αργότερα οι Ρωμαίοι θα οχυρώσουν την πόλη σε ένα ύψωμα 400 μέτρων.

Ακριβώς από κάτω από τα τείχη δημιουργήθηκαν δύο συνοικίες, σκαμμένες στον μαλακό, ασβεστώδη βράχο: το Sasso Caveoso και το Sasso Barisano που σημαίνουν τον σπηλαιώδης βράχο και το βράχο του Μπάρι ή των Βαρισίων αντίστοιχα.

Η μαλακή σύστασης του βράχου οδήγησε τους κατοίκους στη δημιουργία ενός αξιοθαύμαστους δικτύου όπου μάζευαν το νερό και εξασφάλιζαν την πολυπόθητη υγρασία σε μια περιοχή γνωστή για την παρατεταμένη ανομβρία.

Παράλληλα οι κάτοικοι εφάρμοσαν ένα σύστημα αντίστοιχο με τη Σαντορίνη χρησιμοποιώντας τις ήδη υπάρχουσες σπηλιές τις οποίες επεξέτειναν σκάβοντας τόσο οριζόντια όσο και κάθετα.

Με την κατάρρευση της Δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και την επέλαση των βαρβαρικών φυλών η περιοχή τέθηκε υπό τον έλεγχο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Όμως η περίοδος της Εικονομαχίας (726-843 μ.Χ.) αποτέλεσε καταλύτη για τη φυσιογνωμία της περιοχής.

Η διαμάχη αυτή, που έφτασε στα όρια εμφύλιου πολέμου, ανάγκασε χιλιάδες μοναχούς, τους λεγόμενους Βασιλειανούς, να μεταναστεύσουν από την Συρία και την Καππαδοκία ενισχύοντας τόσο την ελληνικότητα της περιοχής όσο και την εικονολατρεία.

Εκκλησία Σαν Αγκοστίνο.Οι Βασιλειανοί μοναχοί αλλά και οι ιερείς με τις οικογένειες τους εγκαταστάθηκαν στη νότιο Ιταλία, συχνά σε υπόσκαφες πολιτείες, μετέφεραν τον τρόπο ζωής τους από την Καππαδοκία και τη Συρία, ενώ αναβίωσαν συγχρόνως την Ορθόδοξη εκκλησία και το λειτουργικό τυπικό της.

Εκκλησία Σαν Αγκοστίνο.Από τον 10ο αιώνα η απειλή των Αράβων υποχρέωσε τους κατακτητές της Ιταλίας να δεχτούν την επικυριαρχία του Βυζαντίου, η οποία έμελλε εν τέλει να είναι βραχύβια.

Το 1071, όταν οι Νορμανδοί κατέλαβαν το Μπάρι, η βυζαντινή κυριαρχία στην Ιταλία καταλύθηκε οριστικά.

Από τη βυζαντινή περίοδο λίγα πολιτιστικά στοιχεία μπορεί να συναντήσει κανείς σήμερα, τα περισσότερα, όμως, από τα οποία είναι θρησκευτικά και πολύ σημαντικά, και διασώζονται σε μοναστήρια, εκκλησίες και υπόσκαφα ερημητήρια στις περιοχές της Μασάφρα (Massafra), της Μότολα (Mottola) και της Ματέρα (Matera), που βρίσκονται βόρεια του Τάραντα.

O ποταμός Gravina

Ο ποταμός Gravina

Η χρυσή εποχή της Ματέρας υπήρξε η περίοδος από το 1663 ως το 1803, όταν ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της επαρχίας της Μπαζιλικάτα

Με τη μεταφορά του κέντρου της επαρχίας στην Ποτέντσα ξεκίνησε μια παρατεταμένη περίοδος βαθιάς παρακμής που οδήγησε τους κατοίκους της πόλης στα όρια της εξαθλίωσης.

Η στέρηση των διοικητικών θέσεων σε συνδυασμό με την κρίση της αγροτικής οικονομίας οδήγησε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας τους κατοίκους. Οι σπηλιές μεταβλήθηκαν από αποθηκευτικούς χώρους σε σπίτια πολυμελών οικογενειών

Υπόσκαφο καφέ

Από τα περισσότερα από 3.000 σπίτια των τριών συνοικιών της πόλης πιο πολλά από τα μισά ήταν κυριολεκτικά σπηλιές στο βράχο, τα υπόλοιπα είχαν και ένα χτισμένο τμήμα στο εξωτερικό του και μόνο το 10% ήταν κανονικά οικοδομήματα.

Eπίσης, περισσότερες από 100 εκκλησίες της πόλης ήταν κατά ένα τμήμα τους εντελώς μέσα στους βράχους.

Οι προσόψεις και πίσω λαξευμένα στο βράχο

Η ζωή μέσα στις σπηλαιώδεις αυτές κατοικίες ήταν τρομακτική για τα μέτρα ενός σύγχρονου ανθρώπου. Μέσα στον ίδιο μικρό χώρο καλούνταν να συνυπάρξουν άνθρωποι, ζώα, εργαλεία, προμήθειες.

Τα παιδιά κοιμούνταν στο κρεβάτι με τους γονείς, σε άλλα έπιπλα που είχαν διπλή χρήση ή και στα συρτάρια(!) ενώ η υγρασία της πέτρας και η έντονη μυρωδιά ήταν κυρίαρχη.

Όλα τα παραπάνω φανταστείτε τα σε συνδυασμό με την πλήρη εγκατάλειψη από το κράτος ακόμα και στα βασικά όπως τον ηλεκτρισμό και την αποχέτευση που δεν δημιουργήθηκαν πριν τις αρχές του 20ου αιώνα

Η εκκένωση των σπηλαίων διήρκεσε από το 1953 μέχρι το 1968, οπότε και η ιδιοκτησία των σπηλαιωδών κατοικιών πέρασε στο κράτος, το οποίο έκτοτε αδράνησε και πάλι ως προς την αξιοποίησή τους

Από το 1986 η κυβέρνηση άρχισε να παραχωρεί τη χρήση των σπηλαίων σε ιδιώτες για 99 χρόνια με τον όρο της -επιδοτούμενης σε ποσοστό από 40% μέχρι 60%- αναπαλαίωσής τους

Από το 1993 οι Βράχοι της Ματέρας συμπεριλαμβάνονται και στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ως εξαιρετικό δείγμα τρωγλοδυτικής εγκατάστασης στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, απόλυτα προσαρμοσμένης στο έδαφος και το οικοσύστημα, στην οποία ανακαλύφθηκαν ίχνη αντιπροσωπευτικά σημαντικών σταδίων της ανθρώπινης ιστορίας και εξέλιξης.

To καμπαναριό του Καθεδρικού Ναού (Ιλ Ντουόμο) και των Σάσσι.Το υποβλητικό σκηνικό απέκτησε ξανά ζωή, πολιτιστική αξία και περίπου 5.000 μόνιμους κατοίκους οι οποίοι απολαμβάνουν τα οφέλη του τουρισμού.

Κτίρια ανεβαίνουν πάνω-κάτω στην πλαγιά του λόφου, σπίτια συσσωρευμένα το ένα πάνω στο άλλο, με τις στέγες κάποιων να λειτουργούν ως δρόμοι για τους παραπάνω. Βγήκαν από το βράχο και οι αρχικές σπηλιές εκτείνονταν με προσόψεις που μοιάζουν με κανονικά σπίτια.

Ο καλύτερος τρόπος για να εξερευνήσετε τις γειτονιές Sasso Barisano και Sasso Caveoso είναι με τα πόδια, περπατώντας μέσα από το λαβύρινθο των στενών σοκάτων, πάνω και κάτω από ανομοιόμορφες πέτρινες σκάλες, ανακαλύπτοντας αδιέξοδα και μικροσκοπικές αυλές διακοσμημένες με γλάστρες, εκκλησίες σπηλαίου και εκτεταμένες απόψεις του sassi.Η βόλτα στην χαράδρα και η επιστροφή πίσω δεν είναι πολύ δύσκολη. Είναι πολύ ήσυχο εκεί κάτω και δίνει μια άλλη προοπτική της πόλης που υψώνεται παραπάνω. Αν είχαμε περισσότερο χρόνο, θα είχαμε περπατήσει μέχρι την άλλη πλευρά της χαράδρας για να δούμε ξανά στη Ματέρα.

Απέναντι από την πόλη στην άλλη πλευρά του ποταμού Gravina λαξευμένες σπηλιές στα βράχια. Είναι απλές μορφές των νεολιθικών σπηλαίων, όπου οι άνθρωποι ζούσαν πριν από 7000 χρόνια.

Οι περισσότερες από τις σπηλιές είναι τώρα σπίτια, ξενοδοχεία, εστιατόρια και μπαρ, αλλά στην άκρη της πόλης στο Sasso Caveoso μπορείτε να περιπλανηθείτε στις ακατοίκητες σπηλιές και να πάρετε μια αίσθηση του τι ήταν να ζήσετε εδώ εδώ και χρόνια. Είναι μια πλευρά του ποταμού της πόλης και για μας το πιο συναρπαστικό. —

Εκκλησία Σαν Πιέτρο Καβεόσο

Το φαγητό στη Matera είναι ίσο με το αγαπημένο ιταλικό φαγητό μας στη γειτονική Απουλία και χρησιμοποιεί πολλά φρέσκα εποχιακά λαχανικά. Θα βρείτε τα ίδια τεράστια πιάτα antipasti καθώς και ζυμαρικά orecchiette και φασόλι φασολιού με κιχώριο