Με ποια υλικά θα χτίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση το μέλλον της εργασίας στην ψηφιακή εποχή;

Είναι αναμφισβήτητα θετικό το γεγονός ότι στο κορυφαίο επίπεδο η Ευρωπαϊκή Ένωση προβληματίζεται σχετικά με τις αλλαγές και τις προκλήσεις ενώπιον των οποίων βρίσκεται σήμερα (αλλά και στο μέλλον) ο κόσμος της εργασίας, η εργασία η ίδια ως λειτουργία. 

Αναμφισβήτητα θετικό, αν και με καθυστέρηση, αν υπολογίσουμε ότι η εισβολή των –ολοένα και πιο– νέων τεχνολογιών παράγει ήδη αποτελέσματα όχι μόνο στο επίπεδο των εργασιακών σχέσεων και της κοινωνικής προστασίας, αλλά και σε αυτή καθαυτή τη φύση της εργασίας.

Γράφει ο Χρήστος Πραμαντιώτης

Για όποιον ασχολείται έστω και λίγο με τα τεκταινόμενα στην Ε.Ε. δεν θα πέρασε απαρατήρητη η προ ημερών (9 Απριλίου) διάσκεψη υψηλού επιπέδου που διοργάνωσε η Κομισιόν με τίτλο «Το μέλλον της εργασίας: Σήμερα. Αύριο. 

Για όλους.», ανοίγοντας τη συζήτηση σχετικά με τις κύριες αλλαγές που συντελούνται στον κόσμο της εργασίας.

Για μια γεύση του ευρω-προβληματισμού, αναφέρουμε τις επιμέρους θεματικές της διάσκεψης, οι οποίες επικεντρώθηκαν σε διαφορετικές πτυχές του μέλλοντος της εργασίας: 

α) Δίκαιος μετασχηματισμός: παροχή ευκαιριών ψηφιοποίησης σε όλους, 

β) Ανοδική σύγκλιση: απασχόληση, κοινωνική και εδαφική συνοχή, 

γ) Παγκόσμια ευθύνη: η Ε.Ε. και η διεθνής σκηνή, 

δ) Ενδυνάμωση των πολιτών: μεταβάσεις στη διάρκεια του κύκλου ζωής, προκλήσεις όσον αφορά την εκπαίδευση και τις δεξιότητες, 

ε) Προστασία και επένδυση: εκσυγχρονισμός των συστημάτων πρόνοιας ώστε να καταστούν βιώσιμα και χωρίς αποκλεισμούς, 

στ) Διαχείριση της αλλαγής: διακυβέρνηση και συμπράξεις.

Από τις θεματικές αυτές δεν είναι και πολύ εύκολο να καταλάβει κανείς ποια ακριβώς είναι η πυξίδα της Κομισιόν. Ούτε καν αν υπάρχει ένας οδικός χάρτης, πέρα από ευχολόγια περί προστασίας και συνοχής, ή «αδήριτες ανάγκες» περί ανταγωνιστικότητας της Ε.Ε.

Πρέπει όμως να παρατηρήσουμε ότι σε μια εποχή κατά την οποία έχουν ανατραπεί όλα σχεδόν τα δεδομένα στην εργασία, είναι άξιον απορίας γιατί η Κομισιόν βρίσκεται τόσο… πίσω. 

Ειδικά αν σκεφθεί κανείς ότι από την αρχή ακόμη του 21ου αιώνα (αν όχι και νωρίτερα) ήταν περισσότερο από φανερό πώς η ψηφιακή εποχή είχε ήδη αρχίσει να μετασχηματίζει την εργασιακή διαδικασία. 

Στην περίπτωση αυτή βέβαια είναι μεγάλος ο πειρασμός να σκεφθεί κάποιος ότι η Ε.Ε. έκανε το αναμενόμενο: άφησε τα πράγματα να κυλήσουν, να ρυθμίσουν οι δυνάμεις του επιχειρείν και οι περιβόητες αγορές καταπώς θέλουν το νέο τοπίο και κατόπιν εορτής να «ανακαλυφθούν» οι θεσμοί που θα περιορίσουν τις ακραίες… αυτορρυθμίσεις της αγοράς. 

Όλα μαρτυρούν ότι τώρα ήρθε αυτή η στιγμή για την Ε.Ε.

  ⇉  Μέσα σε αυτό το τοπίο, όπου η απορρυθμισμένη εργασία πάει πακέτο (ως προϋπόθεση και αποτέλεσμα ταυτοχρόνως) με το νέο μοντέλο επιχείρησης, είναι να απορεί κανείς τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους τα επιτελεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν ανοίγοντας τη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας και την προστασία της συμπεραίνουν ότι «οι αλλαγές στην αγορά εργασίας συμβαίνουν τώρα και είναι μη αναστρέψιμες – για παράδειγμα, η αυτοματοποίηση και νέα επιχειρηματικά μοντέλα, όπως η οικονομία των πλατφορμών, που βασίζονται στην ψηφιακή τεχνολογία» ⇇

Μόνο που έχουν πια συντελεστεί πολλές ανατροπές. Είναι χαρακτηριστική η ύπαρξη διαδικτυακών πλατφορμών όπου γίνεται το πλανητικό «ταίριασμα» όσων ζητούν διάφορες υπηρεσίες με όσους τις παρέχουν: από εισαγωγή δεδομένων, ψηφιοποίηση αρχείων και επεξεργασία κειμένων μέχρι δημιουργία και διαχείριση δικτυακών τόπων και υλοποίηση ερευνών ως μέρη ευρύτερων (και εν πολλοίς άγνωστων γι’ αυτόν που διεκπεραιώνει τη δουλειά) projects. 

Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για την αποθέωση της τηλεργασίας, η οποία όμως είχε απενοχοποιηθεί επαρκώς εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες, με τη διασπορά αντιλήψεων οι οποίες κυκλοφόρησαν και προβλήθηκαν υπέρ το δέον – ο εργαζόμενος θα είχε οφέλη λόγω της ευελιξίας στην οργάνωση του εργάσιμου χρόνου, της μείωσης κόστους και χρόνου μετακινήσεων, του συνδυασμού εργασίας και οικογενειακών ευθυνών κλπ., στοιχεία δηλαδή που ατομικά ο εργαζόμενος θα απολάμβανε ως ελευθερίες.

Τόσα χρόνια μετά, όλοι πια αντιλαμβάνονται ότι τα επακόλουθα προβλήματα ήταν πολύ μεγαλύτερα από τα οφέλη. 

Ακόμη κι αν δεν συνυπολογίσουμε το πέρασμα ενός μέρους του λειτουργικού κόστους της επιχείρησης στην πλάτη του τηλεργαζόμενου, η μειωμένη δυνατότητα κοινωνικής έκφρασης, η ανύπαρκτη συλλογική εκπροσώπηση, το «ξεχείλωμα» του χρόνου εργασίας, οι λιγότερες ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης, η απώλεια δικαιωμάτων που ιστορικά συνδέθηκαν με τη μισθωτή εργασία, ήταν μερικά μόνο από όσα συνόδευσαν την τηλεργασία, την δουλειά από το σπίτι.

Από τις αρχές ακόμη της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας, οι θεωρητικοί της εργασίας μιλούσαν για τον θεμελιώδη μετασχηματισμό που επιφέρουν στην απασχόληση και στην εργασιακή διαδικασία οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Αντιγράφουμε χαρακτηριστικά από το: M. Castells, The Rise of the Network Society (2000, London: Blackwell): 

«Το κυρίαρχο μοντέλο στη νέα οικονομία που βασίζεται στην πληροφορία είναι αυτό ενός κεντρικού πυρήνα εργαζομένων ο οποίος αποτελείται από μάνατζερ που στηρίζονται στην πληροφορία και από αυτούς που ο Reich αποκαλεί “αναλυτές συμβόλων”, και ενός αναλώσιμου εργατικού δυναμικού το οποίο μπορεί να αυτοματοποιηθεί και/ή να ενοικιαστεί/απολυθεί/μετακινηθεί ανάλογα με τη ζήτηση και το κόστος εργασίας. 

Επιπλέον, η δικτυακή μορφή των επιχειρηματικών οργανώσεων επιτρέπει την αποκέντρωση και την υπεργολαβία ως μορφές εξωτερίκευσης της εργασίας σε μια ευέλικτη προσαρμογή στις συνθήκες της αγοράς».(1) 

Πολύ περισσότερο, αυτή η πλανητική αναζήτηση και εύρεση εργαζομένων δεν προϋποθέτει καμία μορφή ρύθμισης. Το αντίθετο μάλιστα: τρέφει και τρέφεται από τη διαρκή απορρύθμιση και τη γενίκευση της ευελιξίας, και βεβαίως από την πρακτική ανυπαρξία οποιουδήποτε ελέγχου. Διότι σε ένα πλανητικά απορρυθμισμένο τοπίο εργασίας, ποιος έλεγχος να ελέγξει τι…

Το νέο τοπίο της ευέλικτης και απορρυθμισμένης εργασίας όπως περιγράφηκε ακροθιγώς μέχρι εδώ, είναι συμβατό (για την ακρίβεια είναι βασική προϋπόθεση) με ένα νέο και εξίσου ευέλικτο πρότυπο επιχειρηματικής οργάνωσης, τις πιο βασικές πτυχές της οποίας υποστηρίζει το Διαδίκτυο και οι δυνατότητες που προσφέρει. 

Ηλεκτρονικό εμπόριο, τηλεδιασκέψεις, τηλεαγορές, είναι σημεία μιας επιχειρηματικής καθημερινότητας που βλέπει όλο και περισσότερες δραστηριότητες να μεταφέρονται και να πραγματοποιούνται στον κυβερνοχώρο.

Μέσα σε αυτό το τοπίο, όπου η απορρυθμισμένη εργασία πάει πακέτο (ως προϋπόθεση και αποτέλεσμα ταυτοχρόνως) με το νέο μοντέλο επιχείρησης, είναι να απορεί κανείς τι ακριβώς έχουν στο μυαλό τους τα επιτελεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν ανοίγοντας τη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας και την προστασία της συμπεραίνουν ότι «οι αλλαγές στην αγορά εργασίας συμβαίνουν τώρα και είναι μη αναστρέψιμες – για παράδειγμα, η αυτοματοποίηση και νέα επιχειρηματικά μοντέλα, όπως η οικονομία των πλατφορμών, που βασίζονται στην ψηφιακή τεχνολογία». 

Ή όταν μιλούν για τη διατήρηση και ενίσχυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, «το οποίο όμως θα πρέπει να μπορεί να ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις του παγκοσμιοποιημένου κόσμου και να αξιοποιεί τα οφέλη της τεχνολογικής καινοτομίας».(2) 

Ενδεχομένως να επιδιώκουν να ενδυθούν ένα φύλλο συκής τώρα που η πορεία των ανατροπών έχει δρομολογηθεί και η 4η Βιομηχανική Επανάσταση έρχεται καλπάζοντας σαν τους Ιππότες της Αποκάλυψης. 

Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι τη συζήτηση αυτή δεν θέλουν ή αποφεύγουν να την ανοίξουν με τους δικούς τους όρους τα συνδικάτα των εργαζομένων στην Ευρώπη – και στην Ελλάδα. 

Εκτός κι αν πιστεύουν ότι το μέλλον της εργασίας στην ψηφιακή εποχή είναι κάτι σαν Οδηγία ή Κανονισμός: παίρνουν την πρωτοβουλία οι θεσμοί κι από εκεί και πέρα είναι θέμα λόμπινγκ και ομάδων πίεσης…

(1) Παράθεση από το: Νίκος Λέανδρος, Το διαδίκτυο – Ανάπτυξη και αλλαγή, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2004

(2) Συμπεράσματα από τη διάσκεψη που οργάνωσε η Κομισιόν με τίτλο «Το μέλλον της εργασίας: Σήμερα. Αύριο. Για όλους.»

ΠΗΓΗ. asfalistiko.gr