Γιατί έχουμε ανάγκη τους ωκεανούς;

Της Βάση Παναγοπούλου

 

«Ποτάμι ή ρεύμα και θεός ήταν ένα πρόσωπο, όπως επίσης ήσαν και οι άλλοι ποτάμιοι θεοί. Ο Ωκεανός κάτεχε μιαν ακατάσχετη γενετική ορμή παρόμοια μ’ εκείνη των ποταμών, που στα νερά τους λούζονταν οι Ελληνίδες πριν από το γάμο τους, και οι οποίοι γι’ αυτό ακριβώς θεωρήθηκαν γενάρχες αρχαίων φυλών. 

Ο Ωκεανός δεν ήταν βέβαια ένας συνηθισμένος ποτάμιος θεός, γιατί το ρεύμα του δεν ήταν ένα συνηθισμένο ρεύμα. Αφού όλα προήλθαν από αυτόν, εξακολουθεί να κυλά ακόμα γύρω από τον φλοιό της γης και να επιστρέφη στον εαυτό του. 

Τα ποτάμια, οι πηγές, τα πηγάδια και ολόκληρη η θάλασσα πηγάζουν αδιάκοπα από το πλατύ και δυνατό ρεύμα του. Μόνο σ’ αυτόν επιτρεπόταν, όταν ο κόσμος βρισκόταν υπό την κυριαρχία του Διός, να στέκη στον τόπο του, που στην πραγματικότητα δεν ήταν κάποιος τόπος, αλλά ροή, σύνορο και διαχωρισμός ανάμεσα στον κόσμο και το επέκεινα. 

Δεν είναι όμως σωστό να ειπούμε: "μόνο αυτός". Με τον Ωκεανό ήταν ενωμένη η θεά Τηθύς, που δίκαια χαρακτηρίζεται ως "Μητέρα". 

Με ποιον θα μπορούσε ο Ωκεανός να είναι η "αρχή των πάντων", αν στο πρόσωπό του βλέπαμε μόνο ένα αντρικό ρεύμα και μαζί του καμία υδάτινη θεά να το υποδέχεται; ... Αν όμως δεν σταματούσε η πρωταρχική δημιουργία, δεν θα είχε ο κόσμος μορφή, σφαιρικά όρια, και καμία κυκλική κίνηση δεν θα γινόταν κανονικά. Στον Ωκεανό λοιπόν, έμεινε μόνο η κυκλική ροή, η τροφοδοσία των πηγών, των ποταμών και της θάλασσας - κι ακόμα να υποτάσσεται στη δύναμη του Διός»


Από τότε που γράφηκε αυτή η διήγηση έχει αλλάξει κάτι στον χαρακτήρα, στη λειτουργία ή στον σκοπό που επιτελούν οι ωκεανοί και οι θάλασσες; 
Απολύτως τίποτα όσον αφορά τη δική τους συμβολή στη ζωή.

«Οι ωκεανοί είναι το μεγαλύτερο οικοσύστημα στη Γη. 
Είναι το σύστημα που υποστηρίζει την ζωή στον πλανήτη. 

Οι ωκεανοί παράγουν τη μισή ποσότητα οξυγόνου που αναπνέουμε και σε αυτούς ανήκει το 97% του όγκου του νερού όλου του κόσμου. 

Οι ωκεανοί μάς παρέχουν το ένα έκτο της ζωικής πρωτεΐνης που καταναλώνουμε ως τροφή. Οι υγιείς ωκεανοί απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και έτσι λειτουργούν ανασχετικά στα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής που ήδη βιώνουμε. 

Η ποικιλότητα και η παραγωγικότητα των ωκεανών του πλανήτη είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρωπότητα. Η ασφάλειά μας, η οικονομία μας, η ίδια η επιβίωσή μας απαιτούν υγιείς ωκεανούς», διαβάζουμε στην εισαγωγική σελίδα του Marine Conservation Institute, πληροφορίες που μπορούμε να βρούμε σε όλους τους επίσημους οργανισμούς που ασχολούνται με τα οικοσυστήματα του πλανήτη, αφού αφορούν επιστημονικά δεδομένα.

Αν αναρωτηθούμε λοιπόν, πώς εμείς οι άνθρωποι αντιγυρίζουμε την καλοσύνη που απολαμβάνουμε από τους ωκεανούς και τις θάλασσες, θα δούμε ότι ως αντίδωρο δίνουμε μόνο... τα σκουπίδια μας. 

Είτε αυτά είναι τα πλαστικά παντός είδους (σακούλες, μπουκάλια, κ.λπ.) ή τα μικροπλαστικά που έχουν κατακλύσει τα νερά τους αλλά και τον βυθό και που προέρχονται κατά κύριο λόγο από τη διάσπαση των μεγαλύτερων πλαστικών ειδών που ταξιδεύουν στο ρεύμα τους και διασπώνται αργά και σταθερά εξαιτίας της έκθεσής τους στον ήλιο, το νερό, το αλάτι και τον αέρα.

Στους ωκεανούς ακόμη, «θάβουμε» τοξικά απόβλητα, ρίχνουμε τα αστικά λύματα, τα λύματα των βιομηχανιών, των εργοστασίων και άλλα πολλά χαριτωμένα που δείχνουν τη νοοτροπία που χαρακτηρίζει τη μέχρι τώρα συμπεριφορά μας, ότι δηλαδή οι ωκεανοί λειτουργούν ως οι σκουπιδοτενεκέδες των δραστηριοτήτων μας. 

Σύμφωνα με την έκθεση της ευρωπαϊκής επιτροπής LIFE & the MARINE ENVIRONMENT , που αφορά τα 120 προγράμματα LIFE που υλοποιούνται σήμερα παγκοσμίως και αντιστοιχούν σε μια χρηματοδότηση της τάξης των 320 εκατομμυρίων ευρώ, οι κύριες πηγές ρύπανσης των θαλασσών του πλανήτη είναι τα αποτσίγαρα, τα πλαστικά και μικροπλαστικά που προαναφέραμε, ο αλιευτικός εξοπλισμός και η «αποφόρτιση» υλικών/τοξικών ουσιών που μεταφέρουν οι ποταμοί που εκβάλλουν σε θάλασσες. 

Ελα όμως που από αυτούς τους ωκεανούς εξαρτάται η ζωή 800 εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη, σύμφωνα με στοιχεία του FAO (Food and Agriculture Organization), είτε γιατί από αυτούς βιοπορίζονται είτε γιατί τα ψάρια και ό,τι άλλο προέρχεται από τη θάλασσα και τρώγεται είναι τροφή για τους πολίτες του κόσμου.

Και εδώ μπαίνει ακόμη ένα μεγάλο πρόβλημα για την «υγεία» των θαλασσών που ακούει στην πρακτική της «υπεραλίευσης» και αφορά την απληστία που χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες εμπορικές δραστηριότητες αλλά και την παντελή έλλειψη λογικής.

Σκεφτόμαστε και πράττουμε με στόχους που αφορούν το σήμερα και όχι το μέλλον.

Γιατί υποτίθεται ότι αγωνιούμε για τα παιδιά μας, πώς θα μεγαλώσουν, να μην τους λείψει τίποτα, ούτε από όλους όσους αγαπάμε, αλλά η σκέψη δεν μπορεί να διευρυνθεί στο γεγονός ότι για να ζήσουν οι επόμενες γενεές κατά πώς έχουμε μάθει ή ξεμάθει, θα πρέπει να υπάρχει σε ισορροπημένη τουλάχιστον κατάσταση αυτός ο πλανήτης που κατοικούμε, να είναι επαρκώς υγιής, για να μπορεί να παράγει και να υποστηρίζει την ανθρώπινη ζωή. 

Γιατί δεν νοείται ζωή χωρίς περιβάλλον.

Τι γη θα καλλιεργήσεις, από πού θα βρεις νερό. Κι αν ο αέρας δεν είναι καθαρός, τι ζωή μπορεί να έχει κανείς; 

Για να ξαναγυρίσουμε λοιπόν στην αρχή των πάντων, που και στις μέρες μας συνεχίζει να είναι ο Ωκεανός, σύμφωνα με τον Matjaž Malgaj, επικεφαλής του DG Marine Environment and Water Industry Unit της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, «η κυριότερη πίεση που ασκείται στις θάλασσες της Ευρώπης δυστυχώς συνεχίζει να είναι η υπεραλίευση. 

Στόχος μας είναι μέσω της οδηγίας/πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (The Marine Strategy Framework Directive) να εξασφαλίσουμε ότι οι θάλασσες της Ευρώπης θα είναι καθαρές, υγιείς και παραγωγικές μελλοντικά. 

Οι άνθρωποι πρέπει να καταλάβουν ότι γενικότερα η προστασία του περιβάλλοντος αλλά και ειδικότερα του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν αφορά τον περιορισμό των ελευθεριών τους όσον αφορά την εκμετάλλευσή του, αλλά έχει να κάνει με τη διασφάλιση, τη διατήρηση, τη βιώσιμη χρήση και εκμετάλλευσή του. 

Μπορεί να είχαμε ήδη συγκεκριμένη νομοθεσία και πολιτικές σχετικά με διάφορες πτυχές που συνιστούν το θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά η νέα αυτή οδηγία αντιμετωπίζει το περιβάλλον στο σύνολό του. Επίσης, εισάγονται για πρώτη φορά ζητήματα που δεν καλύπτονταν από την υπάρχουσα νομοθεσία και αφορούν τη ρύπανση από σκουπίδια, την υποθαλάσσια ηχορύπανση και την ακεραιότητα των βυθών».

Ανάμεσα στις πληροφορίες που δεν είναι ευρέως δημοσιευμένες, είναι η υποθαλάσσια ηχορύπανση, η οξίνιση των ωκεανών, ο ευτροφισμός. 

Ο καθηγητής θαλάσσιας βιολογίας και θαλάσσιας οικολογίας Roberto Danovaro στο Marche Polytechnic University στην Ανκόνα της Ιταλίας δήλωσε πως «παγκοσμίως, δεν έχουμε καταφέρει να προστατέψουμε επαρκώς θαλάσσιες περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος. 

Το 50% των ωκεανών βρίσκονται εκτός εθνικών δικαιοδοσιών, οπότε θα πρέπει να αναπτύξουμε διεθνείς συνεργασίες και προγράμματα για την προστασία τους». 

Ας δούμε όμως από τι υποφέρουν κάποιες από τις θάλασσες του κόσμου: 

◼ Ο Ατλαντικός Ωκεανός βογκά από την πίεση που του ασκείται από το φαινόμενο του ευτροφισμού, φαινόμενο που έχει ως πηγή την αγροτική και βιομηχανική δραστηριότητα, την αλιεία, την εμπορική ναυτιλία και τον τουρισμό. 

Στα 302.907 km2 της επικράτειάς του, εκτείνεται η προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή χαρακτηρισμένη ως Natura 2000, όπου «τρέχουν» 10 προγράμματα LIFE, με κορυφαίο προστατευόμενο οικοσύστημα αυτό των υφάλων. Προστατευόμενα είδη στον Ατλαντικό είναι τα κητοειδή, οι φώκιες, τα θαλασσοπούλια και οι θαλάσσιες χελώνες. 

◼ Η Βαλτική Θάλασσα πλήττεται -εκτός από τον ευτροφισμό και όλες τις προαναφερθείσες πληγές του Ατλαντικού- από την εισβολή ξενικών ειδών. Η προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή εκτείνεται σε 124.573 km2 (Natura 2000), όπου υλοποιούνται 15 προγράμματα LIFE και εδώ πάλι οι ύφαλοι είναι ένα από τα προστατευόμενα οικοσυστήματα και παρακολουθούνται τα κητώδη. 

◼ Η Μαύρη Θάλασσα αντιμετωπίζει ακριβώς τις ίδιες απειλές, ενώ η προστατευόμενη θαλάσσια περιοχή αριθμεί 9.189 km2 (Natura 2000) στην οποία εκπονούνται δύο προγράμματα LIFE. Εδώ και πάλι παρακολουθούνται τα κητοειδή. 

◼ Στη Μεσόγειο Θάλασσα, με την έκταση της προστατευόμενης θαλάσσιας περιοχής Natura 2000 να φτάνει τα 108.287 km2, υλοποιούνται 50 προγράμματα LIFE. 

Οι απειλές και πάλι είναι πρώτος ο ευτροφισμός εξαιτίας της αγροτικής και βιομηχανικής δραστηριότητας και ακολουθούν η αλιεία, η εμπορική ναυτιλία, ο τουρισμός και η εισβολή ξενικών ειδών. 

Στη Μεσόγειο, παρακολουθούνται τα λιβάδια ποσειδωνίας και οι ύφαλοι, ενώ προστατευόμενα είδη είναι τα κητοειδή, οι φώκιες, τα θαλασσοπούλια και οι θαλάσσιες χελώνες. 

Και τα συνθετικά ρούχα... ρυπαίνουν! 

Ομως για να καταλάβουμε το αποτύπωμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, αξίζει να δούμε το απλό γεγονός «βάζω πλυντήριο να πλύνω τα ρούχα μου», που στην πλειονότητά τους όμως είναι συνθετικά. 
Τα συνθετικά ρούχα αναγνωρίζονται πλέον ως μία από τις κύριες πηγές μόλυνσης των θαλασσών από μικροπλαστικά, αφού είναι φτιαγμένα από πολυμερή και οι ίνες τους δεν βιοδιασπώνται. 

Διαμέσου των υπονόμων όπου πέφτουν όλα τα απόνερα των νοικοκυριών, οι μικροΐνες καταλήγουν να επιπλέουν στη θάλασσα ή να κατακάθονται στον βυθό και να γίνονται -πολλές φορές θανατηφόρο- γεύμα για πτηνά και θαλάσσια ζωή. Και όταν λέμε θαλάσσια ζωή, εννοούμε το όποιο είδος ψαριού που θα καταλήξει, διά της αλιείας, κάποια στιγμή στο πιάτο μας. 

Θα φτάσει δηλαδή στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, όπως λέγεται, που είναι ο άνθρωπος. 

Για του λόγου το αληθές: 

• Ενα τζάκετ φλις (fleece) αποβάλλει, σε κάθε πλύσιμο, ένα εκατομμύριο ίνες 
• Ενα ακρυλικό μαντίλι αποβάλλει τριακόσιες χιλιάδες ίνες 
• Ενα ζευγάρι νάιλον κάλτσες αποβάλλει εκατόν τριάντα έξι χιλιάδες ίνες 
• Πέντε κιλά πλυμένων ρούχων διαχέουν στη θάλασσα εκατομμύρια μικροΐνών 

*Πηγή: Mermaids good practice guide 

Ακατέργαστα λύματα ρυπαίνουν τη Μεσόγειο

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύει στην ιστοσελίδα της η Medasset για το μεγάλο πρόβλημα της ρύπανσης των θαλασσών το κυριότερο ίσως από τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής είναι η ανεπαρκής επεξεργασία των αστικών λυμάτων. 

Σήμερα, μόλις το 60% των παράκτιων περιοχών εξυπηρετείται από μονάδες επεξεργασίας λυμάτων. Αυτό σημαίνει ότι ένας όγκος περίπου τριών δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ακατέργαστων λυμάτων καταλήγει κάθε χρόνο στη θάλασσα. 

Οι βιομηχανικοί ρύποι επιβαρύνουν τη λεκάνη της Μεσογείου μέσω των ατμοσφαιρικών εκπομπών, των στερεών αποβλήτων και των ανεπεξέργαστων λυμάτων. Εχει υπολογιστεί ότι κάθε χρόνο εισχωρούν στη θάλασσα 66 εκατ. κυβικά μέτρα βιομηχανικών λυμάτων, τα οποία περιέχουν θρεπτικές ουσίες, φαινόλες, υδράργυρο, μόλυβδο, χρώμιο, ψευδάργυρο και πετρελαιοειδή. 

Τα ποτάμια αποτελούν επίσης σημαντικούς τροφοδότες λυμάτων, καθώς περίπου το 13% του συνολικού όγκου των βιομηχανικών λυμάτων απορρίπτεται σε αυτά.

Η λεκάνη της Μεσογείου βρίσκεται πλέον σε προχωρημένο στάδιο υποβάθμισης, με τα 150 εκατ. κατοίκων να είναι συγκεντρωμένα σε μόλις 46.000 χλμ. ακτογραμμής, εκ των οποίων τα 110 εκατ. ζουν σε αστικά κέντρα, με περίπου 200 εκατ. τουρίστες τον χρόνο, περισσότερες από 200 πετροχημικές και ενεργειακές εγκαταστάσεις, χημικές βιομηχανίες και εγκαταστάσεις χλωρίου, καθώς και περισσότερους από 80 μεγάλους ποταμούς να μεταφέρουν τεράστιους όγκους ρύπων από την ενδοχώρα.

Επιπλέον, η Μεσόγειος παρουσιάζει την πυκνότερη κυκλοφορία δεξαμενόπλοιων στον κόσμο και για τον λόγο αυτό οι ακούσιες απορρίψεις πετρελαϊκών υδρογονανθράκων αποτελούν μόνιμο κίνδυνο. 

Ο δε κλάδος της γεωργίας αξίζει ξεχωριστή αντιμετώπιση καθώς θεωρείται η μεγαλύτερη πηγή διάχυσης της ρύπανσης στη Μεσόγειο. 

Και φυσικά όταν οι επιστήμονες μιλούν για γεωργία, αναφέρονται στους τρόπους άσκησης της γεωργικής δραστηριότητας και δεν υποστηρίζουν ότι πρέπει να περιοριστούν οι καλλιέργειες. 

Εξαρση θανάτων θαλάσσιων χελωνών στο Αιγαίο καταγγέλλει το «Αρχιπέλαγος» 

Ενα μικρό παράδειγμα του πώς επηρεάζονται η θαλάσσια ζωή και τα οικοσυστήματα είναι το γεγονός της έξαρσης των θανάτων θαλάσσιων χελωνών στο Αιγαίο, όπως καταγγέλλει το «Αρχιπέλαγος». 

«Από τις αρχές του 2018, σε διάστημα μόλις τριών μηνών, οι ερευνητές του «Αρχιπέλαγος» εντόπισαν δεκαοκτώ περιστατικά εκβρασμών θαλάσσιων χελωνών. 

Οι δεκαέξι εντοπίστηκαν νεκρές και μόνο δύο ήταν ζωντανές, αλλά σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση. 
Τα περιστατικά αυτά καταγράφηκαν στις ακτές του Αν. Αιγαίου σε ακτίνα μόλις 10 ναυτικών μιλίων, σε μια θαλάσσια περιοχή την οποία παρακολουθούν καθημερινά οι ερευνητές του Ινστιτούτου. 

Πολυάριθμες άλλες αναφορές εκβρασμών έγιναν και αφορούσαν πολλές άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο πραγματικός συνολικός αριθμός των νεκρών χελωνών είναι άγνωστος, δεδομένου ότι η ακτογραμμή της χώρας ξεπερνάει τα 18.000 χλμ. 

Μία από τις θαλάσσιες χελώνες που βρέθηκε ζωντανή ήταν μπλεγμένη σε ένα πλαστικό τσουβάλι, στο οποίο είχαν εγκλωβιστεί το ένα μπροστινό πτερύγιό της και ο λαιμός της, ενώ κομμάτια πλαστικού από το τσουβάλι βρέθηκαν μέσα στο στόμα και είχαν εισχωρήσει στον φάρυγγά της. 

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των νεκροψιών που διενεργήθηκαν στις χελώνες που εντοπίστηκαν νεκρές, στο σύνολο σχεδόν των περιστατικών καταγράφηκαν σημάδια ανθρώπινης επίδρασης. 

Σημάδια από παλαιότερες προσκρούσεις με σκάφος, κομμάτια πλαστικού και αλιευτικών εργαλείων στο στομάχι και το γαστρεντερικό σύστημα κ.ά. 

Ωστόσο, ενώ η άμεση ανθρωπογενής επίδραση δεν προκάλεσε τον θάνατο των θαλάσσιων χελωνών, τo σίγουρο είναι ότι η πλαστική ρύπανση έχει σημαντικό και αυξανόμενο ρόλο στις θανατώσεις αυτών των χαρισματικών ζώων, που κατάφεραν να επιβιώσουν στις θάλασσές μας για χιλιάδες χρόνια. 

Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα 18 περιστατικά εκβρασμού, 8 χελώνες ήταν του είδους Caretta caretta και 8 ήταν πράσινες χελώνες Chelonia mydas, ένα είδος θαλάσσιας χελώνας που συνήθως προτιμάει θερμότερα νερά. Οι χελώνες (και από τα δύο είδη) ήταν διαφόρων ηλικιών, μεγεθών και φύλων. 

Οι πληθυσμοί αυτών των δύο ειδών θαλάσσιας χελώνας μειώνονται με ανησυχητικούς ρυθμούς στην υπόλοιπη Μεσόγειο, ενώ οι ελληνικές θάλασσες ακόμα στηρίζουν σημαντικά οικοσυστήματα γι' αυτές, καθώς εδώ ζουν μεγάλο μέρος της ζωής τους, βρίσκουν τροφή και χώρο αναπαραγωγής. 

Οπως αναφέρει ο κτηνίατρος του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος, Dr Guido Pietroluongo, «αυτά τα ασυνήθιστα περιστατικά μαζικής θνησιμότητας στις ακτές του ανατολικού Αιγαίου είναι σαν μια κραυγή αγωνίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας που ζητάει τη βοήθειά μας».




ΠΗΓΗ. efsyn.gr